Το πολυσυζητημένο διοξείδιο του άνθρακα

Στα μέσα της δεκαετίας του 1970, δύο συνεχόμενοι δριμείς χειμώνες στο Β. Ημισφαίριο έκαναν πολλούς να πιστέψουν ότι ο πλανήτης βαδίζει προς μια νέα εποχή παγετώνων. Ελάχιστοι την εποχή εκείνη είχαν διατυπώσει την άποψη ότι το κλίμα μπορεί να βαδίζει προς την αντίθετη κατεύθυνση λόγω της απελευθέρωσης στην ατμόσφαιρα μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα, προερχομένων κυρίως από την καύση των ορυκτών καυσίμων. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, η άνοδος της θερμοκρασίας της Γης δικαίωσε τους διορατικούς επιστήμονες, αλλά αμφισβητήθηκε από αυτούς που είχαν συμφέρον να συνεχιστεί η «ανάπτυξη» καίγοντας ορυκτά καύσιμα. 

Όταν τα αποτελέσματα της ανόδου της θερμοκρασίας (λιώσιμο πάγων κ.λπ.) έγιναν ορατά από όλους, οι λεγόμενοι σκεπτικιστές είπαν ότι η άνοδος της θερμοκρασίας οφείλεται σε κάποια εξωτερική εξαναγκαστική τάση, όπως η αύξηση του ποσού της ηλιακής ακτινοβολίας που φθάνει στη Γη (τις τελευταίες δεκαετίες συμβαινει το αντίθετο), ή άλλη αιτία, άγνωστη, περίπου αντίστοιχη με τον άγνωστο θεό των αρχαίων Αθηναίων. Ορισμένοι προσπάθησαν να εξηγήσουν το φαινόμενο με τη λεγόμενη εσωτερική μεταβλητότητα του κλιματικού συστή­ματος της Γης, η οποία όμως είναι άλλη υπόθεση¹.

Οι «σκεπτικιστές» αρνούνται να δουν ότι υπάρχει και μια άλλη εξαναγκαστική τάση που επιβλήθηκε στο κλιματικό σύστημα της Γης από τον ίδιο τον άνθρωπο: η αλλαγή της σύστασης της ατμόσφαιρας του πλανήτη. Με άλλα λόγια, αρνούνται να αποδεχθούν ότι οι συνεχείς αυξήσεις των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα και των άλλων θερμοκηπικών αερίων στην ατμόσφαιρα είναι αυτές που προκαλούν την εξαιρετικά μεγάλη και ταχύτατη για τα κλιματικά δεδομένα του πλανήτη άνοδο της θερμοκρασίας των τελευταίων δεκαετιών. Όμως, καθώς τα χρόνια περνούν χωρίς να αποκαλύπτεται ο «άγνωστος θεός» της κλιματικής αλλαγής, όλο και πιο πολλοί από τους αρνητές της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής διατυπώνουν την άποψη ότι το διοξείδιο του άνθρακα συμβάλλει στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, αλλά σε μικρό βαθμό και ότι δεν πρέπει να ανησυχούμε για την περαιτέρω αύξηση της συγκέντρωσής του στην ατμόσφαιρα. Οι παραπάνω ποσότητες θα απορροφηθούν από τους ωκεανούς και τα δάση στον αέναο κύκλο του άνθρακα, για τον οποίο βέβαια δεν τα ξέρουμε όλα. Η φυσική και η χημεία όμως είναι βέβαιες για τούτο: η ικανότητα των ωκεανών να απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα μειώνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας τους και τα δάση δεν μπορούν να απορροφήσουν όλο το πλεόνασμα του αερίου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το διοξείδιο του άνθρακα αποτελεί τροφή για τα φυτά, αλλά δεν μπορούν π.χ. ούτε σε δεκαετίες ούτε σε εκατονταετίες τα μαρούλια και τα μπρόκολα να γίνουν θάμνοι και να λύσουν έτσι το πρόβλημα. Πέρα από αυτά, με τη θέρμανση των μονίμως παγωμένων εδαφών του πλανήτη και το λιώσιμο των θαλάσσιων πάγων απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα νέες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου που επιτείνουν το πρόβλημα.

Το 2015 απελευθερώθηκαν συνολικά στην ατμόσφαιρα του πλανήτη 35 με 40 δισεκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του άνθρακα. Μέρος από αυτή την ποσότητα απορροφήθηκε από τα δάση και τους ωκεανούς, αλλά το υπόλοιπο έμεινε στην ατμόσφαιρα, αυξάνοντας τη συγκέντρωση του συγκεκριμένου αερίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Ιούλιο του 2015 η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα ήταν 401,31 μέρη ανά εκατομμύριο και ένα χρόνο αργότερα, τον Ιούλιο του 2016, ανήλθε στα 404,39 μέρη ανά εκατομμύριο². Ο φαύλος κύκλος που δημιουργεί η συνεχής αύξηση της συγκέντρωσης των θερμοκηπικών αερίων (θετικές αναδράσεις στην υπερθέρμανση του πλανήτη) θα συνεχιστεί και κανείς δεν γνωρίζει που θα οδηγήσει. 

