Σαν σήμερα…

Η 26^η Απριλίου 1986, Σάββατο του Λαζάρου, ήταν μια ήρεμη ανοιξιάτικη ημέρα. Όσοι δουλεύαμε στην πρωινή βάρδια του Εθνικού Μετεωρολογικού Κέντρου της ΕΜΥ είχαμε το χρόνο να σκεφθούμε και το ταξίδι που θα κάναμε σε λίγες μέρες για τον εορτασμό του Πάσχα. Κανείς μας βέβαια δεν μπορούσε να γνωρίζει το κακό που είχε συμβεί λίγες ώρες πριν, τρία χιλιόμετρα έξω από τη μικρή πόλη Πριπιάτ της βόρειας Ουκρανίας, στο Τσερνόμπιλ. Ούτε την επομένη, 27^η Απριλίου, η Δύση είχε μάθει για το δραματικό ατύχημα. Οι πρώτοι που αντιλήφτηκαν ότι κάτι δεν πάει καλά ήταν οι Σκανδιναβοί, οι οποίοι την 28^η Απριλίου είδαν τις ποσότητες ραδιενέργειας του αέρα να εκτινάσσονται στα ύψη. Οι Σοβιετικοί αρχικά αρνήθηκαν το γεγονός, αλλά στη συνέχεια το παραδέχθηκαν.

 

Στις 29 Απριλίου το πρωί ένα από τα τηλεφωνήματα που είχε δεχθεί το Εθνικό Μετεωρολογικό Κέντρο της ΕΜΥ ήταν από το ΕΚΕΦΕ (Δημόκριτος). Έτυχε να σηκώσω εγώ το ακουστικό και τότε έμαθα για πρώτη φορά για κάποιο ατύχημα που είχε συμβεί πριν από τρεις ημέρες στην Ουκρανία. Θυμάμαι πολύ καλά ότι μου ζητήθηκαν πληροφορίες για την κατεύθυνση των ανέμων τις μέρες που ακολουθούσαν και ένιωσα μικρή ανακούφιση όταν είδα ότι και το επόμενο διήμερο οι άνεμοι στα Β. Βαλκάνια και τη Μαύρη Θάλασσα δεν θα ήταν ευνοϊκοί για τη μεταφορά ατμοσφαιρικών ρύπων από την περιοχή του ατυχήματος προς τη χώρα μας. Αυτό που δεν γνώριζα εκείνη την ημέρα αλλά ούτε και τις επόμενες πέντε ημέρες ήταν το είδος και το μέγεθος του ατυχήματος.

Δυστυχώς για τη χώρα μας, στις 2 Μαΐου 1985 (Μ. Παρασκευή), το ρεύμα στα Βαλκάνια έγινε ΒΑ και το πρωί εκείνης της ημέρας το ραδιενεργό νέφος πέρασε τα βόρεια σύνορά μας. Το μεσημέρι της 3^ης Μαΐου (Μ. Σάββατο) το νέφος είχε εξαπλωθεί σε όλη την Ελλάδα και την 4^η Μαΐου (Κυριακή του Πάσχα) με τις βροχές που σημειώθηκαν έλαβε χώρα υγρή εναπόθεση των ραδιενεργών ρύπων κυρίως στην κεντρική κα τη βόρεια χώρα. Στις 5 Μαΐου οι κρατικές υπηρεσίες έκαναν συστάσεις για αποφυγή κατανάλωσης φρέσκου γάλακτος και για πολύ καλό πλύσιμο των φρούτων και των λαχανικών πριν την κατανάλωσή τους. Ο πανικός που προκλήθηκε στον πληθυσμό ήταν μεγάλος και όσοι είχαν μικρά παιδιά έδωσαν πραγματικές μάχες στα σουπερμάρκετ και τα παντοπωλεία για ένα κουτί γάλα εβαπορέ!

