Ο καιρός στα ορφικά κείμενα

Ορφέας και Ευρυδίκη, Louis Ducis

Τα δραματικά  γεγονότα της Δ. Αττικής με τον μακρύ κατάλογο των θυμάτων και τις τεράστιες υλικές καταστροφές μάς γέμισαν θλίψη και θα μας πικραίνουν κάθε φορά πού θα αναφερόμαστε σε αυτά, όπως ακριβώς συμβαίνει, χρόνια τώρα, με τις πλημμύρες του 1961, του 1977 και του 1994. Σήμερα, αποφορτίζοντας λίγο το κλίμα των τελευταίων ημερών, λέω να μιλήσουμε για κάτι παλιό αλλά όμορφο και πάντα επίκαιρο που βέβαια έχει να κάνει με τη μετεωρολογία και τον καιρό. Από αυτά δεν μπορούμε να ξεφύγουμε ούτε εγώ ούτε κι εσείς που αποτελούμε την παρέα αυτού του μπλογκ.

Ο Ορφέας, που καταγόταν από τη Θράκη, ήταν για τους αρχαίους Έλληνες αξεπέραστος κιθαρωδός και ιδρυτής του Ορφισμού που διαρθρώθηκε περί τον 13^ο π. Χ. αιώνα . Ο Ορφισμός ήταν θρησκεία διαφορετική από τον Δωδεκαθεϊσμό και συγχρόνως ανώτερη μύηση των οπαδών του, η οποία διατηρήθηκε στους αιώνες που ακολούθησαν και διδασκόταν στα Ελευσίνια Μυστήρια. Τα διασωθέντα ορφικά κείμενα, στα οποία συγκαταλέγονται και οι περίφημοι Ύμνοι, αναφέρονται με τη γενική επωνυμία Ορφικά και είναι συγγραφή αναγόμενη στον 6^ο π. Χ. αιώνα. Πολλοί θεωρούν ότι  τα κείμενα αυτά επηρεάστηκαν από τη γενικότερη άνθηση του ελληνικού πνεύματος την εποχή της συγγραφής τους και δεν απηχούν τις αυθεντικές ορφικές αντιλήψεις της 2^ης π. Χ. χιλιετηρίδας. Για το θέμα αυτό ο αείμνηστος αστρονόμος Κωνσταντίνος Χασάπης είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η συγγραφή των Ορφικών Ύμνων του 6^ου π. Χ. αποτελεί ακριβή παράφραση, αν όχι πιστή μετάφραση, των Ύμνων που απαγγέλλονταν τη 2^η π. Χ. χιλιετηρίδα (Κωνσταντίνος Χασάπης, Η Ελληνική Αστρονομία της Β’ Χιλιετηρίδος π.Χ. κατά τους Ορφικούς Ύμνους). Όπως αναφέρει ο διακεκριμένος αστρονόμος, μεταξύ των ετών 527 και 514 π.Χ., ο Ίππαρχος, γιος του Πεισίστρατου, συγκρότησε επιτροπή με έργο τη συγκέντρωση όλων των Ορφικών που για διάστημα πολλών αιώνων παραδίνονταν από στόμα σε στόμα. Μέλος της επιτροπής ήταν ο Ονομάκριτος ο οποίος κατηγορήθηκε ότι στη συλλογή των Ορφικών παρενέβαλε και μερικούς δικούς του στίχους. Η ενέργεια του  Ονομάκριτου θεωρήθηκε τόσο επιλήψιμη που ο Ίππαρχος τον εξόρισε.

Από τους Ορφικούς Ύμνους αυτοί που παρουσιάζουν ιδιαίτερο μετεωρολογικό ενδιαφέρον είναι οι Ύμνοι προς την Ήρα, το Βορέα και το Νότο που ακολουθούν.

