Τι συμβαίνει με την Αρκτική;

Αποκλίσεις της θερμοκρασίας του αέρα στην Αρκτική και την Ανταρκτική τον Φεβρουάριο του 2018 σε σχέση με τη μέση τιμή του συγκεκριμένου μήνα της περιόδου 1981-2010.

Source: ERA-Interim. (Credit: ECMWF Copernicus Climate Change Service)

Πριν από λίγες μέρες, ο Mark Serreze, Διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Δεδομένων Χιονιού και Πάγου (NSIDC) των ΗΠΑ, σχολιάζοντας όσα από πλευράς θερμοκρασιών συνέβησαν τον περασμένο χειμώνα στην Αρκτική, μίλησε για «τρελά πράγματα» και συμπλήρωσε ότι από το 1982 που ασχολείται με το θέμα δεν είδε ποτέ στη συγκεκριμένη περιοχή τέτοια κύματα καύσωνα (heat waves).  

Για τα όσα συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια στην Αρκτική και τη σύνδεσή τους με τον καιρό των μέσων πλατών υπάρχουν στο μπλογκ αρκετά άρθρα*, τα περισσότερα από τα οποία  αναρτήθηκαν με αφορμή τον πολύ ψυχρό χειμώνα του 2014 στη ΒΑ Αμερική. Φέτος το θέμα επανήλθε στο προσκήνιο με αφορμή τον ψυχρό χειμώνα που βίωσε η Β-ΒΑ Αμερική και κυρίως τον εξαιρετικά ψυχρό Φεβρουάριο που βίωσαν οι περισσότερες περιοχές της Ευρώπης. Για την πλειονότητα των επιστημόνων δεν τίθεται ερώτημα αναφορικά με το αίτιο της ανόδου της μέσης θερμοκρασίας της Γης στο σύνολό της. Ωστόσο, υπάρχουν δύο ζητήματα που σχετίζονται με αυτά που συμβαίνουν στην Αρκτική. 

Το πρώτο από αυτά τα ζητήματα έχει να κάνει με το ρυθμό ανόδου της θερμοκρασίας του αέρα στην Αρκτική που είναι διπλάσιος από το ρυθμό με τον οποίο ανεβαίνει η θερμοκρασία του αέρα στον υπόλοιπο πλανήτη. Αυτός είναι ο ένας λόγος της δραματικής μείωσης της έκτασης της παγοκάλυψης στην περιοχή, ενώ ο άλλος λόγος έχει να κάνει με την αύξηση της θερμοκρασίας των νερών της θάλασσας. O κλιματολόγος Brian Brettschneider του Διεθνούς Κέντρου Έρευνας της Αρκτικής στο Πανεπιστήμιο της Αλάσκας Φέρμπανκς λέει ότι το χειμώνα ο θαλάσσιος πάγος «λειτουργεί ως καπάκι που κρατάει τη θερμότητα του νερού» και όσο αυτός συρρικνώνεται τόσο περισσότερη θερμότητα απελευθερώνεται στον αέρα. Ο απελευθερωμένος θερμός αέρας εμποδίζει το σχηματισμό νέου θαλάσσιου πάγου και μειώνει τον υπάρχοντα πάγο με αποτέλεσμα όλο και περισσότερη θερμότητα να διαφεύγει από το νερό στον αέρα σε έναν φαύλο κύκλο που μπορεί κάποιος εύκολα να αντιληφθεί πού τελικά θα οδηγήσει. Υπάρχει και μια άλλη θεωρία που μπορεί να έχει βάση. Με το λιώσιμο του πάγου, την άνοδο της θερμοκρασίας των μονίμως παγωμένων εδαφών που περικλείουν την Αρκτική και, σύμφωνα με κάποιες μελέτες, την αύξηση του υετού που προκαλεί η κλιματικη αλλαγή στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη, αυξάνεται η παροχή των ποταμιών που χύνονται σε αυτήν. Το γλυκό νερό που ρέει στη θάλασσα, όντας θερμότερο, ανεβάζει τη θερμοκρασία και μειώνει την αλατότητα των νερών της. Μακροπρόθεσμα, η μείωση της αλατότητας των νερών είναι πιθανό να επηρεάσει (επιβραδύνει) την ταχύτητα του Ρεύματος του Κόλπου, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία που έρχεται από το μέλλον.

Το δεύτερο ζήτημα που απασχολεί μετεωρολόγους και κλιματολόγους σχετίζεται με τον τρόπο που η θερμαινόμενη  Αρκτική επηρεάζει τον καιρό των μέσων γεωγραφικών πλατών. Όπως αναφέρθηκε παλαιότερα στο μπλογκ, η βασική υποστηρίκτρια της θεωρίας ότι η ταχύτατα θερμαινόμενη Αρκτική συνδέεται με την αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ακραίων χειμωνιάτικων καταστάσεων στα μέσα πλάτη είναι η Τζένιφερ Φράνσις που εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερς του New Jersey. Η θεωρία της Φράνσις λέει ότι με την όλο και πιο μεγάλη άνοδο της θερμοκρασίας στις πολικές περιοχές ελαττώνεται η διαφορά της θερμοκρασίας μεταξύ αυτών και των περιοχών των μέσων πλατών με αποτέλεσμα την ελάττωση της ταχύτητας των δυτικών ανέμων (εξασθένηση του πολικού αεροχειμάρρου). Με εξασθενημένους όμως τους δυτικούς ανέμους οι «παγιδευμένες» στα βορειότερα γεωγραφικά πλάτη αρκτικές αέριες μάζες γίνονται όλο και πιο επιρρεπείς στη διαφυγή τους προς τα μικρότερα γεωγραφικά πλάτη (μεσημβρινή ροή). Η αλήθεια είναι ότι όσο περνούν τα χρόνια η θεωρία της Αμερικανίδας κερδίζει αποδοχή, αλλά υπάρχει ακόμα σκεπτικισμός από συναδέλφους της, οι οποίοι θεωρούν ότι τα πράγματα είναι πιο σύνθετα και ότι για το συγκεκριμένο θέμα οι γνώσεις μας δεν είναι ακόμη επαρκείς.

