Η κλιματολογία και εγώ

Μεταβολή της θερμοκρασίας της Γης τα τελευταία 20.000 χρόνια.

Πηγή: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Γεωλογίας, Τομέας Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας

Επειδή συχνά στο μπλογκ αναφέρομαι στο κλίμα και τις μεταβολές του, καλό είναι να γνωρίζετε τη σχέση μου με την κλιματολογία, η οποία (σχέση) εν πολλοίς καθορίζει και την αξιοπιστία των γραφομένων μου. Σπεύδω λοιπόν εξαρχής να δηλώσω ότι δεν έχω κάνει εξειδίκευση σε κάποιον κλάδο της κλιματολογίας, αλλά δεν είμαι και ανίδεος περί του θέματος. Αυτό το λέω όχι μόνο γιατί υπάρχει κάποια αλήθεια στις σχέσεις:  Κλίμα = Μέσος Καιρός και Κλιματολογία = Μετεωρολογία + Γεωγραφία, αλλά γιατί θεωρώ ότι ο καιρός είναι το δέντρο και το κλίμα το δάσος και προσπαθώ εδώ και σαράντα χρόνια να μάθω τα «γιατί» και τα «πώς» του πολύπλοκου κλιματικού συστήματος της Γης. Σε τελική ανάλυση, έχοντας κάνει τον καιρό χόμπι και επάγγελμά μου, δεν θα μπορούσα να αφήσω στην απ’ έξω το κλίμα!

Η πρώτη μου επαφή με την κλιματολογία άρχισε στο Πανεπιστήμιο και συγκεκριμένα στο δεύτερο έτος, όταν διδάχθηκα περιγραφική κλιματολογία και στοιχεία φυσικής κλιματολογίας. Στη συνέχεια, όταν φοιτούσα στη μεταπτυχιακή Σχολή  Μετεωρολόγων Α΄ τάξεως της ΕΜΥ, είχα την τύχη να διδαχθώ το αντικείμενο από τον αείμνηστο Κωνσταντίνο Ανδρεάκο, έναν από τους καλύτερους κλιματολόγους εκείνη την εποχή όχι μόνο της ΕΜΥ αλλά και όλης της χώρας. Εκείνα τα χρόνια, ευτύχησα ακόμα να διδαχθώ από σπουδαίους δασκάλους συνοπτική και δυναμική μετεωρολογία και ήλθα για πρώτη φορά σε επαφή με τη συνοπτική κλιματολογία, δηλαδή τον κλάδο εκείνο της κλιματολογίας που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη των κλίματος από την άποψη των συνιστωσών της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας που το διαμορφώνουν με έμφαση κυρίως στη σύνδεση μεταξύ ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας, καιρικών φαινομένων και κλιματικών διαφοροποιήσεων. 

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 δεν είχε σβηστεί ακόμη ο απόηχος της θεωρίας που έλεγε ότι το κλίμα του πλανήτη γινόταν ψυχρότερο (η συγκεκριμένη θεωρία είχε φθάσει στο απόγειό της μετά τους δριμείς χειμώνες της περιόδου 1974-76 στο Β. Ημισφαίριο της Γης). Ωστόσο, στα Ινστιτούτα και τα Πανεπιστήμια είχαν αρχίσει να συζητιούνται σοβαρά οι απόψεις του Μιχαήλ Μπουντίκο, του πιο διακεκριμένου κλιματολόγου της Σοβιετικής Ένωσης την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, και του συναδέλφου του στο Στάνφορντ των ΗΠΑ Στέφεν Σνάιντερ, οι οποίες συνέκλιναν στα συμπεράσματα ότι το κλίμα του πλανήτη είναι τόσο ευαίσθητο, ώστε αρκεί η εξασθένηση της ηλιακής ακτινοβολίας κατά 1% για να οδηγηθούμε σε εποχή παγετώνων και ότι αντίθετη επίδραση σε αυτό έχει το διοξείδιο του άνθρακα που απελευθερώνει ο άνθρωπος στην ατμόσφαιρα.

Οι επιχειρησιακοί μετεωρολόγοι ήταν επιφυλακτικοί στο θέμα της υπερθέρμανσης του πλανήτη λόγω της αύξησης της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα που έδειχναν οι μετρήσεις στο Μάουνα Λόα της Χαβάης. Θεωρούσαν ότι τα πάνω και τα κάτω του καιρού και του κλίματος είναι αποτέλεσμα της φυσικής μεταβλητότητάς τους. Ασχολούμενοι καθημερινά στην πράξη με τους μετεωρολογικούς χάρτες, είχαν την άποψη ότι οι Πανεπιστημιακοί έβλεπαν τα πράγματα θεωρητικά και υπερέβαλαν στις εκτιμήσεις τους για την πορεία της κλιματικής αλλαγής. Αστειευόμενοι, παρομοίαζαν τους ερευνητές των Ινστιτούτων και των Πανεπιστημίων με εκείνους τους Κινέζους ζωγράφους που ζωγράφιζαν δράκους και όταν έβλεπαν κάποιον πραγματικό δράκο, το έβαζαν στα πόδια. Την ίδια άποψη είχα κι εγώ, αλλά, όποτε εύρισκα ευκαιρία, προσπαθούσα να βρω άκρη, διαβάζοντας τις σχετικές μελέτες στα περιοδικά και τα βιβλία που έφθαναν στην ΕΜΥ. Τελικά αποδείχθηκε ότι εμείς οι μετεωρολόγοι – προγνώστες είχαμε άδικο. 

