Αστραπόβροντα και αστροπελέκια

Όταν μου ζητούν ένα σύντομο ορισμό του φαινομένου της καταιγίδας, η λέξη που μου έρχεται αμέσως στο νου είναι το αστραπόβροντο. Η βροχή, το χαλάζι και οι δυνατοί άνεμοι δεν συνοδεύουν πάντα μια καταιγίδα και δεν συμπεριλαμβάνονται στον ορισμό της. Σύμφωνα με έναν πληρέστερο μετεωρολογικό ορισμό: «Με τον όρο καταιγίδα εννοούμε μία ή περισσότερες ηλεκτρικές εκκενώσεις που εκδηλώνονται με φωτεινή λάμψη, την αστραπή, και με οξύ ή υπόκωφο ήχο, τη βροντή. Το σύννεφο της καταιγίδας είναι ο σωρειτομελανίας που αναπτύσσεται με την ανύψωση θερμού και υγρού αέρα σε ασταθές περιβάλλον» (Δ. Ζιακόπουλος, ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, Τόμος Ι «η γνώση»). 

Σε όλες τις θρησκείες οι κεραυνοί (ηλεκτρικές εκκενώσεις μεταξύ των καταιγιδοφόρων  νεφών και της γήινης επιφάνειας) ήταν η φωνή των θεών. Ήταν το μήνυμά τους για αποδοκιμασία ή επιδοκιμασία των ανθρώπινων έργων και κυρίως το μεγάλο όπλο τους που το εξαπέλυαν επί αδίκων και δικαίων. 

Το χτύπημα των δίκαιων ανθρώπων αλλά και των αφιερωμένων στους θεούς ναών από τους κεραυνούς παρέμενε για πολλούς αιώνες ανεξήγητο. Στη Δύση ακόμα και τον 18^ο αιώνα οι κληρικοί ήταν απρόθυμοι να τοποθετήσουν αλεξικέραυνα στις εκκλησίες διότι η ενέργεια αυτή έδειχνε ασέβεια προς τη θεία πρόνοια. Για την εξουδετέρωση των κεραυνών θεωρούσαν αρκετές τις κωδωνοκρουσίες, αλλά σε διάστημα μόλις 33 ετών σκοτώθηκαν 103 κωδωνοκρούστες. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 1745 ως το 1762 το κωδωνοστάσιο του Αγ. Μάρκου στη Βενετία καταστράφηκε τρεις φορές από κεραυνούς για να τοποθετηθεί τελικά το 1766 το πρώτο αλεξικέραυνο (Τζον Μπρουκ, Επιστήμη και Θρησκεία).

  Στις μέρες μας, η λέξη αστροπελέκια ή αστραποπελέκια είναι συνώνυμη με τους κεραυνούς, αλλά παλαιότερα αναφερόταν στις πέτρες που χτυπάει ο κεραυνός και αποκτούν θαυμαστές ιδιότητες. Τα αστροπελέκια, που έπρεπε να μείνουν σαράντα μέρες χωμένα στη γη για να σχηματιστούν πλήρως, θεωρούνταν πολύτιμα φυλαχτά (Ν.Γ. Πολίτης, Δημώδεις Μετεωρολογικοί Μύθοι). Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι οι μετεωρίτες έπεφταν στη γη με τους κεραυνούς και για αυτό το λόγο τους ονόμαζαν κεραύνιους λίθους. Ωστόσο, υπήρξαν και κάποιοι  μεγάλοι στοχαστές που έβλεπαν τα πράγματα διαφορετικά. Ένας από αυτούς ήταν ο Αναξαγόρας (500- 428 π.Χ.),  μια από τις σημαντικότερες μορφές της αρχαίας φιλοσοφίας και επιστήμης.

  

Ο Αναξαγόρας, γεννημένος στις Κλαζομενές της Μικράς Ασίας, ήταν ο άνθρωπος που μεταλαμπάδευσε τις ιδέες των Ιώνων φιλοσόφων στους Αθηναίους. Δίδασκε ότι ο Ήλιος είναι «μύδρος διάπυρος» και η Σελήνη «γεώδης» με κοιλάδες και όρη. Όταν κλήθηκε να εξετάσει έναν μετεωρίτη (αερόλιθο) που έπεσε το 467 π.Χ. στους Αιγός ποταμούς, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα άστρα, όπως και η Γη, είναι φτιαγμένα από πέτρα. «Τα άστρα είναι πυρακτωμένοι βράχοι», είπε, αλλά δεν τον κατάλαβε κανένας. Η καταπληκτική αυτή ανακάλυψη αμφισβητήθηκε ακόμα και τον 18^ο μ. Χ. αιώνα, όταν  στη Γαλλία έπεσαν αερόλιθοι, ένας από τους οποίους ζύγιζε 3 κιλά. Οι επιστήμονες της εποχής που τους εξέτασαν αποφάνθηκαν ότι δεν υπάρχουν πέτρες στον ουρανό και κατά συνέπεια οι πέτρες δεν έπεσαν από εκεί. Πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής που κατέληξε στο παραπάνω συμπέρασμα ήταν ο περίφημος Αντουάν Λαβουαζιέ, ο πατέρας της σύγχρονης χημείας.

   Ο Αναξαγόρας, εκτός των άλλων, ήταν και πολύ καλός προγνώστης καιρού. Όπως μας πληροφορεί ο Διογένης ο Λαέρτιος: «Όταν είχε πάει στην Ολυμπία, κάθισε με δερμάτινη κάπα, λες και επρόκειτο να βρέξει, κάτι που πραγματικά έγινε». Η ιστορία όμως διδάσκει ότι και οι πιο μεγάλες επιστημονικές αλήθειες δύσκολα γίνονται αποδεκτές αν δεν έχουν τουλάχιστον την ανοχή της επικρατούσας θρησκείας. Αυτό επιβεβαιώθηκε και κατά τη διάρκεια του χρυσού αιώνα της Αθήνας. Η κοινωνία που έκτισε τον Παρθενώνα δεν είχε ανεκτικότητα προς τους φυσικούς φιλοσόφους, προς τους «φλύαρους περί τα ουράνια πράγματα», όπως έλεγαν. Έτσι, η ημέρα που θα απηύθυναν στον Αναξαγόρα τη σχετική κατηγορία δεν άργησε. Ο Κλέων τον κατηγόρησε  ότι δεν σέβεται τους θεούς και ότι εισάγει «καινά δαιμόνια». Με αυτές τις κατηγορίες ο Αναξαγόρας θα καταδικαζόταν σε θάνατο, αν δεν παρέμβαινε ο φίλος του ο Περικλής ο οποίος τον φυγάδευσε στη Λάμψακο.