Στη διακίνηση των ρύπων μετά την έκλυσή τους στην ατμόσφαιρα σημαντικό ρόλο παίζουν: (α) η μεταφορά, η οποία καθορίζεται από την κατεύθυνση των επικρατούντων ανέμων, και (β) η διάχυση, η οποία επιτρέπει και κινήσεις κάθετες στην κυρία κατεύθυνση του ανέμου. Σημειώνεται ότι οι κύριες παράμετροι που επηρεάζουν την τυρβώδη διάχυση είναι: η ταχύτητα του ανέμου, η ευστάθεια της ατμόσφαιρας, το ύψος της έκλυσης των ρύπων και η μορφολογία της υποκείμενης επιφάνειας της γης. Από την άλλη πλευρά, οι κύριοι μηχανισμοί απομάκρυνσης των ρύπων από την ατμόσφαιρα είναι: (α) η ξηρά εναπόθεση, (β) η υγρή εναπόθεση. (γ) η χημική καταστροφή, εφόσον οι ρύποι αντιδρούν χημικά, και (δ) η ραδιενεργός διάσπαση, εφόσον οι ρύποι είναι ραδιενεργοί. Ο μηχανισμός της υγρής εναπόθεσης συνήθως είναι πιο αποτελεσματικός από τον μηχανισμό της ξηράς εναπόθεσης. Για αυτόν ακριβώς το λόγο οι περιοχές της χώρας μας που επλήγησαν περισσότερο από τη ραδιενέργεια ήταν η Μακεδονία και η Θεσσαλία, όπου έβρεξε κυρίως την 4^η Μαΐου.

Μία συναφής με το θέμα μας δραματική ιστορία, που δεν είναι ευρέως γνωστή, είναι η παρακάτω: «Αμέσως μετά από το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνό­μπιλ, έγιναν πάνω από την πληγείσα περιοχή πολλές επιχειρήσεις τροποποίησης καιρού. Σύμφωνα με τους Σοβιετικούς αξιωματούχους της εποχής εκείνης, οι συ­γκεκριμένες επιχειρήσεις έγιναν για την καταστολή ή ακόμα και για την αποτροπή του υετού, ο οποίος λόγω των ραδιενεργών σωματιδίων θα ήταν πολύ επικίν­δυνος για τους κατοίκους της περιοχής (Α. Μπεντρίνσκι και Α. Τσερνίκοφ, 1996). Αντίθετη άποψη εξέφρασε 21 χρόνια μετά το ατύχημα στην εφημερίδα Σάντεϊ Τέλεγκραφ ο τότε ταγματάρχης της σοβιετικής αεροπορίας Αλεξέι Γκρούσιν, ο οποίος δήλωσε ότι είχε λάβει μέρος στις επιχειρήσεις πρόκλησης τεχνητής βροχής στην ευρύτερη περιοχή του ατυχήματος με σκοπό τον περιορισμό της εξάπλωσης των αιωρούμενων ραδιενεργών σωματιδίων προς τη Ρωσία και κυρίως προς τη Μόσχα. Ο Γκρούσιν, που έμενε στην πόλη Γκομέλ, θυμάται πόσο γρήγορα μετά την έκρηξη στο Τσερνόμπιλ έπεσε στο Γκομέλ «μαύρη βροχή», η οποία σήμερα γνωρίζουμε ότι ήταν ραδιενεργή. Σύμφωνα με τον Βρετανό Άλαν Φλάουερς, που ήταν ένας από τους πρώτους επιστήμονες της Δύσης στους οποίους επετρά­πη να εξετάσουν από κοντά την πληγείσα από τη ραδιενέργεια περιοχή, με τη βροχή που έπεσε στη Λευκορωσία ο πληθυσμός της εκτέθηκε σε ραδιενέργεια 20 ως 30 φορές υψηλότερη από την αναμενόμενη» (ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, τόμος ΙΙΙ, «Ο έλεγχος»).