Η πορεία της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας για ανάληψη κοινής δράσης κατά της κλιματικής αλλαγής ξεκίνησε από ένα επιστημονικό συνέδριο το 1985 στο Βίλαχ της Αυστρίας και κατέληξε στη σύνοδο κορυφής του 1992 στο Ρίο ντε Τζανέιρο με την υπογραφή της Σύμβασης-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή. Εν τω μεταξύ, το 1988, ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός και το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών, κατανοώντας το μέγεθος του προβλήματος που δημιουργεί η υπερθέρμανση του πλανήτη, είχαν ιδρύσει τη Διακυβερνητική Ομάδα για την Κλιματική Αλλαγή, διεθνώς IPCC. 

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ως προϊστάμενος του Τμήματος Προγνώσεων της ΕΜΥ και ως παρουσιαστής του Δελτίου Καιρού από τη Δημόσια Τηλεόραση, βρέθηκα να αναζητώ απαντήσεις σε δύο βασικά ερωτήματα που εκείνη την εποχή απασχολούσαν κοινό και ΜΜΕ. Το πρώτο είχε να κάνει με τον τρόπο που μπορούσαν να επηρεάσουν το κλίμα του πλανήτη οι τεράστιες ποσότητες καπνού που εκλύονταν στην ατμόσφαιρα από τις καιόμενες επί ημέρες 500 πετρελαιοπηγές του Κουβέιτ (Πόλεμος του Κόλπου, 1991) και το δεύτερο ερώτημα αφορούσε στην επικείμενη τότε σύνοδο για το κλίμα στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Για τις απαντήσεις στο πρώτο ερώτημα αναγκάστηκα να προστρέξω στη βιβλιογραφία για να δω τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζουν το κλίμα τα ηφαίστεια -και όχι μόνο- και για τις απαντήσεις στο δεύτερο ερώτημα αναγκάστηκα να μελετήσω την 1^η Έκθεση-Αναφορά της IPCC του 1990. Παρ’ όλες τις γνώσεις που αποκόμισα από την 1^η Έκθεση-Αναφορά του 1990 και στη συνέχεια από τη 2^η Έκθεση-Αναφορά της IPCC του 1995, εξακολουθούσα να έχω επιφυλάξεις για τις δυνατότητες των κλιματικών μοντέλων να προβλέψουν το κλίμα σε βάθος χρόνου με τόσους πολλούς αστάθμητους παράγοντες και αβεβαιότητες. Δεν σας κρύβω ότι εξοργιζόμουν πολύ όταν έβλεπα ή άκουγα λεπτομερείς προγνώσεις για το κλίμα μετά από 30 ή 50 χρόνια ή όταν κάποιοι έλεγαν ότι σε λίγες δεκαετίες τα νερά των ωκεανών θα καλύψουν παράκτιες πόλεις και χωριά! 

Με τον ερχομό του 21^ου αιώνα, η ανάγκη να αποτυπώσω τις σκέψεις μου για το κλίμα και τις μεταβολές του στα βιβλία μου με έκανε να ασχοληθώ επί χρόνια με το αντικείμενο και να προστρέξω σε δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, πηγές για να δω όλες τις απόψεις. Παράλληλα, παρακολουθούσα πανελλήνια και διεθνή κλιματολογικά συνέδρια, στα οποία περιστασιακά παρουσίαζα και μελέτες για τον καιρό και το κλίμα. Σημαντικό ρόλο στο να κατασταλάξω στις θέσεις μου για όσα συνέβαιναν και εξακολουθούν να συμβαίνουν στο κλίμα του πλανήτη έπαιξε ένα σεμινάριο που οργάνωσε η Ευρωπαϊκή Ένωση στις Βρυξέλλες για τους μετεωρολόγους-παρουσιαστές καιρού των ευρωπαϊκών χωρών με θέμα την κλιματική αλλαγή και την εξεύρεση των καταλληλότερων τρόπων ενημέρωσης των Ευρωπαίων πολιτών επί του σοβαρού αυτού ζητήματος. Εκεί, είχα την τύχη να δω και να ακούσω από κοντά ορισμένους από τους κορυφαίους επιστήμονες - συντάκτες των Εκθέσεων - Αναφορών της IPCC.

