Ανεύθυνες και τυχοδιωκτικές προγνώσεις

Θεωρητική απεικόνιση της Σχεδόν Διετούς Ταλάντωσης (QBO). 

Με το διαβαθμισμένο μπλε χρώμα παρουσιάζονται οι ανατολικοί 

άνεμοι και με το κόκκινο χρώμα οι δυτικοί άνεμοι. Η αλλαγή στη 

διεύθυνση των ανέμων αρχίζει από τα 10 και τελειώνει στα 100 hPa.

Πρόσφατα στο περιοδικό Geophysical Research Letters  δημοσιεύτηκε εργασία τριών ερευνητών της NASA  με τον τίτλο « Η ανώμαλη αλλαγή στη Σχεδόν Διετή Ταλάντωση»¹, η οποία (Σχεδόν Διετής Ταλάντωση) παρατηρείται στην τροπική στρατόσφαιρα και έχει να κάνει με την περιοδική (28μηνη) αντιστροφή των ανέμων από δυτικούς σε ανατολικούς και το αντίστροφο. Σχετική ανακοίνωση που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα της NASA  φέρει τον τίτλο «Κάτι παράξενο (περίεργο) συνέβη στη στρατόσφαιρα της Γης»². Οι εφημερίδες και ιστοσελίδες της Γηραιάς Ηπείρου, που πήραν τη σκυτάλη, αναφέρθηκαν στο θέμα με τίτλους όπως: «Πρωτοφανής ατμοσφαιρική ανωμαλία ίσως επηρεάσει την Ευρώπη» και ορισμένες προχώρησαν σε προγνώσεις της μορφής: «Ο επερχόμενος χειμώνας στην Ευρώπη μπορεί να είναι ασυνήθιστα ζεστός και βροχερός, όπως συνέβη και πέρυσι όταν σημειώθηκαν μεγάλες πλημμύρες». Στο θέμα αναφέρθηκαν και κάποιες ελληνικές ιστοσελίδες, που για τον χειμώνα που έρχεται πρόβλεψαν κατακλυσμούς και στην Ελλάδα.

Από τα παραπάνω φαίνεται ο τρόπος με τον οποίο μια ενδιαφέρουσα επιστημονική παρατήρηση κατέληξε σε προγνωστικό εργαλείο ικανό να προβλέψει πλημμύρες και καταποντισμούς σε διάφορες περιοχές του κόσμου το χειμώνα 2016-2017. Δεν θέλω να εστιάσω στις υπερβολές τόσο των παραδοσιακών όσο και των σύγχρονων μέσων ενημέρωσης. Πάντα οι «ειδήσεις» αυτού του είδους «πουλάνε», ιδιαίτερα όταν στο κείμενο υπάρχουν λέξεις όπως «πρωτοφανές φαινόμενο» ή «κλιματική ανωμαλία». Το ζήτημα που με απασχολεί περισσότερο είναι γιατί αξιόλογοι, κατά τα άλλα, επιστήμονες σπεύδουν να μιλήσουν για επιπτώσεις στον καιρό ενός φαινομένου για το οποίο γνωρίζουμε πολύ λίγα, όταν είναι βέβαιο ότι ακόμα και η εικασία που θα εκφράσουν θα μετατραπεί σε αδιαμφισβήτητη πρόγνωση.

Η Σχεδόν Διετής Ταλάντωση ανακαλύφθηκε τη δεκαετία του 1950 και ακόμα και σήμερα δεν γνωρίζουμε ακριβώς το μηχανισμό που την προκαλεί. Οι περισσότεροι ερευνητές την αποδίδουν σε ατμοσφαιρικά κύματα που προέρχονται από την τροπική τροπόσφαιρα. Τα κύματα αυτά ταξιδεύουν στην ατμόσφαιρα από κάτω προς τα πάνω και κάποια στιγμή διαλύονται, καθώς ψύχονται διά ακτινοβολίας. Η πρόσφατη ανακάλυψη έρχεται σε αντίθεση με όσα πιστεύαμε ως τώρα για τη σταθερότητα της Σχεδόν Διετούς Ταλάντωσης. Ωστόσο, είναι τουλάχιστον υπερβολικό να μιλάμε για πρωτοφανή κλιματική ανωμαλία. Πόσο πρωτοφανής μπορεί να είναι η συγκεκριμένη απόκλιση, όταν ο χρόνος αναφοράς είναι μερικές δεκαετίες; Πέρα από αυτό, πώς χαρακτηρίζουμε ως κλιματική ανωμαλία την όποια περίεργη συμπεριφορά ενός φαινομένου που γνωρίζουμε ελάχιστα;

