Όλη η αλήθεια για τα μερομήνια

Πηγή: typesofclouds.net

Αν ανατρέξει κάποιος στην αφετηρία της ιστορίας των μεγάλης διάρκειας προγνώσεων καιρού με βάση σημάδια στον ουρανό ή τη γη, θα οδηγηθεί στην Ανατολή και συγκεκριμένα στους Βαβυλώνιους (Χαλδαίους), τους Κινέζους και τους Ινδούς. Στην αρχαία Βαβυλωνία εκδίδονταν με τη μορφή ημερολογίων αστρομετεωρολογικές προβλέψεις, ενώ τον 3^ο π.Χ. αιώνα Κινέζοι αστρονόμοι έφτιαξαν ένα ημερολόγιο το οποίο χώριζε το έτος σε 24 χρονικά διαστήματα (δεκαπενθήμερα), καθένα από τα οποία συνοδευόταν από καιρικές προβλέψεις. Τα ημερολόγια αυτά ήταν ουσιαστικά οι πρώτοι  καζαμίες.  

Στην Ευρώπη οι πρώτοι καζαμίες κυκλοφόρησαν ως Ημερολόγια Βοσκών στα τέλη του 15^ου ή στις αρχές του 16^ου αιώνα και γνώρισαν μεγάλη επιτυχία. Αναφορικά με την αξιοπιστία των καιρικών προβλέψεων, είναι εκπληκτικός ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η απομυθοποίησή τους στην κωμωδία ο Κομήτης του Φοντενέλ που έζησε τον 17^ο αιώνα. Ο Ματυρέν, υπηρέτης του αστρολόγου - πρωταγωνιστή του έργου, δοκιμάζει να συντάξει τον ετήσιο καζαμία και στην κυριολεξία παίζει στα ζάρια τις μετεωρολογικές προβλέψεις. Για το κατόρθωμά του λέει με αναίδεια και κυνισμό: «Ζήτησα τη βοήθεια τριών ζαριών. Όταν πετύχαινα καλές ζαριές έβαζα κρύο, σε άλλες παγωνιά, σε άλλες ανέμους υγρούς με βροντές και ούτω καθεξής. Γελάς; Θα δεις πως τα τρία ζάρια μου θα έχουν μαντέψει σωστά» (Grenet Micheline, Το Πάθος για τα Άστρα το 17^ο Αιώνα. Μετάφραση Σταύρος Βλοντάκης, Εκδόσεις Παπαδήμας 2001).

Για τα μερομήνια με τη μορφή που ξέρουμε σήμερα, πληροφορίες βρίσκουμε στις Ινδικές Βέδες, όπου αναφέρεται ότι γίνονταν προγνώσεις με βάσει τα σημάδια δώδεκα νυχτών αντί δώδεκα ημερών. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τα «νυχτομήνια» των Ινδών βασίζονταν περισσότερο στις παρατηρήσεις του ουρανού. Στα περισσότερα διαμερίσματα της χώρας μας η παράδοση θεωρεί τις πρώτες έξι ή δώδεκα ημέρες του Αυγούστου σημαντικές, καθώς με βάση τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν αυτές τις μέρες γίνεται πρόγνωση του καιρού για τους μήνες του επόμενου χρόνου. Ωστόσο, σε ορισμένες περιοχές ως μερομήνια λαμβάνονται οι δώδεκα πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου ή το δωδεκαήμερο από τη 13^η ως την 24^η Αυγούστου. Παλαιότερα, σε ορισμένες περιοχές της Ηπείρου ως μερομήνια θεωρούνταν οι τρεις πρώτες και οι τρεις τελευταίες μέρες του Αυγούστου και στην Κάρπαθο οι έξι πρώτες μέρες του Αυγούστου καθώς και η 15^η, η 23^η και η 29^η του ίδιου μήνα.

Παλαιότερα σε ορισμένα μέρη της πατρίδας μας χρησιμοποιούνταν ως μερομήνια και οι δρίμες του Μαρτίου με τον τρόπο που χρησιμοποιούνται οι πρώτες έξι ή δώδεκα μέρες του Αυγούστου. Σε άλλες περιοχές ως μερομήνια χρησιμοποιούσαν κάποιες μέρες της περιόδου από την 20^η Φεβρουαρίου έως την 4^η Απριλίου ως εξής: στην Αρκαδία το διάστημα από την 30^η Μαρτίου έως την 4^η Απριλίου ή τα Σάββατα του Μαρτίου και τις Δευτέρες του Αυγούστου, στον Πόντο εννιά μέρες πριν και εννιά μέρες μετά την 1^η Μαρτίου, στην Αδριανούπολη τις δεκαπέντε πρώτες μέρες του Μαρτίου, στην Αιτωλία τις δώδεκα πρώτες μέρες του Μαρτίου κ.λπ. (Φαίδωνος Κουκουλέ, Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός, τόμος Ι σελ. 154).

