Η συνδρομή της ΕΜΥ στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940-41

Έφιπποι στρατιώτες σε χιονισμένο τοπίο. Αλβανία, 1940.

Φωτ. Δημήτρη Α. Χαρισιάδη (1911-1993), Μουσείο Μπενάκη.

Η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (Ε.Μ.Υ.) συστάθηκε το 1931 με τον τίτλο Μετεωρολογική Υπηρεσία (Μ.Υ.) του Υπουργείου Αεροπορίας (ο όρος «Εθνική» προστέθηκε το 1946). Το 1937, στα πλαίσια της προετοιμασίας του Υπουργείου Άμυνας για τη θωράκιση της χώρας ενόψει πιθανής εμπλοκής της σε πόλεμο, το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Άμυνας ενέκρινε την πρόταση της Μ.Υ. για την προμήθεια μεγάλων ποσοτήτων μετεωρολογικού υλικού προς κάλυψη τόσο των τρεχουσών όσο και των μελλοντικών αναγκών της Υπηρεσίας.

Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, συστάθηκε το Μετεωρολογικό Γραφείο του Γενικού Στρατηγείου (Μ.Γ./Γ.Σ.), το οποίο είχε ως αποστολή τη μετεωρολογική υποστήριξη των πολεμικών επιχειρήσεων. Το Μ.Γ./Γ.Σ., που λειτούργησε στα υπόγεια του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετανία» των Αθηνών, στελεχώθηκε από τον επισμηναγό της Μ.Υ. Ευάγγελο Βουρλάκη, τον καθηγητή μετεωρολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ηλία Μαριολόπουλο, που είχε επιστρατευθεί ως έφεδρος ανθυποσμηναγός, και τους υπαλλήλους του επιστημονικού κλάδου της Μ.Υ. Αθανάσιο Κεφαλά και Θεόκλητο Φιντικλή. Το Μετεωρολογικό Γραφείο του Γενικού Στρατηγείου υποστηριζόταν από την Κεντρική Υπηρεσία της Μ.Υ. που ήταν εγκατεστημένη στην οδό Αμερικής, αριθμός 10. Διευθυντής και Υποδιευθυντής της Κεντρικής Υπηρεσίας ήταν αντίστοιχα ο Πλοίαρχος του Π.Ν. Γεώργιος Χορς και ο Αντισμήναρχος Ανδρέας Κυριακίδης. Σημειώνεται ότι στην ομάδα των προγνωστών της Μ.Υ. είχαν ενσωματωθεί οι επιστρατευθέντες πανεπιστημιακοί Λεωνίδας Καραπιπέρης και Βασίλειος Κυριαζόπουλος.

Η συμβολή της Μ.Υ. στην υποστήριξη των πολεμικών επιχειρήσεων του 1940-41 ήταν σημαντική, διότι, παρά τις αντικειμενικές αδυναμίες που υπήρχαν τότε στον τομέα της πρόγνωσης του καιρού, εξέδιδε χρήσιμες προγνώσεις που βοήθησαν τη στρατιωτική ηγεσία στο σχεδιασμό των επιχειρήσεων. Πέρα από αυτό, το προσωπικό της Μ.Υ. κατάφερε με τη βοήθεια των Μυστικών Υπηρεσιών της Μεγάλης Βρετανίας να αποκρυπτογραφήσει τις μετεωρολογικές εκπομπές της Ρώμης προς τις μονάδες του ιταλικού στρατού στην Αλβανία. Με αυτό τον τρόπο μάθαινε τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν δυτικά της χώρας, πράγμα σημαντικό για τις προβλέψεις του καιρού στη ζώνη των επιχειρήσεων. Τέλος, προσωπικό της Μ.Υ. εκπόνησε  ειδικό κρυπτογραφικό κώδικα που χρησιμοποιούνταν για τις ελληνικές μετεωρολογικές εκπομπές.¹

