Ο καιρός στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας (Μέρος 3ο, τελευταίο)

Άποψη του μνημείου του Τύμβου των Σαλαμινομάχων

στην Κυνοσούρα της Σαλαμίνας

Πηγή: http://salamis-aiantis.blogspot.com

Συζήτηση-Συμπεράσματα

Αναφορικά με τους ανέμους που επικράτησαν την ημέρα της ναυμαχίας, ο αείμνηστος Δημήτριος Αιγινήτης στο περίφημο έργο του το Κλίμα της Αττικής θεωρεί ότι τα αναφερόμενα από τον Πλούταρχο για την επικράτηση αύρας δεν είναι αβάσιμα, τονίζοντας ότι η θαλάσσια αύρα στο Σαρωνικό μπορεί να πνεύσει σχετικά νωρίς ακόμα και στα τέλη Σεπτεμβρίου. Ορισμένοι ιστορικοί σημειώνουν ότι ενδεχομένως η αναμέτρηση να μην άρχισε πρωί-πρωί, καθώς χρειάστηκε χρόνος για τις ομιλίες των ηγετών, την επιβίβαση των ανδρών στα σκάφη κ.λπ. Έτσι, «πρόλαβε» η αύρα να παίξει το ρόλο που περιγράφει ο Πλούταρχος στη νοτιοανατολική είσοδο του στενού της Σαλαμίνας.

Άλλοι παλαιότεροι και σύγχρονοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτό που πρόβλεψε και εκμεταλλεύτηκε ο Θεμιστοκλής ήταν οι Ετησίες (μελτέμια), αλλά σε καμιά από τις αρχαίες πηγές δεν υπάρχουν πληροφορίες για Β-ΒΑ ανέμους στο Σαρωνικό. Εξάλλου, με τη διάταξη των αντίπαλων στόλων ένας Β-ΒΑ άνεμος θα βοηθούσε περισσότερο τους Πέρσες.

Η άποψη ότι την ημέρα της ναυμαχίας είναι πιθανό να πέρασε από τα βόρεια Βαλκάνια μετωπική ύφεση η οποία να προκάλεσε στο Σαρωνικό αρχικά τους νότιους ανέμους και τις βραδινές-νυχτερινές ώρες με το πέρασμα του ψυχρού μετώπου τους ούριους για την αναχώρηση των Περσών ΒΔ ανέμους δεν είναι εύκολο να υιοθετηθεί. Οι νοτιάδες, αν δεν είχαν φέρει βροχές, θα είχαν φέρει αρκετή συννεφιά (δεν πρόκειται για τους Λευκόνοτους της άνοιξης) και στη συνέχεια η στροφή των ανέμων σε ΒΔ με την αξιόλογη στις περιπτώσεις αυτές ένταση θα είχαν μνημονευθεί από τους αρχαίους ιστορικούς. Ο Αισχύλος δεν θα μιλούσε για λαμπρή μέρα και σε κάθε περίπτωση κάτι θα ανέφερε και ο Ηρόδοτος, ο οποίος αρκέστηκε σε έναν μάλλον απαλό Ζέφυρο.

Χάρτης 1

Χάρτης 2

Με βάση τη συνοπτική κλιματολογία της Αττικής, η ηλιοφάνεια και η καλή ορατότητα  στη συγκεκριμένη περιοχή τον Σεπτέμβριο συνδέονται κυρίως με τον καιρό του Ετησία. Έτσι, την ημέρα της ναυμαχίας είναι πιθανό το γενικό ρεύμα στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής να ήταν βόρειο, αλλά να είχε μικρή ένταση που επέτρεψε την ανάπτυξη της θαλάσσιας αύρας στις ακτές του Σαρωνικού αργά προς το μεσημέρι. Με αυτές τις συνθήκες, στο στενό της Σαλαμίνας η ένδοξη εκείνη μέρα θα πρέπει να είχε αρχίσει με ΒΔ ρεύμα (χάρτης 1), το οποίο, όμως, δεν ήταν ικανό να δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα στους δύο στόλους που ήταν παρατεταγμένοι κατά τη διεύθυνση του ρεύματος. Ωστόσο, οι  ΒΔ άνεμοι ήταν πιο ενοχλητικοί για τους Πέρσες που βρέθηκαν στο μέσο του στενού. Καθώς οι ώρες περνούσαν, οι άνεμοι άρχισαν να στρέφονται σε Δ-ΝΔ για να καταλήξουν κάποια στιγμή στη νότια είσοδο του στενού της Σαλαμίνας σε Ν-ΝΑ (χάρτης 2). Με αυτή την εξέλιξη, τα μεγαλύτερα προβλήματα κλυδωνισμού τα είχαν και πάλι τα περσικά πλοία που βρέθηκαν συνωστισμένα στην περιοχή της Ψυττάλειας.