Για την παρακολούθηση της κατάστασης, η Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας (NOAA) των ΗΠΑ καθιέρωσε το 2004 τον λεγόμενο Ετήσιο Δείκτη των Αερίων του Θερμοκηπίου (Annual Greenhouse Gas Index, AGGI), που είναι ένα μέτρο της διαχρονικής επίδρασης των μακράς διάρκειας ζωής θερμοκηπικών  αερίων στην υπερθέρμανση του πλανήτη³. Με άλλα λόγια, ο δείκτης μετράει πόση από την ηλιακή θερμότητα παγιδεύεται στην ατμόσφαιρα του πλανήτη μας από αέρια όπως το διοξείδιο του άνθρακα, το μεθάνιο  και το οξείδιο του αζώτου⁴. Σημειώνεται ότι ο δείκτης σχεδιάστηκε για να ενισχύσει τη σύνδεση μεταξύ των επιστημόνων και της κοινωνίας, παρέχοντας ένα κανονικοποιημένο πρότυπο που μπορεί εύκολα να κατανοηθεί και να παρακολουθηθεί από τους απλούς ανθρώπους.

Η αύξηση της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου 

στην ατμόσφαιρα των τελευταίων χρόνων. 

Πηγή: http://esrl.noaa.gov/gmd/aggi/aggi.html, Credit: NOAA

Στο διπλανό σχήμα οι μεταβολές του  συγκεκριμένου δείκτη παρουσιάζονται με κόκκινο χρώμα. Η  μαύρη γραμμή δείχνει την πορεία της συγκέντρωσης όλων των θερμοκηπικών αερίων (CO₂ + non-CO₂ GHGs) και η γαλάζια γραμμή την πορεία της συγκέντρωσης στην ατμόσφαιρα μόνο του διοξειδίου του άνθρακα. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι στην απότομη αύξηση της συγκέντρωσης των θερμοκηπικών αερίων των τελευταίων χρόνων μεγάλη είναι η συμβολή του μεθανίου, του οποίου η συγκέντρωση στην ατμόσφαιρα είναι μικρότερη από εκείνη του διοξειδίου του άνθρακα, αλλά η δραστικότητά του στην υπερθέρμανση του πλανήτη είναι κατά πολύ μεγαλύτερη.

Το Ελ Νινιο - Νότια Ταλάντωση, η Ταλάντωση του Βόρειου Ατλαντικού, η Δεκαετής Ταλάντωση του Ειρηνικού κ.ά. είναι αποτελέσματα της εσωτερικής μεταβλητότητας του κλιματικού συστήματος του πλανήτη που σε χρονικό ορίζοντα κάποιων ετών επηρεάζουν, μεταξύ άλλων, και την πορεία της μέσης θερμοκρασίας της Γης¹. Με αυτό το δεδομένο, είναι πιθανό ένα μέρος της μεγάλης ανόδου της θερμοκρασίας των τελευταίων 15 μηνών να οφείλεται στο πρόσφατο ισχυρό Ελ Νίνιο. Αυτό θα φανεί αν τους επόμενους μήνες ή τα επόμενα 1 με 2 χρόνια παρατηρηθεί επιβράδυνση του ρυθμού ανόδου της θερμοκρασίας. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, αν δεν υπάρξει έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα, η τάση της θερμοκρασίας του πλανήτη θα παραμείνει ανοδική. 

Παραπομπές

¹ Στην εξέλιξη μιας ή περισσοτέρων από τις συνι­στώσες του κλιματικού συστήματος της Γης μπορούν να προκύψουν χάσματα (κενά) 10 με 15 ετών ως εκδήλωση της εσωτερικής μεταβλητότητας του συστήματος. Τα χάσματα αυτά ορισμένες φορές ενισχύουν και ορισμένες φορές εξασθενούν ή και εξουδετερώνουν πλήρως τη μακράς κλίμακας εξωτερική εξαναγκαστική τάση. Έτσι, ένα μέρος της ελάττωσης του ρυθμού θέρμανσης της Γης στο διάστημα 1998 - 2012 μπορεί να οφειλόταν στην εσωτερική μεταβλητότητα του συστήμα­τος (Από το βιβλίο ΚΑΙΡΟΣ Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, τόμος ΙΙΙ «Ο έλεγχος»).

² https://www.co2.earth

³ http://esrl.noaa.gov/gmd/aggi/aggi.html

⁴https://insideclimatenews.org/news/19052016/global-co2-emissions-still-accelerating-noaa-greenhouse-gas-index