Καιρός για λίγη γκρίνια Νο 3

Καταιγίδα στα Βραχώδη Όρη, Άλμπερτ Μπίρσταντ (1859)

Museum of Fine Arts, Boston

Όταν ήμουν νέος μετεωρολόγος στην ΕΜΥ, είχαμε έναν διευθυντή, αξιόλογο άνθρωπο και επιστήμονα, ο οποίος μεταξύ σοβαρού και αστείου έλεγε ότι τον Μάιο και τον Ιούνιο, ακόμα και αν οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές, να αναφέρουμε καθημερινά στην πρόγνωση μια πιθανότητα εκδήλωσης απογευματινών καταιγίδων στα ορεινά κυρίως της βόρειας Ελλάδας. «Όλο και κάπου θα βγάλει καμιά και δεν θα την πάρουμε χαμπάρι», έλεγε, κι εμείς, μην έχοντας ραντάρ, σύστημα ανίχνευσης ηλεκτρικών εκκενώσεων ή επαρκείς δορυφορικές εικόνες δεν ήταν εύκολο να αποδείξουμε το αντίθετο. Συναφές με το θέμα είναι και το γεγονός ότι όταν εκδηλώνονταν απρόβλεπτες καταιγίδες, ακούγαμε τα εξ αμάξης από τους προϊσταμένους. Η εξήγηση προφανώς συνδέεται με το γεγονός ότι το φαινόμενο της καταιγίδας είναι πολύ  επικίνδυνο -κυρίως για την αεροναυτιλία- και δεν πρέπει να παραλείπουμε τη σχετική αναφορά στην πρόγνωση, ακόμα και όταν οι πιθανότητες είναι ελάχιστες. Η λογική του «κάλλιο γαϊδουρόδενε παρά γαϊδουρογύρευε» κυριαρχεί και στην περίπτωση αυτή.

Περίπου τα ίδια ίσχυαν όταν δεν δίναμε βροχή στην πρόγνωση και έβρεχε ή όταν δίναμε 7 μποφόρ και κάποια αμφισβητούμενης ειλικρίνειας αναφορά έλεγε ότι φυσούν άνεμοι 8 με 9 μποφόρ. Θα μου πείτε ότι αυτό δεν πειράζει και πολύ, αν είναι να μη διακινδυνεύσουν ανθρώπινες ζωές ή περιουσίες, αλλά θα σας απαντήσω ότι πέρα από τις οικονομικές επιπτώσεις και την απώλεια αξιοπιστίας των προγνωστών υπάρχει και άλλος λόγος που συνδέεται με τη διαδικασία επαλήθευσης των προγνώσεων. Όταν γίνεται η επαλήθευση των προγνώσεων, η «ποινή» αν δίνεις βροχή και δεν βρέχει είναι η ίδια με το να μη δίνεις βροχή και να βρέχει. Κατά αντίστοιχο τρόπο όταν έχει 7 μποφόρ και συ έδινες στην πρόγνωση 8 ή 9 μποφόρ, η ποινή δεν διαγράφεται για λόγους «ασφαλείας».

Το επιχείρημα ότι οι αναφορές για το ενδεχόμενο εκδήλωσης όμβρων ή καταιγίδων γράφονται πολύ διακριτικά (μικρή πιθανότητα, τοπικός χαρακτήρας κ.λπ.) από πρακτικής πλευράς δεν είναι πολύ ισχυρό. Ο απλός πολίτης δεν στέκεται και πολύ στο ίσως, το πότε, το πόσο και το πού και συγκρατεί τη βασική πληροφορία του μηνύματος που καθορίζεται από τη λέξη βροχή. Από την πλευρά τους, οι προγνώστες, βάζοντας την πιθανότητα βροχής ή καταιγίδας, όχι μόνο νοιώθουν κατοχυρωμένοι, αλλά παίρνουν και μπράβο όταν γίνεται γνωστό ότι έπεσαν …τρεις σταγόνες στο Λιανοκλάδι. Τα εύσημα τούς αποδίδονται από απρόσκλητους κριτικούς που περνούν από κόσκινο τις προγνώσεις, συνήθως εκ των υστέρων. Όταν παρά την πιθανότητα δεν βρέχει, υπάρχει πάντα κατανόηση: «Μια πιθανότητα  ήταν, ρε παιδιά, δεν μίλησαν με βεβαιότητα». Όμως, υπάρχει και μια άλλη πιο σοβαρή διάσταση του θέματος. Όταν λέμε ότι υπάρχει πιθανότητα να σημειωθούν τοπικοί όμβροι στα ορεινά π.χ. της Στερεάς, η πιθανότητα αφορά σε κάθε ορεινή περιοχή της. Πώς, λοιπόν, επαληθεύεται η πρόγνωση με έναν μεμονωμένο όμβρο; Να το πω αλλιώς: οι κάτοικοι του Λιανοκλαδίου θα έβαζαν άριστα στην πρόγνωση, αλλά οι κάτοικοι των λοιπόν ορεινών περιοχών της Στερεάς τι βαθμό θα έβαζαν; 

Προσωπικά, δεν συμφωνώ με την άποψη ότι πρέπει να αναφέρονται πάντα οι ελάχιστες πιθανότητες για βροχή ή καταιγίδα ή να γράφονται με τέτοιο τρόπο οι προγνώσεις ώστε να είναι κατοχυρωμένος ο προγνώστης. Ο προγνώστης είναι αυτός που κάθε φορά πρέπει να σταθμίζει όλα τα δεδομένα και να παίρνει τις σχετικές αποφάσεις. Αν δεν θέλει να γράφει προγνώσεις – λαπάδες που θα τον καλύπτουν, αλλά θα στέλνουν ασαφές μήνυμα προς τους χρήστες, πρέπει να ρισκάρει. Για το τι σημαίνει ρίσκο στην έκδοση των προγνώσεων και γενικότερα για το ρόλο του ανθρώπινου παράγοντα στην πρόγνωση του καιρού είχα κάνει παλαιότερα μια μελέτη, τα βασικά σημεία της οποίας μεταφέρθηκαν και σ’ αυτό εδώ το μπλογκ (Ο ανθρώπινος παράγοντας στην πρόγνωση του καιρού, ΕΠΙΛΟΓΗ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑ 16-4-2014). Το βασικό συμπέρασμα της μελέτης ήταν ότι στο μέλλον ο άνθρωπος θα έχει ουσιαστικό ρόλο στην έκδοση των προγνώσεων μόνο όταν και όσο μπορεί να προσθέτει αξία στα αποτελέσματα των μοντέλων της αριθμητικής πρόγνωσης. Δεν χρειάστηκαν να περάσουν πολλά χρόνια από την έκδοση εκείνης της μελέτης για να φανεί πού πάνε τα πράγματα: οι προγνώστες τείνουν όλο και πιο πολύ να γίνουν απλοί προωθητές των προϊόντων της αριθμητικής πρόγνωσης και οι παρουσιαστές του καιρού έγιναν ήδη περιγραφείς των αποτελεσμάτων των μοντέλων.