Επειδή οι περισσότεροι σκεπτικιστές στο θέμα της κλιματικής αλλαγής αντλούν τα επιχειρήματά τους από το παρελθόν, σπεύδω να δηλώσω ότι η παλαιοκλιματολογία μάς δίνει πολύτιμες πληροφορίες για τις κλιματικές αλλαγές του παρελθόντος, αλλά δεν μας βοηθάει να εξηγήσουμε την παρούσα κλιματική αλλαγή. Αυτό συμβαίνει, όχι μόνο γιατί οι πληροφορίες από το παρελθόν είναι ως ένα βαθμό ανεπαρκείς, αλλά γιατί τώρα, για πρώτη φορά στην ιστορία του πλανήτη, το αίτιο της ανόδου της θερμοκρασίας του είναι ανθρωπογενές. Αναφορικά με τον τρόπο που η υπερθέρμανση του πλανήτη επηρεάζει την ατμοσφαιρική κυκλοφορία, έχω τη γνώμη ότι η συνοπτική κλιματολογία είναι αυτή που θα μας βοηθήσει να βρούμε την άκρη και ότι η δυναμική κλιματολογία, συνεπικουρούμενη από τη  δορυφορική κλιματολογία, είναι αυτή που θα επιβεβαιώσει τα ευρήματα της συνοπτικής κλιματολογίας και θα μας δώσει ασφαλέστερες προγνώσεις για το κλίμα των επόμενων δεκαετιών.

Αγαπητοί μου φίλοι, τη δεκαετία του 1960 οι καπνοβιομηχανίες έκαναν μεγάλο αγώνα εναντίον εκείνων που είχαν ανακαλύψει ότι το κάπνισμα προκαλεί καρκίνο. Το ίδιο έκαναν στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980 οι χημικές βιομηχανίες, οι οποίες αμφισβητούσαν ότι οι χλωροφθοράνθρακες ευθύνονται για την καταστροφή του όζοντος της στρατόσφαιρας. Τότε, όμως, κάτω από την πίεση της κοινής γνώμης, οι κυβερνήσεις όλων των χωρών του κόσμου υπέγραψαν το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ (1987), με το οποίο δεσμεύτηκαν να εξαλείψουν τα βλαβερά χημικά. Οι εξελίξεις δικαίωσαν τους επιστήμονες που είχαν πρωτοστατήσει στη υπόθεση αυτή (Πολ Κρούτζεν, Σέργουντ Ρόουλαντ και Μάριο Μολίνα,  βραβείο Νόμπελ 1995) και η ανθρωπότητα γλύτωσε από έναν θανάσιμο κίνδυνο. Εδώ και αρκετά χρόνια στη συντριπτική πλειονότητά τους οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τη μεγάλη απειλή της ανθρωπότητας που ονομάζεται υπερθέρμανση του πλανήτη, αλλά υπάρχουν ακόμη αντιστάσεις και επιφυλάξεις πίσω από τις οποίες κρύβονται οικονομικά συμφέροντα και παλαιές νοοτροπίες.

Είναι πλέον ορατό ότι τις τελευταίες δεκαετίες το ρόλο των καπνοβιομηχανιών και των χημικών βιομηχανιών των παλαιότερων εποχών τον έχουν αναλάβει οι βιομηχανίες και οι εταιρείες που χρησιμοποιούν ή εμπορεύονται ορυκτά καύσιμα. Τον αγώνα τους τον δίνουν με ικανότατους και επαρκώς χρηματοδοτούμενους επαγγελματίες λομπίστες. Όσο για τους επιστήμονες – σκεπτικιστές, οι οποίοι σε ποσοστό δεν ξεπερνούν το 3% της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας, αυτοί είναι χωρισμένοι σε δύο ομάδες. Στην πρώτη ομάδα ανήκουν οι σοβαροί επιστήμονες, οι οποίοι δεν απορρίπτουν τη θεωρία του θερμοκηπίου, την αύξηση της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ή την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη, αλλά σκορπίζουν αμφιβολίες, προτάσσοντας τις αδυναμίες των μοντέλων στις προσομοιώσεις κυρίως των αερολυμάτων και της νεφοκάλυψης. Στη δεύτερη ομάδα συμπεριλαμβάνονται εκείνοι που κατά καιρούς μιλούν σε συναντήσεις ή μέσα από τα ΜΜΕ, αλλά δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη από τους συναδέλφους τους. Τέλος, αναφορικά με την κοινή γνώμη, το μεγαλύτερο μέρος της ανησυχεί με αυτά που συμβαίνουν στον καιρό και το κλίμα του πλανήτη. Όμως, υπάρχει και ένα μέρος της κοινής γνώμης που δεν έχει ούτε ανησυχίες ούτε αμφιβολίες. Το αποτελούν όσοι είναι πεπεισμένοι ότι η κλιματική αλλαγή είναι μια καλοστημένη παγκόσμια συνωμοσία. Αυτοί πραγματικά δεν «παλεύονται»!