Μαθήματα ιστορίας

Στις 18 Οκτωβρίου 1912, στη Σκύδρα, το Γενικό Στρατηγείο της Στρατιάς Θεσσαλίας, υπό τον Παναγιώτη Δαγκλή, κατάρτισε το σχέδιο επιχειρήσεων για την επόμενη μέρα, το οποίο δεν προέβλεπε σοβαρή εμπλοκή με τους Τούρκους στη περιοχή των Γιαννιτσών. Οι  επιτελείς, έχοντας ελλιπείς πληροφορίες για τα πολεμικά σχέδια των Τούρκων, πίστευαν ότι οι αντίπαλοί τους θα αντιτάξουν άμυνα στον Αξιό. Η μη αναμενόμενη για τους Έλληνες μάχη των Γιαννιτσών ξεκίνησε το πρωί της 19ης Οκτωβρίου 1912 ως σύγκρουση προφυλακών στην πεδινή περιοχή, νότια από τα χωριά Καρυώτισσα και Μελίσσι. Τα ελληνικά στρατεύματα, ανυποψίαστα, έπεσαν πάνω στα τουρκικά, αλλά κατάφεραν να αντεπεξέλθουν στις πολύ δύσκολες συνθήκες της απρόσμενης μάχης, χάρη στις πρωτοβουλίες των αξιωματικών, που αγωνίστηκαν όπως απαιτούσαν οι περιστάσεις, και τον άφθαστο ηρωισμό των απλών στρατιωτών που προχωρούσαν χωμένοι στη λάσπη και κάτω από τα συνεχή πυρά του εχθρού. 

Στην πρώτη φάση του ο αγώνας ήταν αμφίρροπος και μόνο όταν μπήκε στη μάχη το ελληνικό πυροβολικό και άρχισε να σφυροκοπά τις γραμμές των Τούρκων, τα πράγματα άρχισαν να παίρνουν ευνοϊκή τροπή για τους επιτιθεμένους. Τελικά, οι ελληνικές δυνάμεις κατάφεραν να κάμψουν την αντίσταση του εχθρού που βρισκόταν στις πρώτες γραμμές και ώσπου να πέσει το σκοτάδι τον ανάγκασαν να συμπτυχθεί προς τα Γιαννιτσά.  

Όταν έπεσε η νύχτα, οι εχθροπραξίες σταμάτησαν, αλλά νέος εχθρός εμφανίστηκε στο προσκήνιο. Ξέσπασε ισχυρή καταιγίδα με τρομαχτικές βροντές και αστραπές. «Μετατόπισις της μάχης εις τον αιθέρα» γράφει ο υπολοχαγός της VI  Μεραρχίας Πέτρος Βρυξάκης.¹ Ένας άλλος αυτόπτης μάρτυρας, ο Δημήτριος Αποστολίδης, περιγράφει την καταιγίδα και τις συνέπειές της ως εξής: «Εφ’ όσον πλησίαζε η νυξ, ο ουρανός εκαλύπτετο υπό θυελλωδών νεφών (…) Μετ’ ου πολύ φοβερά θύελλα εξερράγη μετ’ αστραπών, βροντών και ραγδαιοτάτης βροχής, εις απερίγραπτα δε μαρτύρια υπεβλήθησαν οι ημέτεροι και δη οι τραυματίαι κατά την φρικώδη εκείνην νύκτα, καθ’ ην ολόκληρος η πεδιάς των Γιαννιτσών είχε μεταβληθεί εις απέραντον έλος».² Και ο φιλόλογος Δημήτρης Χατζηβρέττας συμπληρώνει: «Με μεγάλη δυσκολία έγινε κάποια περισυλλογή των τραυματιών με φανάρια. Όλη τη νύχτα ακούγονταν σπαραχτικές φωνές πόνου ή βοήθειας από λαβωμένους και των δύο παρατάξεων».³

Η επίθεση των στοιχείων της φύσεως είχε μετατρέψει τη νύχτα σε κόλαση του Δάντη για το σύνολο των ελληνικών δυνάμεων. Αξιωματικοί και στρατιώτες, κατάκοποι, βρεγμένοι ως το κόκκαλο και νηστικοί  -το μόνο τους φαγητό ήταν κάτι γαλέτες που είχαν μαλακώσει από τη βροχή- βρήκαν οι περισσότεροι αναπαυτήρια στις σκαμμένες από τις οβίδες γούρνες που είχαν μετατραπεί από την πολλή βροχή σε μικρές λίμνες.

Το πρωί της επόμενης μέρας (20^ης Οκτωβρίου) εκδηλώθηκε γενική επίθεση των Ελλήνων που οδήγησε στην κατάληψη των Γιαννιτσών και άνοιξε διάπλατα το δρόμο για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Από τα συμβάντα εκείνης της ημέρας αξίζει να μνημονευθεί ένα περιστατικό με πρωταγωνιστή τον ταγματάρχη Φωκίωνα Διαλέτη: «Περί την 10^ην ώραν ο ελληνικός στρατός  ορμά κατά της πόλεως των Γιαννιτσών και από άκρου εις άκρον της παρατάξεώς του ακούονται οι αλαλαγμοί της εφόδου (…) Έφιππος οδηγεί το τάγμα του στην επίθεση ο Φωκίων Διαλέτης. «Αφιππεύσατε, κύριε ταγματάρχα!»  Αναφωνεί ο διοικητής του 1^ου συντάγματος συνταγματάρχης Γ. Μέξας προς τον ταγματάρχην Φ. Διαλέτην. «Δεν βαρύνεσθε κύριε συνταγματάρχα· είτε έφιππος είτε πεζός ό,τι είναι να έλθει, ας έλθει. Άλλωστε, είναι λάσπες…», απάντησε ο Διαλέτης.⁴ Ο Φωκίων Διαλέτης, ο γεννημένος στη Άνω Χρυσοβίτσα της Αιτωλοακαρνανίας σπουδαίος εκείνος αξιωματικός, θα βρει ηρωικό θάνατο οκτώ μήνες αργότερα στη μάχη Κιλκίς – Λαχανά…

Καλημέρα σε όλους

Πηγές

¹ Πέτρου Βρυξάκη, Υπολοχαγού της 6^ης Μεραρχίας, Πολεμικαί εικόνες 1912-1913, Αθήνα 1914.

² Δημητρίου Αποστολίδη, Ο Νικηφόρος Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1912-1013 Τόμος Α΄, Αθήνα 1913.

³ Δημήτρη Χατζηβρέττα, Η Μάχη των Γιαννιτσών, 2010. Έκδοση της Ι.Λ.Ε. Γιαννιτσών "Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ» και του Δήμου Πέλλας. 

⁴ Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ, Φεβρουάριος 1929.