Σήμερα είναι αποδεκτό ότι τα διαδραματιζόμενα στην τροπόσφαιρα είναι αυτά που επηρεάζουν τουλάχιστον το χαμηλότερο τμήμα της στρατόσφαιρας. Σχεδόν βέβαιη θεωρείται και η αντίστροφη επίδραση, δηλαδή η επίδραση της στρατόσφαιρας στην κυκλοφορία της τροπόσφαιρας που καθορίζει τον καιρό στην επιφάνεια της Γης. Είναι γνωστές οι επιδράσεις των στρατοσφαιρικών θερμάνσεων ή ψύξεων στην κυκλοφορία της τροπόσφαιρας. Είναι πολύ πιθανό και οι αλλαγές των ανέμων της στρατόσφαιρας να επηρεάζουν την τροπόσφαιρα. Το ζήτημα είναι ότι ο τρόπος επηρεασμού είναι εξαιρετικά πολύπλοκος και διαφορετικός σε κάθε περιοχή του πλανήτη. Το δυστύχημα είναι ότι δεν διαθέτουμε ικανό αριθμό περιστατικών για να κάνουμε τις συσχετίσεις που θα μας οδηγήσουν στην εξαγωγή συμπερασμάτων. Αυτό που δεν μπορούμε να κάνουμε καλά - καλά για το Ελ-Νίνιο ή το Λα Νίνια θα το κάνουμε με μία και μοναδική απόκλιση της Σχεδόν Διετούς Ταλάντωσης; Ακόμα, όμως, και αν είχαμε καταγεγραμμένα πολλά περιστατικά, είναι αμφίβολο αν καταλήγαμε σε κάποια χρήσιμη συσχέτιση διότι όλη η διαδικασία λαμβάνει χώρα σ’ ένα (σχεδόν) χαοτικό σύστημα.

Στο παρακάτω απόσπασμα μπορεί κάποιος να διαβάσει περισσότερα για τη Σχεδόν Διετή Ταλάντωση :

«Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, άρχισε η μελέτη του φαινομένου της περιοδικής αντιστροφής της διεύθυνσης των ανέμων στην τροπική στρατόσφαιρα. Συγκεκριμένα, στη στρατόσφαιρα που βρίσκεται πάνω από τον Ισημερινό δυτικοί άνεμοι εναλλάσσονται με ανατολικούς ανέμους και το αντίστροφο σε χρονικό διάστημα περίπου 28 μηνών. Για τη Σχεδόν Διετή Ταλάντωση, διεθνώς QBO (Quasi Biennial Oscillation), είναι γνωστά τα εξής:

• Το πλάτος της είναι μεγαλύτερο στο ύψος περίπου των 30 χιλιομέτρων (ατμοσφαιρική πίεση γύρω στα 20 hPa).

• Η αλλαγή στη διεύθυνση των ανέμων γίνεται από πάνω προς τα κάτω με ρυθμό περίπου 1 χιλιόμετρο το μήνα και υπερκαλύπτει όλες τις εποχικές ή μικρότερης διάρκειας μεταβολές.

• Οι ανατολικοί άνεμοι είναι ισχυρότεροι από τους δυτικούς.

• Στα ανώτερα στρώματα οι ανατολικοί άνεμοι διαρκούν περισσότερο από τους δυτικούς, ενώ το αντίθετο συμβαίνει στα κατώτερα στρώματα.

Η ανατολική φάση της QBO συνδέεται με πρότυπο κατακόρυφης 

κυκλοφορίας που παράγει ανοδικές κινήσεις στις τροπικές περιοχές 

και καθοδικές κινήσεις στις υποτροπικές περιοχές (περίπτωση α). 

Το αντίθετο συμβαίνει στην περίπτωση β. Στην πρώτη περίπτωση 

ενισχύεται η κυκλοφορία του Χάντλεϊ, ενώ στη δεύτερη εξασθενεί.

Η συσχέτιση των φάσεων της QBO με τον καιρό έγινε από την πρώτη στιγμή αντικείμενο πολλών μελετών. Στις μέρες μας ερευνάται κυρίως η σύνδεση της QBO με:

• Το φαινόμενο Ελ Νίνιο-Νότια Ταλάντωση (ENSO).

• Την Ταλάντωση Βόρειου Ατλαντικού (NAO).

• Την Αρκτική Ταλάντωση (ΑΟ).

• Τα χαρακτηριστικά του χειμώνα σε διάφορες περιοχές του πλανήτη.

• Τη συχνότητα εμφάνισης των τροπικών κυκλώνων.

• Τις αυξομειώσεις της συγκέντρωσης του όζοντος της στρατόσφαιρας.

• Την κλιματική αλλαγή. Ορισμένα μοντέλα προβλέπουν ότι με το διπλασιασμό της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα αναμένεται αξιοσημείωτη επιτάχυνση της QBO.

• Τον καιρό των τροπικών περιοχών. Μελέτες που έχουν γίνει πρόσφατα συνδέουν την ανατολική φάση της QBO (ανατολικοί άνεμοι στη στάθμη των 40 hPa) με αυξημένη δραστηριότητα των διαδικασιών κατακόρυφης μεταφοράς (αυξημένη συχνότητα καταιγίδων) στις τροπικές περιοχές»³

^{ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ}

¹ Newman, P. A., L. Coy, S. Pawson, and L. R. Lait. 2016. "The anomalous change in the QBO in 2015-16." Geophysical Research Letters, 43: [10.1002/2016gl070373]

² http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/a-strange-thing-happened-in-the-stratosphere

³ Δημήτρη Ζιακόπουλου, 2009: ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, Τόμος ΙΙ «Η Πρόγνωση»