Ύμνος προς την Ήρα

«Σε κυανοσκότεινα βάθη καθισμένη, αερόμορφη,

Παμβασίλισσα Ήρα, μακάρια ομόκλινη του Διός,

που χορηγείς στους θνητούς απαλές αύρες ζωογόνες,

μητέρα των βροχών, τροφοδότρια των ανέμων, παντογόνα·

γιατί χωρίς εσένα τίποτα δεν γνωρίζει στην εντέλεια τη φύση της ζωής·

γιατί μετέχεις σε όλα αναμειγμένη με τον ιερό αέρα·

γιατί μόνον εσύ στα πάντα κυριαρχείς και σε όλα εξουσιάζεις

με σφυριξιές αγέρινες που τρεμοσειέσαι προς το ρεύμα.

Αλλά, μακάρια θεά, πολυώνυμη, παμβασίλισσα,

Έλα ευμενής χαρούμενη με πρόσωπο αγαθό».

Ύμνος προς το Βορέα

«Με χειμέρια φυσήματα δονώντας του κόσμου τον πυκνό αέρα,

συ ο παγερός Βοριάς, έλα απ’ τη χιονισμένη Θράκη,

και διέλυσε το βαρυσύννεφο σταμάτημα του  υγροπέραστου αέρα

φυσώντας με νοτερές δροσιές το βροχογέννητο ύδωρ,

κάμνοντας αίθρια τα πάντα, φτιάχνοντας τον αιθέρα ωραιόφθαλμον

καθώς οι αχτίδες του ήλιου λάμπουν πάνω στη γη».

Ύμνος προς το Νότο

«Ω,  ευκίνητο πήδημα υγροπέραστο μέσα απ’ τον αέρα,

δονούμενο με γοργοκίνητα φτερά εδώ κι εκεί,

έλα με νοτερές νεφέλες, γενάρχη όμβρου·

γιατί από το Δία σου δόθηκε τούτο το αεροπλάνητο δώρο,

να στέλνεις νεφέλες ομβροτόκες απ’ τον αέρα στη γη.

γι΄ αυτό και σε ικετεύουμε, μακάριε, αφού χαρείς με τις θυσίες

στέλνε βροχές καρποτρόφες στη γαία μητέρα».

(Μετάφραση: Δ. Π. Παπαδίτσας - Ελένη Λαδιά)

Στον πρώτο από τους παραπάνω ύμνους παρατηρούμε ότι ο ατμοσφαιρικός αέρας και τα φαινόμενα που συμβαίνουν σ' αυτόν προσωποποιούνται στην Hρα (ήρα=αήρ), τη σύζυγο του Δία, του θεού του ουρανού. Την Ήρα ο ποιητής προσφωνεί «μητέρα των βροχών» και «τροφοδότρια των ανέμων» που σε τελική ανάλυση σημαίνει ότι οι Ορφικοί θεωρούσαν την ατμόσφαιρα ως το φυσικό εργαστήριο της βροχής και πίστευαν ότι οι άνεμοι δημιουργούνται με την κίνηση του ατμοσφαιρικού αέρα. 

Με βάση τα αναφερόμενα στους ύμνους του Βορέα και του Νότου, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ορφικοί είχαν κατανοήσει ακόμα ότι:

        -Ο ψυχρός αέρας είναι πιο πυκνός (βαρύς) από το θερμό αέρα.

·        -Με την επικράτηση βόρειων ανέμων ο καιρός βελτιώνεται, δηλαδή με το πέρασμα του ψυχρού μετώπου τα σύννεφα διαλύονται και κάνει την εμφάνισή του ο ήλιος.

·        -Με την επικράτηση βόρειων ανέμων η ατμόσφαιρα γίνεται διαυγής (βελτιώνεται εξαιρετικά η ορατότητα).

·        -Ο νοτιάς είναι αυτός που φέρνει το πολύ νερό με το οποίο καρπίζει η γη.

·        -Οι νότιοι άνεμοι είναι περισσότερο ασταθείς και ριπαίοι σε σχέση με τους βόρειους ανέμους (η τρελή νοτιά).

Υ.Γ. Σύζυγος του Ορφέα  ήταν η Ευρυδίκη, το όνομα της οποίας τις τελευταίες ημέρες είναι πολύ …τρέντι.

Καλή Κυριακή, φίλοι μου