Πόσο τουρκική είναι η λέξη μελτέμι;

Οι Τούρκοι δεν έχουν σπουδαία παράδοση ως ναυτικοί. Εξαίρεση αποτελούν οι ναύαρχοι - πειρατές Πίρι Ρέις και Χαριεντίν Μπαρμπαρόσα, οι οποίοι γεννήθηκαν αντίστοιχα στην Καλλίπολη και τη Λέσβο και είχαν ελληνικές ρίζες. Ο Πίρι Ρέις και ο Χαριεντίν Μπαρμπαρόσα υπηρέτησαν την Υψηλή Πύλη και έμειναν στη ιστορία ο μεν πρώτος για τις ικανότητές του και τους σπουδαίους ναυτικούς χάρτες που σχεδίασε, ο δε δεύτερος για τη σκληρότητά του. Όταν ο γειτονικός λαός πρωτοεμφανίστηκε στο Αιγαίο, έμαθε από τους ντόπιους για τους ανέμους και τους καιρούς του. Τα ονόματα των ανέμων και των καιρών που βρήκαν οι Τούρκοι ήταν παλιά όσο και η ιστορία της περιοχής, στην οποία έζησαν οι αρχαίοι Έλληνες, οι Βυζαντινοί και για λίγους αιώνες οι Φράγκοι.

Στους σταθερούς καλοκαιρινούς βόρειους ανέμους, που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν ετησίες, οι Τούρκοι έδωσαν το όνομα μελτέμια. Οι γείτονες τη διάκριση των ετησίων σε προδρόμους ετησίες, κυρίως ετησίες και μετόπωρους ετησίες την έκαναν με το δικό τους τρόπο. Ως κατ ’εξοχήν γεωργικός λαός, χρησιμοποίησαν τα ονόματα των βασικών φρούτων που ωριμάζουν στις αντίστοιχες περιόδους. Έτσι, μιλούν για μελτέμι του κερασιού (κιράζ μελτέμ), μελτέμι του πεπονιού (καβούν μελτέμ) και μελτέμι του σταφυλιού (ουζούμ μελτέμ).¹

Σύμφωνα με την κυρίαρχη άποψη, η λέξη μελτέμι είναι αυθεντικά τουρκική. Ωστόσο, εγείρονται ερωτηματικά γιατί οι Τούρκοι,  ασχολούμενοι βασικά με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, δεν υπήρξαν ποτέ ναυτικοί σε σημείο που να ονοματίσουν με τη γλώσσα τους γεωγραφικές-ναυτικές λέξεις, ναυτικά παραγγέλματα ή ανέμους. Χρησιμοποίησαν παραφθαρμένες τις λέξεις που βρήκαν. Για παράδειγμα, οι τουρκικές λέξεις Λοντός (νοτιοδυτικός άνεμος) και Ποϊράζ (βορειοανατολικός άνεμος) έχουν ως αφετηρία τις λέξεις Νότος και Βορράς. Το ίδιο και οι λέξεις κορφέζ και λιμάν που προέρχονται αντίστοιχα από τις ελληνικές λέξεις κόρφος (μικρός κόλπος) και λιμάνι. Όμως, δεν ήταν μόνο ελληνικές οι λέξεις που με αυτό τον τρόπο πέρασαν στην τουρκική γλώσσα. Ήταν και γαλλικές, ιταλικές κ.λπ. Με αυτά τα δεδομένα, είναι πολύ πιθανό η λέξη μελτέμι να αποτελεί παραφθορά της γαλλικής λέξης mal-tem(ps) που σημαίνει κακοκαιρία.² Κατ’ ανάλογο τρόπο προέκυψε το όνομα Τρελός που απέκτησε τα μεσαιωνικά χρόνια ο Υμηττός. Το όνομα αυτό προέρχεται από παραφθορά της γαλλικής λέξης tres long που σημαίνει πολύ μακρύ (βουνό). Το ίδιο συνέβη με το στενό Καφηρέα που ονομάστηκε Κάβο Ντόρο από παραφθορά της ιταλικής λέξης Κάβο Ντούρο που σημαίνει σκληρό, δυσκολοπέραστο ακρωτήριο.

¹Γεωργίου Λιβαδά,  Οι Ετησίαι άνεμοι απόδειξις της σταθερότητας του κλίματος της Ελλάδος. Ανάτυπoν εκ των πρακτικών του Σεμιναρίου Φυσικής της Ατμόσφαιρας 17-20 Σεπτεμβρίου 1973, Αθήνα 1974.

 ²Χάρη Μ. Κουτελάκη, Αιγαίο και Χάρτες με Ανατρεπτική Ματιά, Εκδόσεις Ερίννη, 2008.