Χάρτης 3

Η αύρα στις ακτές του Αγίου Κοσμά είναι ΝΔ και σε συνδυασμό με τα θαλάσσια ρεύματα του Σαρωνικού ήταν αυτή που έσπρωξε τα συντρίμμια των ναυαγισμένων πλοίων προς τις συγκεκριμένες περιοχές. Σημειώνεται ότι ο Ηρόδοτος αναφερόμενος στο Ζέφυρο ίσως να υπονοεί και τον ΝΔ άνεμο. Μην ξεχνάμε ότι εκείνη την εποχή χρησιμοποιούνταν βασικά μόνο τέσσερις άνεμοι (ο Βορέας, ο Νότος, ο Ζέφυρος και ο Εύρος). Αναφορικά με την κλιματολογία των δυτικών διευθύνσεων ανέμων στις ανατολικές ακτές του Σαρωνικού το καλοκαίρι, επισημαίνεται ότι κυρίαρχοι άνεμοι είναι οι νοτιοδυτικοί (θαλάσσια αύρα) και ότι βορειοδυτικοί άνεμοι εμφανίζονται είτε το πρωί  πριν από την αύρα (συνηθισμένη περίπτωση) είτε με το πέρασμα κάποιας ατμοσφαιρικής διαταραχής από τα βόρεια Βαλκάνια. Ορισμένες φορές στη συγκεκριμένη περιοχή παρατηρείται Β-ΒΔ ρεύμα μετά τη βραδινή κατάρρευση της θαλάσσιας αύρας (χάρτης 3). Στις περιπτώσεις αυτές αναγκαία προϋπόθεση είναι η επικράτηση ασθενούς έως μέτριας έντασης βόρειων ανέμων στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής. Δεν αποκλείεται κάτι τέτοιο να συνέβη αργά το βράδυ της ημέρας της ναυμαχίας, καθιστώντας βάσιμες τις πληροφορίες ότι τη νύχτα οι Πέρσες κινήθηκαν προς το Σούνιο με ούριο άνεμο.

Η πληροφορία που υπάρχει στην ιστορία του Ηροδότου ότι ο στρατηγός των Κορινθίων Αδείμαντος το πρωί της ημέρας της ναυμαχίας σήκωσε τα πανιά και έπλευσε προς την Ελευσίνα φαίνεται αβάσιμη με δεδομένο ότι την ώρα εκείνη στο στενό ήταν εξαιρετικά απίθανο να επικρατούσαν Ν-ΝΑ άνεμοι. Το «καιρικό» αυτό επιχείρημα δικαιώνει τους Κορινθίους, αλλά δεν είναι το μόνο. Ο ίδιος ο Ηρόδοτος φαίνεται να αμφισβητεί εμμέσως πλην σαφώς την πληροφορία της αναχώρησης των Κορινθίων: «Οι Αθηναίοι πάλι λένε πως ο Αδείμαντος, ο στρατηγός των Κορινθίων, αμέσως κι από την πρώτη στιγμή, με την έναρξη της ναυμαχίας, αναστατωμένος και πανικόβλητος σήκωσε τα πανιά και τράπηκε βιαστικά σε φυγή (…) Οι Κορίνθιοι όμως δεν το παραδέχονται —κάθε άλλο!— αλλά θεωρούν πως ήταν οι ίδιοι τους από τους πρωταγωνιστές της ναυμαχίας· μάρτυράς τους γι᾽ αυτό είναι και η υπόλοιπη Ελλάδα» (Ηρόδοτος, 8.94.1, 4 ).

Συμπερασματικά, ο καιρός δεν έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Κάποια προβλήματα από τον κυματισμό στα ψηλότερα και ογκωδέστερα περσικά πλοία μπορεί να υπήρξαν, αλλά αυτά δεν ήταν καθοριστικά για την έκβαση της αναμέτρησης. Μην ξεχνάμε ότι το 480 π.Χ. τα πλοία των Περσών ήταν και  αυτά τριήρεις, οι οποίες παρουσίαζαν, βέβαια, κάποιες διαφορές από τις ελληνικές, αλλά όλες αποτελούσαν την εξέλιξη της ίδιας αρχικής κατασκευής. Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Ράδο, οι ιωνικές και οι φοινικικές τριήρεις ήταν πιο ελαφριές από τις ελληνικές, πολύ ευέλικτες με ικανότητες κυκλικής κίνησης και ταχύτερες. Αυτό που επιζητούσαν οι κυβερνήτες τους και ο Ξέρξης ήταν τα μεγάλα πεδία δράσης για να εφαρμόσουν την τακτική τους. Αντίθετα, οι ελληνικές τριήρεις ήθελαν να πολεμούν σε κλειστούς χώρους (Κωνσταντίνος Ράδος, Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας). Αυτό εκμεταλλεύτηκε πάνω από όλα ο Θεμιστοκλής, ο βασικός συντελεστής της νίκης των Ελλήνων στη Σαλαμίνα.