Ο Επίκουρος, ο Λουκρήτιος και ο καιρός

“The Philosopher's Garden”

Antal Strohmayer, Athens 1834

Στην ελληνιστική περίοδο (323 - 31 π.Χ.) ξεχώρισαν δύο βασικές σχολές σκέψης: η Επικούρεια, η οποία αρνούνταν την παρέμβαση των θεών στη φύση, και η Στωική, η οποία τόνιζε το διαποτισμό του κόσμου από το θείο. Οι Επικούρειοι ήταν εκείνοι που διερεύνησαν πιο πολύ τα φυσικά φαινόμενα με σκοπό, όπως έλεγαν, την απαλλαγή του ανθρώπου από τους αδικαιολόγητους φόβους που προκαλούν τα τρομακτικότερα από αυτά. Ο ιδρυτής της σχολής  Επίκουρος (341 - 270 π.Χ.) στον περίφημο Κήπο του στην Αθήνα δίδασκε ότι η λύτρωση από τους φόβους που βασανίζουν την ψυχή του ανθρώπου οδηγεί προς την ευτυχία.

Ένθερμος οπαδός του Επίκουρου ήταν ο Ρωμαίος ποιητής και φιλόσοφος Λουκρήτιος, ο οποίος έζησε τον 1^ο π.Χ. αιώνα. Ο Λουκρήτιος, θέλοντας να φωτίσει το έργο του Επίκουρου στο κοινό της Ρώμης, έγραψε το έργο Περί της Φύσεως των Πραγμάτων (De Rerum Natura), το οποίο βρέθηκε ολόκληρο τον 15^ο  μ.Χ. αιώνα σε γερμανικό μοναστήρι. Στο έργο του Λουκρήτιου, μεταξύ όλων των άλλων, αναλύονται και τα μετεωρολογικά φαινόμενα με στόχο, όπως λέει ο  δημιουργός του, «Να καταλάβουμε τους νόμους του ουρανού και τα φαινόμενά του, να τραγουδήσουμε τις θύελλες, τον κεραυνό που αστράφτει, τα αποτελέσματά τους και ποια αιτία τα προκαλεί». Στα όσα ακολουθούν παρουσιάζονται ορισμένα αποσπάσματα μετεωρολογικού περιεχομένου από το βιβλίο Λουκρήτιος για την Φύση των Πραγμάτων των εκδόσεων ΘΥΡΑΘΕΝ σε μετάφραση Θεοδώρου Αντωνιάδη και Ρούλας Χαμέτη.

-Τα αίτια των βροντών: «Οι γαλάζιοι θόλοι του ουρανού τραντάζονται από τη βροντή γιατί τα αιθέρια σύννεφα πετώντας ψηλά συγκρούονται καθώς οι άνεμοι μάχονται ο ένας τον άλλο».

-Για τη δημιουργία των κεραυνών και τα καταιγιδοφόρα σύννεφα: «Οι κεραυνοί γεννιούνται από σύννεφα πυκνά και ψηλά συσσωρευμένα, γιατί ποτέ δεν πέφτουν από ξάστερο ουρανό, μήτε όταν τα σύννεφα είναι αραιωμένα (…) Θα πρέπει να λογαριάσουμε πως πάνω από τα κεφάλια μας η καταιγίδα απλώνεται σε πελώρια ύψη».

-Γιατί πέφτουν κεραυνοί συχνότερα άνοιξη και φθινόπωρο: «Γιατί άνοιξη θα πει αρχή της ζέστης και τέλος του κρύου, οπότε είναι αναπόφευκτο τα ανόμοια να αντιμάχονται και με τη συμπλοκή τους να προκαλούν αναταραχή. Και σαν έλθει ο καιρός που οι τελευταίες ζέστες μπλέκονται με το πρώτο κρύο -εποχή που ονομάζουμε φθινόπωρο- τότε συγκρούεται  η βαρυχειμωνιά με το καλοκαίρι. Να γιατί θα πρέπει να λέμε “μεταβατικές” τούτες τις εποχές».

-Δεν είναι θεόσταλτοι οι κεραυνοί: Ο ποιητής αρχικά παραθέτει το επιχείρημα γιατί ο Δίας και οι άλλοι θεοί δεν χτυπούν με τους κεραυνούς τους ανθρώπους που εγκλημάτησαν, αλλά αντίθετα πολλές φορές χτυπούν αθώους ανθρώπους και στη συνέχεια λέει: «Γιατί, πάλι, βάζουνε στόχο οι θεοί έρημους τόπους και παν χαμένοι οι κόποι τους; Μήπως γυμνάζουν τα μπράτσα τους και δυναμώνουν τους μυς; Γιατί αφήνουν να στομώνει πάνω στη γη το όπλο του Πατέρα; Γιατί το επιτρέπει αυτό ο ίδιος ο Δίας και δε φυλάει τον κεραυνό για τους εχθρούς του; Τέλος, γιατί δεν ρίχνει ποτέ ένα αστροπελέκι και δεν βροντάει όταν ο ουρανός είναι παντού καθάριος; Μήπως περιμένει να συναχθούν τα σύννεφα, να κατεβεί και να χωθεί μέσα σ’ αυτά, για να μπορεί να σημαδεύει από κοντά τους στόχους; Στη θάλασσα, πάλι, για ποιο λόγο ρίχνει κεραυνό; Τι του ‘φταιξαν τα κύματα και οι υδάτινες οι μάζες κι οι κάμποι του νερού;». Και παρακάτω αναρωτιέται: «Γιατί να γκρεμίζει τους ιερούς ναούς των θεών, ως και τους δικούς του θρόνους τους υπέρλαμπρους με τον απαίσιο κεραυνό του, γιατί να συντρίβει αγάλματα θεών, αληθινά αριστουργήματα, και ν’ ατιμάζει τις ίδιες του τις εικόνες με φοβερά χτυπήματα; Και γιατί χτυπάει συνήθως μέρη που βρίσκονται ψηλά, και βλέπουμε στις βουνοκορφές πιο συχνά τα ίχνη της φωτιάς του;»

Καλημέρα σε όλους