Πώς ήταν ο χειμώνας που σε λίγο τελειώνει;

Άγιος Αθανάσιος, Κόνιτσα

Φωτ. Πάνος Τσιγκούλης

Όταν καλείσαι να αποφανθείς για το πώς ήταν από πλευράς καιρού ένας χειμώνας, δεν μπορείς να λες τη γνώμη σου, όπως κάνεις βλέποντας ένα έργο αφηρημένης τέχνης. Ούτε είναι σωστό να βλέπεις τα πράγματα υποκειμενικά. Πρέπει να εφαρμόσεις κριτήρια για να βγάλεις ορθά συμπεράσματα και να κάνεις αντικειμενικές συγκρίσεις. Τα κριτήρια είναι διάφοροι θερμοκρασιακοί δείκτες ή συνδυασμός δεικτών, όπως είναι η μέση θερμοκρασία, ο αριθμός ημερών χιονιού, οι ώρες ηλιοφάνειας, το ύψος του υετού κ.λπ. Σε κάθε περίπτωση, σκοπός είναι να βρεις αν ο χειμώνας είναι ψυχρότερος ή θερμότερος του κανονικού, υγρότερος ή ξηρότερος του κανονικού ή αν έχουν παρατηρηθεί ακραία φαινόμενα. Εννοείται ότι για τον ορισμό ενός καιρικού φαινομένου ως ακραίου χρησιμοποιείται βασικά η χαμηλή συχνότητα εμφάνισής του.  

Ορισμένοι, για το χαρακτηρισμό ενός φαινομένου, αντί του όρου ακραίο χρησιμοποιούν τον όρο ιστορικό. Αυτό σημαίνει ότι η ένταση ή η διάρκεια του φαινομένου θα μείνει χαραγμένη στη μετεωρολογική ιστορία μιας περιοχής και τη συλλογική μνήμη των κατοίκων της. Πολλές φορές, όμως, ένα φαινόμενο μένει στην ιστορία όχι γιατί ήταν πρωτόγνωρη ή εξαιρετικά σπάνια η ένταση ή η διάρκειά του, αλλά και για τις επιπτώσεις του. Αν πούμε ότι πρέπει και στην περίπτωση αυτή να μπουν κριτήρια, τα πράγματα γίνονται δυσκολότερα και η αυθαιρεσία επιλογής των κριτηρίων μεγαλύτερη.

Αν και η Ελλάδα δεν έχει μεγάλη έκταση, οι τοπικές καιρικές διαφορές μεταξύ των διαφόρων περιοχών της στη διάρκεια ενός χειμώνα είναι μεγάλες, όπως ακριβώς μεγάλες είναι και οι κλιματικές διαφορές. Το ανάγλυφο (προσανατολισμός και υψόμετρο), το γεωγραφικό πλάτος και η απόσταση από τη θάλασσα είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες που διαμορφώνουν τις διαφορές. Με αυτή την έννοια, μια χιονόστρωση 2 ή 3 εκατοστών για την Καλαμάτα είναι ιστορική, αλλά για τη Φλώρινα είναι ασήμαντη.

Ο φετινός χειμώνας οσονούπω τελειώνει με έναν Φεβρουάριο που από πλευράς μέσης θερμοκρασίας θα περάσει χωρίς ακρότητες. Κάνοντας έναν πρώτο απολογισμό και στηριζόμενοι στον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο, μπορούμε να πούμε ότι σε γενικές γραμμές ο χειμώνας 2016-17 ήταν ψυχρός χειμώνας με ελλειμματικό υετό στις περισσότερες περιοχές της χώρας. Κατά τη γνώμη μου, ακραία φαινόμενα θεωρούνται, κατά σειρά σημαντικότητας, τα παρακάτω: (α) κάποιοι θερμοκρασιακοί δείκτες στη βόρεια Ελλάδα (π.χ. ο αριθμός ημερών ολικού παγετού και οι πολύ χαμηλές μέγιστες θερμοκρασίες της Θεσσαλονίκης), (β) οι υψηλές  χιονοστρώσεις κυρίως στην Εύβοια και (γ) οι χιονοπτώσεις σε ορισμένες περιοχές της χώρας που δεν χιονίζει συχνά (Ναύπλιο, Πάτρα κ.λπ.). Για ένα μετεωρολόγο μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τα παραπάνω στατιστικά στοιχεία παρουσιάζει η εξέταση της συνοπτικής (μεγάλης) κλίμακας ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας που επικράτησε στην ευρύτερη περιοχή της Ευρώπης και προκάλεσε τον κρύο αλλά στέρφο, όπως τον έχω αποκαλέσει, φετινό χειμώνα.

Όπως έχω πει και γράψει και άλλες φορές, ένα καλό μέτρο της δριμύτητας των χειμώνων στη χώρα μας και σε όλη τη Βαλκανική χερσόνησο αποτελεί η συχνότητα εμφάνισης αντικυκλωνικού σφήνα κατά μήκος της χερσονήσου. Σε αυτές τις περιπτώσεις σημειώνονται μεγάλα ύψη υετού, αν υπάρξει ύφεση που θα κινηθεί από τα δυτικά προς τα ανατολικά στα κράσπεδα του αντικυκλωνικού σφήνα (σύγκλιση αερίων μαζών διαφορετικών χαρακτηριστικών). Αν δεν υπάρξει ύφεση, ο υετός είναι σύντομος και παρατηρείται με το πέρασμα του ψυχρού μετώπου ή ασθενής, οφειλόμενος στο ΒΑ ρεύμα που ακολουθεί το ψυχρό μέτωπο. Με άλλα λόγια, αν απουσιάζει η από τα δυτικά προς τα ανατολικά κινούμενη ύφεση, η μόνη περίπτωση να προκληθεί σοβαρή κακοκαιρία στη χώρα είναι να κινηθεί από τη Β-ΒΑ Ευρώπη προς την περιοχή μας πολικής προελεύσεως αέρια μάζα που θα δημιουργήσει κυκλογένεση στο Ιόνιο ή το Αιγαίο. 

Πολλοί ερασιτέχνες μετεωρολόγοι είναι ιδιαίτερα ικανοποιημένοι από το φετινό χειμώνα, αλλά νομίζω ότι βλέπουν ορισμένα δένδρα και όχι ολόκληρο το δάσος. Η κανονικότητα ενός χειμώνα δεν μπορεί να παρατηρηθεί στην περιοχή μας χωρίς τη συχνή διέλευση από τη χώρα μετωπικών υφέσεων προερχομένων από τη Δ. Μεσόγειο - ΒΔ Ευρώπη. Και αυτό, ως επικρατούσα (βασική) κυκλοφορία, δεν μπορεί να συμβεί με τον πολικό αεροχείμαρρο στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη ή με αντικυκλώνες εμποδισμού στην κεντρική Ευρώπη.