Η φύση δεν μπαίνει σε καλούπια

Φωτ.: WMO

Οι αλκυονίδες ημέρες και οι ημέρες του καύσωνα παρατηρούνται στη χώρα μας σε διαμετρικά αντίθετες εποχές (χειμώνας - καλοκαίρι), αλλά έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Το βασικότερο από αυτά είναι ότι και οι δύο κατηγορίες ημερών συνδέονται με την κυκλοφορία μεγάλης κλίμακας (οι πρώτες με αντικυκλώνες εμποδισμού και οι δεύτερες με μεγάλης έκτασης μεταφορά θερμών αερίων μαζών βασικά από τη Β. Αφρική)  με αποτέλεσμα να διαρκούν αρκετές ημέρες. Μια άλλη ομοιότητά τους έχει να κάνει με το γεγονός ότι εμείς οι μετεωρολόγοι προσπαθήσαμε να τις βάλουμε σε καλούπια. Με άλλα λόγια, επινοήσαμε κριτήρια για να διαπιστώνουμε κάθε φορά τη …γνησιότητά τους. 

Θα αντιτείνει κάποιος ότι για τις ανάγκες της έρευνας, της συνεννόησης ή της σύγκρισης είναι αναγκαία τα κριτήρια. Αυτό, ως ένα βαθμό, είναι σωστό, αλλά, μένοντας κολλημένοι στους αριθμούς, χάνουμε αρκετές φορές την ουσία. Πέρα από αυτό, κάνοντας έρευνα με τη χρήση ορίων που η φύση δεν βάζει, χάνουμε πολλά περιστατικά που δεν πληρούν τα αντίστοιχα κριτήρια για μερικά δέκατα του βαθμού ή για 1/8 νέφωση. Έτσι, συχνά καταλήγουμε να κάνουμε ελιτίστικη έρευνα με κίνδυνο τα ευρήματά μας να μην ανταποκρίνονται πλήρως στην πραγματικότητα. 

Τα κριτήρια που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι ερευνητές για να χαρακτηρίσουν μια χειμωνιάτικη ημέρα ως αλκυονίδα στην Αθήνα είναι τα παρακάτω:

• Νεφοκάλυψη μικρότερη από 3/8.

• Μέγιστες θερμοκρασίες μεγαλύτερες από 14 ή 15^οC.

• Ελάχιστες θερμοκρασίες μεγαλύτερες από 3 ή 4^Ο C.

• Μέση ένταση ανέμου μικρότερη από 6 ή 8 κόμβους.

Τα παραπάνω πρέπει να ισχύουν όλα ταυτόχρονα. Έτσι, για παράδειγμα, αν απολαμβάνουμε μια χειμωνιάτικη λιακάδα με θερμοκρασίες εντός των παραπάνω ορίων και ξαφνικά ο άνεμος από τους 8 φθάσει τους 10 κόμβους, η μέρα παύει να είναι αλκυονίδα.

Τα κριτήρια που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι ερευνητές για να χαρακτηρίσουν μια καλοκαιρινή ημέρα, ημέρα καύσωνα,  είναι:

• Μέγιστη θερμοκρασία 37 ή 38 ή 39 βαθμοί και πάνω.

• Ελάχιστη θερμοκρασία 25 ή 26 βαθμοί και πάνω.

• Μέση θερμοκρασία εικοσιτετραώρου 31 ή περισσότεροι βαθμοί.

Ο χαρακτηρισμός  ενός καύσωνα σε mini, midi ή maxi γίνεται με νέα αυθαίρετα κριτήρια και χρησιμοποιείται περισσότερο από δημοσιογράφους παρά από μετεωρολόγους. Ορισμένοι ως κριτήριο του καύσωνα χρησιμοποιούν τη συχνότητα εμφάνισης των υψηλών θερμοκρασιών, οπότε, για παράδειγμα, σ’ ένα ανεμοδαρμένο νησί του Αιγαίου μπορεί να έχουμε καύσωνα με 34 βαθμούς μέγιστη θερμοκρασία. Τις τελευταίες δεκαετίες εμφανίστηκε στο προσκήνιο και ο λεγόμενος θερμικός δείκτης, ο οποίος είναι συνδυασμός της θερμοκρασίας και της σχετικής υγρασίας. Όμως, φίλοι μου, στη χώρα μας όταν έρχονται οι μέρες του καύσωνα, η υγρασία δεν αποτελεί σημαντικό πρόβλημα, όπως συμβαίνει στην κεντρική Ευρώπη ή τη νότια Ασία. Στην ηπειρωτική Ελλάδα οι μέγιστες θερμοκρασίες σημειώνονται με χαμηλή σχετική υγρασία, στα παράκτια οι θαλάσσιες αύρες δρουν ανακουφιστικά και τις νύχτες οι απόγειες αύρες και η μεγαλύτερης κλίμακας απαγωγή της γήινης θερμότητας προς το διάστημα μας χαρίζουν ανάσες δροσιάς (για τη μετεωρολογία …των πολυκατοικιών θα μιλήσουμε κάποια άλλη φορά).

Δεν μου αρέσουν τα «καλούπια» στα μετεωρολογικά φαινόμενα και δεν σας κρύβω ότι δυσανασχετώ όταν με ρωτούν αν μια συγκεκριμένη μέρα είναι ή όχι ημέρα καύσωνα. Όταν, για παράδειγμα, η χώρα μας επηρεάζεται από μια μεγάλης κλίμακας θερμή εισβολή και οι θερμοκρασίες έχουν ανέβει, πόσο σωστό είναι να λέμε ότι η Λάρισα με μέγιστη θερμοκρασία στο αεροδρόμιο 37 βαθμούς είχε καύσωνα, ενώ  τα Τρίκαλα με μέγιστη θερμοκρασία στο σημείο που βρίσκεται ο  μετεωρολογικός σταθμός 36 βαθμούς δεν είχαν; Στα βιβλία μου ανέφερα κάποια γενικά κριτήρια του καύσωνα, αλλά περισσότερο προσπάθησα να δείξω τις πραγματικές διαστάσεις του φαινομένου. Ο όρος «επεισόδιο  καύσωνα» με διάρκεια τουλάχιστον τριών ημερών και μέγιστη θερμοκρασία ίση ή μεγαλύτερη των 36,6 βαθμών, που χρησιμοποίησα στις σχετικές μελέτες, δείχνει προς την κατεύθυνση αυτή. Σε ότι αφορά το όριο των 36,6 βαθμών, έχω την άποψη ότι δεν είναι και τόσο πολύ αυθαίρετο, επειδή ταυτίζεται με τη θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος.