Η Τσαρ Μπόμπα και η πλημμύρα του 1961

Το 1961 ήταν μια χρονιά που μεσουρανούσε ο ψυχρός πόλεμος μεταξύ Δύσης και Ανατολής και οι δύο υπερδυνάμεις της εποχής, ΗΠΑ και  Σοβιετική Ένωση, έκαναν αγώνα δρόμου για την ανάπτυξη των πυρηνικών όπλων. Οι πυρηνικές δοκιμές και οι αλληλοκατηγορίες ήταν συνεχώς στο προσκήνιο. Στην Ελλάδα το φθινόπωρο του 1961 η εσωτερική  πολιτική κατάσταση ήταν τεταμένη. Στις εκλογές, που είχαν γίνει την 29^η Οκτωβρίου 1961 σε κλίμα μεγάλης έντασης και εν μέσω επεισοδίων, νικητής είχε βγει η παράταξη του Κωνσταντίνου Καραμανλή (ΕΡΕ). Η αξιωματική αντιπολίτευση, η  Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου, είχε αμφισβητήσει το αδιάβλητο των εκλογών, οι οποίες έμειναν στην ιστορία ως «εκλογές βίας και νοθείας».

Ούτως εχόντων των πολιτικών πραγμάτων, γύρω στις 23:30 της 5^ης Νοεμβρίου 1961, μία μόλις μέρα μετά την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης, ξέσπασε στην Αττική ισχυρή καταιγίδα. Σε λιγότερο από ένα τρίωρο πολλές περιοχές του Λεκανοπεδίου είχαν μεταβληθεί σε λιμνοθάλασσες. Τεράστιοι όγκοι νερού των ποταμών Κηφισού και Ιλισού είχαν κατακλύσει κυρίως τις δυτικές και βορειοδυτικές χαμηλές περιοχές της πρωτεύουσας. Τεράστιες ζημιές προκλήθηκαν στο Μπουρνάζι, τα Νέα Λιόσια, τα Νέα Σφαγεία (Ταύρος), το Θησείο, το Αιγάλεω, το Μοσχάτο, το Νέο Φάληρο, τη Νίκαια και τον Άγιο Ιωάννη Ρέντη. Στην οδό Πειραιώς το ύψος του νερού έφθασε τα δύο μέτρα και προκάλεσε την καταστροφή μιας γέφυρας. Στο κέντρο της Αθήνας πολλοί δρόμοι, όπως η Σίνα, η Ομήρου, η Βουκουρεστίου, η Πατησίων, η Αλεξάνδρας και η Συγγρού είχαν μεταβληθεί σε ορμητικούς χειμάρρους.

Το αποτέλεσμα της θεομηνίας αυτής ήταν να πνιγούν δεκάδες άνθρωποι (οι διάφορες πηγές αναφέρουν αριθμούς από 32 ως 44), να τραυματισθούν γύρω στους 300, να καταρρεύσουν 400 σπίτια, να πλημμυρίσουν πάνω από 4.000 οικήματα και να μείνουν άστεγες πάνω από 500 οικογένειες (4.000 άτομα). Ιδιαίτερα επλήγησαν οι φτωχογειτονιές της λεγόμενης «Δυτικής Όχθης» (Περιστέρι, Μπουρνάζι, Ανθούπολη, Νέα Λιόσια), όπου καταμετρήθηκαν και τα περισσότερα θύματα. Σύμφωνα με το τότε Υπουργείο Συγκοινωνιών και Δημοσίων Έργων, οι υλικές ζημίες που είχαν προκληθεί ήταν οι μεγαλύτερες της τελευταίας πεντηκονταετίας.

Όπως συνήθως συμβαίνει στην Ελλάδα, η αντιπολίτευση προσέθεσε ένα ακόμα επιχείρημα στην πολεμική της κατά της ΕΡΕ και προσωπικά κατά του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που ήταν ήδη πέντε χρόνια πρωθυπουργός και «είχε αφήσει την Αθήνα έρμαιη στο έλεος των στοιχείων της φύσης, χωρίς στοιχειώδη αποχετευτικά και άλλα έργα υποδομής». Οι αντιπολιτευόμενες εφημερίδες φιλοξενούσαν δηλώσεις κατοίκων της μορφής: «Αν οι πλημμύρες είχαν έρθει την προηγούμενη βδομάδα, θα ψηφίζαμε αλλιώς». Για να απαντήσει στις επικρίσεις της αντιπολίτευσης, η κυβέρνηση ανέφερε τα έργα που είχαν γίνει επί των ημερών της στο συγκεκριμένο ζήτημα, αλλά δε έμεινε εκεί. Άφησε να διαρρέουν ψίθυροι ότι για τις πλημμύρες υπεύθυνη ήταν η Σοβιετική Ένωση με τις πυρηνικές δοκιμές που είχε πρόσφατα πραγματοποιήσει^1,2.

Η αλήθεια είναι ότι στις 30 Οκτωβρίου 1961 στη Νόβαγια Ζέμλιγια της ρώσικης Αρκτικής η Σοβιετική Ένωση είχε πραγματοποιήσει τη μεγαλύτερη πυρηνική δοκιμή της ιστορίας. Η βόμβα υδρογόνου που είχε εκραγεί τότε, η λεγόμενη Τσαρ Μπόμπα, ήταν ισχύος 50 μεγατόνων, δηλαδή εξαιρετικά πιο ισχυρή από τις βόμβες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι που είχαν ισχύ 15 και 21 κιλοτόνων αντίστοιχα.  Η Τσαρ Μπόμπα εξερράγη σε ύψος 4,2 χιλιομέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και το πυρηνικό μανιτάρι έφτασε σε ύψος 64 χιλιομέτρων. Η ακτίνα της απόλυτης καταστροφής έφτανε τα 30 χιλιόμετρα, άλλα ακόμα και σε ακτίνα 100 χιλιομέτρων η Τσαρ Μπόμπα προκαλούσε εγκαύματα τρίτου βαθμού.

Η άποψη ότι η Τσαρ Μπόμπα προκάλεσε την πλημμύρα της Αθήνας το Νοέμβριο του 1961 και η γενικότερη θέση ότι οι πυρηνικές εκρήξεις μπορούν να επηρεάσουν τον καιρό σε μεγάλη κλίμακα δεν έχουν επιστημονική βάση. Οι έρευνες έδειξαν ότι μόνο σε τοπικό επίπεδο και στις περιπτώσεις που οι καταστάσεις ισορροπίας της ατμοσφαιρικής πίεσης, της θερμοκρασίας και της ποσότητας των υδρατμών στο αέρα είναι οριακές, ένα παροδικό ηλεκτρικό ρεύμα, ένα ραδιενεργό σωματίδιο ή μια τοπική θερμική διαταραχή μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για τη συμπύκνωση των υδρατμών³.

Αναφορικά με τα μετεωρολογικά αίτια της καταστροφικής πλημμύρας της 5^ης προς την 6^η Νοεμβρίου 1961, το βασικότερο από αυτά ήταν η βαθιά μετωπική ύφεση που σχηματίστηκε στις 5/11 στην Ιταλία και κινήθηκε ανατολικά. Στην αύξηση της έντασης της βροχής ρόλο έπαιξαν η έντονη δυνητική αστάθεια που παρατηρείται την εποχή αυτή σε όλες τις μεσογειακές περιοχές και σε τοπικό επίπεδο η τοπογραφία της Αττικής και οι ειδικές συνθήκες που δημιουργούνται πάνω από μια αστική περιοχή (περισσότερη θερμότητα στα χαμηλά ατμοσφαιρικά στρώματα, αυξημένη συγκέντρωση πυρήνων συμπύκνωσης κ.λπ.). Στη διάρκεια του επεισοδίου, τα ύψη βροχής που σημειώθηκαν στη Ν. Φιλαδέλφεια, το Αστεροσκοπείο και το Ελληνικό ήταν αντίστοιχα  115,6, 81,9 και 45,6 χιλιοστά. Σε ότι αφορά τις εντάσεις, στη Ν. Φιλαδέλφεια η μέγιστη ωριαία ένταση ήταν 62,4 χιλιοστά βροχής και η μέγιστη ένταση δεκαλέπτου τα 20,0 χιλιοστά! 

Αναφορές-Σχόλια

¹Σπύρου Λιναρδάτου, Από τον Εμφύλιο στη Χούντα, τρίτος τόμος. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1978.

² Η σχετική φράση που έχει μείνει από την αλήστου μνήμης εκείνη εποχή είναι  «Σοβαραί πλημμύραι σημειώθηκαν παρά των Κομμουνιστών!» (σ.σ. εδώ, Γιώργο μου, έχεις τα δίκια σου!)

³Δημήτρης Ζιακόπουλος, Καιρός, ο Γιος της Γης και του Ήλιου, τόμος ΙΙΙ, « Ο Έλεγχος». Αυτοέκδοση. Αθήνα, 2013.