Στα Γεωπονικά του Κασσιανού Βάσσου περιλαμβάνονται τα προγνωστικά του καιρού του Διδύμου στα οποία γίνεται αναφορά ότι τη βυζαντινή περίοδο η 24^η, 25^η και 26^η Νοεμβρίου χρησιμοποιούνταν ως μερομήνια για την πρόβλεψη του καιρού που θα επικρατούσε τους μήνες Δεκέμβριο, Ιανουάριο και Φεβρουάριο αντίστοιχα. Σχετικά με την επαλήθευση των  προγνώσεων που γίνονταν με τα παραπάνω μερομήνια, αναφέρεται ότι «Τούτο δε πράγματι συμβαίνει καμιά φορά. Άλλοτε όμως καθόλου δεν επαληθεύει» (Γεωπονικά, Κεφ Α, παρ. 5). 

Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι παλιότερα οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να μάθουν τον καιρό σε επίπεδο εποχών ή έτους εφεύραν τα  μερομήνια, επιλέγοντας μέρες κυρίως στην αρχή και στο τέλος των εποχών (Μάρτης-Αύγουστος). Παρατηρώντας την πορεία των μερομηνίων από την αυγή της ιστορίας ως σήμερα, βλέπουμε ότι τα σημάδια-εργαλεία των μερομηνάδων ή μηνολογάδων έχουν αλλάξει. Από τον ουρανό αναζητούνται πλέον στη γη και αυτό αποτελεί κάποια πρόοδο. Αν δούμε τα μερομήνια με το σύγχρονο μάτι της επιστήμης, μπορούμε να πούμε ότι ο μερομηνάς, παρατηρώντας προσεκτικά μια χρονική στιγμή το περιβάλλον που υποπίπτει στις αισθήσεις του, καταγράφει λεπτομερώς τον παρόντα καιρό (αρχικές συνθήκες), τον οποίο στη συνέχεια εισάγει ως ανάλυση στον υπέρ-υπολογιστή του μυαλού του. Ακολούθως κάνει δισεκατομμύρια υπολογισμούς, επιλύοντας τις εξισώσεις ενός τέλειου και συνάμα εκπληκτικού τοπικού μοντέλου, το οποίο βρίσκει πώς θα εξελιχθούν οι καιρικές συνθήκες μετά από εκατοντάδες μέρες στην περιοχή της παρατήρησης, χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τις αρχικές συνθήκες σε περιοχική ή πλανητική κλίμακα. Για το τρέξιμο αυτού του «μαγικού» μοντέλου δεν χρειάζεται να περιμένει κάποιος τις δρίμες του Μαρτίου ή του Αυγούστου. Το μοντέλο μπορεί να τρέχει συνεχώς, όπως τα μοντέλα αριθμητικής πρόγνωσης καιρού που χρησιμοποιούνται σήμερα στις δεκαπενθήμερες προγνώσεις. Εκτός αν οι αποφράδες για τα ξύλα ή τα ρούχα μέρες είναι καλές για την πρόβλεψη του καιρού!

Η απομυθοποίηση των μερομηνίων στεναχωρεί κάποιους φίλους που  προσπαθούν να βρουν σ’ αυτά αλήθειες, αλλά δυστυχώς η πραγματικότητα είναι αμείλικτη. Βέβαια, ο καθένας μας έχει δικαίωμα να ζει το μύθο του, αλλά ως εκεί. Προσωπικά, όπως έχω δηλώσει και γράψει αρκετές φορές, λατρεύω την παράδοση, τη λαογραφία και τη μυθολογία και μου αρέσει να ανακαλύπτω τα ψήγματα αλήθειας που κρύβουν κάποιοι μετεωρολογικοί μύθοι. Για παράδειγμα, χάρηκα πολύ όταν έμαθα ότι κατά πάσα πιθανότητα ο Σκίρων, που σύμφωνα με το μύθο ζούσε στην Κακιά Σκάλα κι έριχνε τους ταξιδιώτες στο γκρεμό, δεν ήταν ληστής, αλλά ο ισχυρός ΒΔ άνεμος που στη συγκεκριμένη περιοχή ενισχύεται πάρα πολύ. Γοητευτική είναι επίσης και η ιστορία της Ωρείθυιας, της όμορφης κόρης του Ερεχθέα, που έκλεψε ο Βορέας και έκλεισε στα παλάτια του στη Θράκη. Πίσω από την  Ωρείθυια είναι πιθανό να κρύβεται η θαλάσσια αύρα, η οποία απουσιάζει όταν ο γαμπρός των Αθηναίων (Ηρόδοτου, Ιστορίες 7.189.1) επισκέπτεται το κλεινόν άστυ.

Καλό Αύγουστο, φίλοι μου