Η Ταλάντωση του Βόρειου Ατλαντικού

Τυπική περίπτωση κυκλοφορίας στο βόρειο Ατλαντικό 

με θετικό ή υψηλό δείκτη ΝΑΟ.

Οι ωκεανοί παίζουν σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του καιρού και του κλίματος, διότι αποτελούν τεράστιες αποθήκες υδρατμών και θερμότητας. Το νερό που με την εξάτμιση εγκαταλείπει τους ωκεανούς επιστρέφει σε αυτούς με την ολοκλήρωση του υδρολογικού κύκλου, ενώ σε συνεχή βάση τεράστια ποσά θερμικής ενέργειας ανταλλάσσονται μεταξύ αυτών και της υπερκείμενης ατμόσφαιρας με τη μορφή αισθητής θερμότητας. Πέρα από αυτό, με τον άνεμο που πνέει πάνω από την επιφάνεια των ωκεανών μεταφέρεται ορμή από την ατμόσφαιρα προς αυτούς με αποτέλεσμα τη δημιουργία επιφανειακών ρευμάτων. Όταν ο άνεμος είναι ισχυρός, απομακρύνει τα θερμά επιφανειακά νερά, τα οποία αντικαθίστανται από τα ψυχρότερα νερά που ανεβαίνουν από τα μεγαλύτερα βάθη. 

Από μετεωρολογικής πλευράς, η προαναφερθείσα διαδικασία είναι σημαντική, διότι τα θερμά επιφανειακά νερά δημιουργούν συνθήκες ατμοσφαιρικής αστάθειας που ευνοεί την ανάπτυξη κυκλωνικών συστημάτων και κατ’ επέκταση την ενίσχυση των ανέμων. Τα αντίθετα αποτελέσματα παρατηρούνται, όταν στην επιφάνεια ανέβουν ψυχρά νερά και δημιουργηθούν συνθήκες ευστάθειας.

Η Ταλάντωση του Βόρειου Ατλαντικού, διεθνώς ΝΑΟ (North Atlantic Oscillation), είναι ένα κλιματικό φαινόμενο του Ατλαντικού το οποίο αναφέρεται στη διακύμανση των διαφορών της ατμοσφαιρικής πίεσης μεταξύ των δύο βασικών κέντρων δράσης της περιοχής, που είναι το χαμηλό της Ισλανδίας και ο αντικυκλώνας των Αζορών. Για την παρακολούθηση του φαινομένου χρησιμοποιείται ο Δείκτης Ταλάντωσης του Βόρειου Ατλαντικού, που ορίζεται ως η διαφορά της ατμοσφαιρικής πίεσης μεταξύ του Στικισολμούρ της Ισλανδίας και της Πόντα Ντελγάδα των Αζορών ή της Λισαβόνας.

Ο καιρός της βόρειας Ευρώπης επηρεάζεται σημαντικά από την Ταλάντωση του Βόρειου Ατλαντικού. Όταν η διαφορά της πίεσης μεταξύ Ισλανδίας και Αζορών είναι μεγάλη, δηλαδή όταν το χαμηλό της Ισλανδίας είναι βαθύτερο του κανονικού ή/και ο αντικυκλώνας των Αζορών είναι ισχυρότερος του κανονικού, ο δείκτης ΝΑΟ χαρακτηρίζεται θετικός ή υψηλός. Στην περίπτωση αυτή (βλέπε σχήμα) οι δυτικοί άνεμοι που πνέουν στο βόρειο Ατλαντικό μεταξύ των 40ού και 60ού βόρειων παραλλήλων είναι ισχυρότεροι του κανονικού και με την έντονη μεταφορά αισθητής θερμότητας και υγρασίας από τον Ωκεανό προς την ξηρά διαμορφώνουν συνθήκες που τελικά οδηγούν σε θερμότερους και υγρότερους χειμώνες στη δυτική και τη βόρεια Ευρώπη και σε ψυχρότερους και ξηρότερους του κανονικού χειμώνες στη νότια Ευρώπη. Αντίθετα, όταν η διαφορά της ατμοσφαιρικής πίεσης μεταξύ Ισλανδίας και Αζορών είναι μικρή, ο δείκτης ΝΑΟ χαρακτηρίζεται αρνητικός ή χαμηλός. Στην περίπτωση αυτή οι δυτικοί άνεμοι που πνέουν στο βόρειο Ατλαντικό μεταξύ των 40ού και 60ού βόρειων παραλλήλων είναι λιγότερο επίμονοι και ασθενέστεροι του κανονικού και οι συνθήκες που διαμορφώνονται οδηγούν σε ψυχρότερους και ξηρότερους χειμώνες στη δυτική και τη βόρεια Ευρώπη και σε θερμότερους και υγρότερους του κανονικού χειμώνες στη νότια Ευρώπη.

Αν και ο μηχανισμός που κρύβεται πίσω από τη μεταβλητότητα της ΝΑΟ παραμένει έως ένα βαθμό μυστηριώδης, ορισμένοι έχουν την άποψη ότι αυτή συνδέεται με μεταβολές της θερμοκρασίας των νερών του βόρειου Ατλαντικού. Οι μεταβολές που προαναφέρθηκαν εμφανίζονται περίπου κάθε 8 με 10 χρόνια και είναι πολύ μικρότερες από τις μεταβολές της θερμοκρασίας που προκαλεί το φαινόμενο Ελ Νίνιο στον ανατολικό τροπικό Ειρηνικό. Με άλλα λόγια, αν η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας των νερών του ανατολικού τροπικού Ειρηνικού που παρατηρείται σε ένα ισχυρό φαινόμενο Ελ Νίνιο χαρακτηριστεί ως «πυρετός», η άνοδος της θερμοκρασίας των νερών του βόρειου Ατλαντικού αντιστοιχεί σε «δέκατα». 

Από προγνωστικής πλευράς, φαίνεται ότι, αν και μικρές, οι μεταβολές της θερμοκρασίας των νερών του βόρειου Ατλαντικού μακράς διάρκειας διαδραματίζουν σημαντικότερο ρόλο από τις ετήσιες θερμοκρασιακές μεταβολές των νερών που διαμορφώνονται σε τοπικό επίπεδο από μεταβολές στη ροή θερμότητας μεταξύ ατμόσφαιρας και ωκεανού. Πάντως, τα έως τώρα αποτελέσματα από τη χρησιμοποίηση του δείκτη ΝΑΟ στις προγνώσεις μεγάλης διάρκειας είναι μάλλον πενιχρά. (Από το βιβλίο ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, Τόμος ΙΙ «Η πρόγνωση»)