Αναφορικά με τις καιρικές συνθήκες που επικράτησαν στο μέτωπο των πολεμικών επιχειρήσεων, σημαντικές πληροφορίες αντλούμε από σχετική μελέτη του μόνιμου υπαλλήλου της Μ.Υ. Στέφανου Παπαγιαννάκη², ο οποίος στη διάρκεια του πολέμου, επιστρατευθείς ως έφεδρος ανθυπολοχαγός, εκτελούσε  καθήκοντα συνδέσμου μεταξύ του Α΄ Σώματος Στρατού και της Κεντρικής Υπηρεσίας της Μ.Υ. Ο Παπαγιαννάκης, ο οποίος είχε υπό την εποπτεία του όλους τους Μετεωρολογικούς Σταθμούς Εκστρατείας του Α΄ Σώματος Στρατού,  ερεύνησε τις συνοπτικές καταστάσεις που επικράτησαν τη χειμερινή περίοδο 1940-41 στη ζώνη των επιχειρήσεων και βρήκε ότι ο αριθμός ημερών με αντικυκλωνικό σφήνα κατά μήκος της Βαλκανικής χερσονήσου ήταν: τον Νοέμβριο 12, τον Δεκέμβριο 19, τον Ιανουάριο 6, τον Φεβρουάριο 4, τον Μάρτιο 7 και τον Απρίλιο 2. Από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι με το συγκεκριμένο κριτήριο³ η δριμύτητα του ψύχους τον Δεκέμβριο του 1940 στο μέτωπο ήταν μεγαλύτερη από εκείνη των μηνών Ιανουαρίου, Φεβρουαρίου και Μαρτίου του 1941. Ένα άλλο εύρημα της έρευνας, που δεν είναι ανεξάρτητο από το παραπάνω συμπέρασμα, είναι ότι τόσο τον Ιανουάριο όσο και το Φεβρουάριο του 1941 οι αριθμοί ημερών με ανέμους του νότιου τομέα ήταν κατά πολύ μεγαλύτεροι του αντίστοιχου αριθμού του Δεκεμβρίου του 1940.

Στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940-41 ο καιρός υπήρξε για τους Έλληνες φαντάρους εχθρός φοβερότερος του αντίπαλου στρατού. Οι νεκροί και οι τραυματίες από τις πολεμικές επιχειρήσεις ήταν λιγότεροι  συγκρινόμενοι με τα θύματα του σκληρού εκείνου χειμώνα στα βουνά της Ηπείρου και της Αλβανίας. Εκατοντάδες ήταν εκείνοι που έχασαν τη ζωή τους από τις εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες, αλλά ασυγκρίτως περισσότεροι ήταν αυτοί που έπαθαν κρυοπαγήματα κι έμειναν ανάπηροι. Οι Έλληνες στρατιώτες που μάχονταν στο μέτωπο δεν είχαν την κατάλληλη ένδυση και υπόδηση για διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων σε περιοχές μεγάλου υψομέτρου ούτε είχαν επίγνωση του κινδύνου από τα κρυοπαγήματα. Ακόμα όμως και όταν συνειδητοποίησαν τον κίνδυνο, ο ενθουσιασμός τους ήταν τέτοιος που δεν τους άφηνε περιθώρια να σκεφτούν τον εαυτό τους. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που στρατιώτες έκρυβαν από τους ανωτέρους τους την άσχημη κατάσταση των ποδιών τους μόνο και μόνο για να μείνουν αγωνιζόμενοι στην πρώτη γραμμή του μετώπου!

Χρόνια πολλά, φίλοι μου

Παραπομπές:

¹ Ευαγγέλου Μαντή, Ιστορία Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, τόμος Α΄ 1931-1950. Μαριοπούλειο-Καναγκίνειο Ίδρυμα, Αθήνα 2015.

² Στεφάνου Παπαγιαννάκη,  Ο Καιρός κατά τον Ελληνοϊταλικόν Πόλεμον 1940-41, ΕΜΥ.

³ Η συχνότητα εμφάνισης αντικυκλωνικού σφήνα κατά μήκος της Βαλκανικής Χερσονήσου αποτελεί ένα καλό μέτρο της δριμύτητας των χειμώνων στη χώρα μας. Σε αυτές τις περιπτώσεις σημειώνονται μεγάλα ύψη υετού, αν υπάρξει ύφεση που θα κινηθεί από τα δυτικά προς τα ανατολικά στα κράσπεδα του αντικυκλωνικού σφήνα (σύγκλιση αερίων μαζών διαφορετικών χαρακτηριστικών).