Η περίπτωση της Ανταρκτικής είναι διαφορετική. Αυτό βασικά συμβαίνει γιατί τα  πρότυπα των ανέμων και των θαλάσσιων ρευμάτων που την περιβάλλουν την απομονώνουν από τις παγκόσμιες καιρικές συνθήκες, διατηρώντας την σχετικά κρύα. Αναφορικά με την τάση της θερμοκρασίας του αέρα στη συγκεκριμένη ήπειρο, σε μελέτη του καθηγητή του πανεπιστημίου  της Ουάσινγκτον Έρικ Στάιγκ και των συναδέλφων του διαπιστώθηκε ότι από το 1957 έως το 2006 η μέση θερμοκρασία της Ανταρκτικής ανεβαίνει με ρυθμό 0,05^οC ανά δεκαετία. Ο ρυθμός θέρμανσης της δυτικής Ανταρκτικής υπερβαίνει τους 0,10^οC και είναι εντονότερος το χειμώνα και την άνοιξη, αλλά αντισταθμίζεται μερικώς από την πτώση της θερμοκρασίας που παρατηρείται στην ανατολική Ανταρκτική. Ωστόσο, η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην Ανταρκτική είναι πολύ περισσότερο εμφανής από τη συρρίκνωση τόσο των χερσαίων όσο και των θαλάσσιων πάγων που την περιβάλλουν. Μέχρι πριν από πολύ λίγα χρόνια η έκταση των θαλάσσιων πάγων τη χειμερινή περίοδο παρουσίαζε αυξητικές τάσεις, αλλά τώρα πλέον η κατάσταση έχει αλλάξει. Επαληθεύτηκαν έτσι πολύ γρήγορα οι επιστήμονες εκείνοι που πίστευαν ότι η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη λόγω της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής θα ξεπερνούσε όλες τις επιρροές που προκαλούσαν την περίεργη αύξηση της έκτασης των θαλάσσιων πάγων της Ανταρκτικής.

Τα ημερολόγια των ηρωικών εξερευνητών των πολικών περιοχών του πλανήτη μας των περασμένων αιώνων υποδηλώνουν ότι το σύστημα της Ανταρκτικής λειτουργεί ως επί το πλείστον εντός των φυσιολογικών ορίων, αλλά δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για την Αρκτική. Οι επιστήμονες φοβούνται ότι η Αρκτική έχει ήδη μπει σε έναν καταστρεπτικό κύκλο, όπου, όπως προαναφέρθηκε, το θερμότερο νερό λιώνει περισσότερο πάγο, με αποτέλεσμα να θερμαίνεται η ατμόσφαιρα και να ανατροφοδοτείται το φαινόμενο. Η διαχρονική τάση ελάττωσης της έκτασης του πάγου της Αρκτικής μπορεί να παρομοιαστεί με μια μπάλα που, κατεβαίνοντας έναν ανώμαλο λόφο, κάποιες φορές αναπηδά χτυπώντας σε κάποια πέτρα και κάποιες φορές όχι (φυσική μεταβλητότητα του φαινομένου), αλλά τελικά θα φτάσει στον πάτο. Αυτή η στιγμή θα είναι εκείνη που στο τέλος του καλοκαιριού κάποιας χρονιάς θα έχει λιώσει όλος πάγος της Αρκτικής.

Τα όσα συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια στην Αρκτική είναι σημαντικά καθώς μας δίνουν μια εικόνα της νέας κανονικότητας του κλιματικού συστήματος στο μη-μακρινό μέλλον. Για να δούμε με περισσότερη βεβαιότητα και ακρίβεια προς τα πού πηγαίνουμε, είναι αναγκαίο να μάθουμε όσο καλύτερα μπορούμε τι μας έφερε ως εδώ. Αναφορικά με τις επιπτώσεις του φαινομένου στον καιρό των μέσων πλατών, το πιθανότερο είναι να αυξηθεί η συχνότητα εμφάνισης ακραίων φαινομένων στους άξονες ψυχρό-θερμό και υγρό-ξηρό. Επειδή έχουμε οργανώσει τη ζωή μας με βάση την κανονικότητα του κλίματος του προηγούμενου αιώνα, οι όποιες άγνωστες ακόμα αλλαγές θα μας κοστίσουν ακριβά, ιδιαίτερα αν είναι μεγάλες.

---------------------------------------------------------------------------------

* Βλέπε επιλογές: ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ (Η απόγνωση των πολικών αρκούδων και η χαρά (;) των πιγκουίνων, Η αινιγματική Ανταρκτική κ.ά), ΕΠΙΚΑΙΡΑ (Σαν παραμύθι, Οι παραξενιές του φετινού χειμώνα στη Β. Αμερική και την Ευρώπη κ.ά.) και ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑ (Αρκτικές εισβολές στη ΒΑ Αμερική και την Ευρώπη).