Περί της συνοπτικής κλιματολογίας του Οκτωβρίου

Παλαιότερα είχα γράψει στο μπλογκ ότι με τον όρο «συνοπτική κλιματολογία» εννοούμε τον κλάδο εκείνο της κλιματολογίας που έχει ως αντικείμενο τη μελέτη των κλίματος από την άποψη των συνιστωσών της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας που το διαμορφώνουν με έμφαση κυρίως στη σύνδεση μεταξύ ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας, καιρικών φαινομένων και κλιματικών διαφοροποιήσεων. Με αφορμή όσα παρατηρούμε ως τώρα στο φετινό φθινόπωρο και όσα υπαινίσσονται τα μοντέλα στις μεσοπρόθεσμες προβλέψεις τους, αποφάσισα να ασχοληθώ σήμερα με τη συνοπτική κλιματολογία του φθινοπώρου και ειδικότερα με εκείνη του Οκτωβρίου. Με αυτά που ακολουθούν ελπίζω να καταλάβετε την ανησυχία μου για την απουσία του αγαπημένου μου γαρμπή και τη μεγάλη επιφυλακτικότητά μου απέναντι στην άποψη ότι εφόσον στις περισσότερες περιοχές της χώρας έχουμε πιάσει τη μέση τιμή του ετήσιου υετού, όλα βαίνουν καλώς με το κλίμα.

Στα συμπεράσματα μιας πολύ ενδιαφέρουσας μελέτης¹ που έχει γίνει από καθηγητικό προσωπικό του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με θέμα την ενδοετήσια μεταβλητότητα και τη χωρική κατανομή του ύψους και της διάρκειας του υετού στην Ελλάδα, μεταξύ των άλλων, αναφέρεται ότι από τα μέσα Σεπτεμβρίου έως τα τέλη Οκτωβρίου το χωρικό μέγιστο του ύψους του υετού εμφανίζεται στη ΒΔ Ελλάδα ως αποτέλεσμα της διέλευσης των πρώτων υφέσεων της ψυχρής περιόδου του έτους που κινούνται από τη Δ. Μεσόγειο προς τα κεντρικά Βαλκάνια και από εκεί προς τη Μαύρη Θάλασσα. Με δεδομένο ότι για τη συγκεκριμένη μελέτη χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία 37 ετών (1961-1997) από 38 σταθμούς της ΕΜΥ μπορούμε να πούμε ότι τα συμπεράσματά της όχι μόνο είναι αξιόπιστα, αλλά σκιαγραφούν με τον καλύτερο τρόπο το κλίμα της χώρας μας στο δεύτερο μισό του 20^ού αιώνα. Αυτό άλλωστε αποδεικνύεται και από άλλες παρόμοιες μελέτες.

Σε μια άλλη αξιόλογη μελέτη², που είχαν εκπονήσει συνάδελφοί μου από την ΕΜΥ με αντικείμενο τις ψυχρές εισβολές του φθινοπώρου στην περιοχή μας, βρέθηκε ότι την περίοδο 1982 - 2006 υπήρξε αυξητική τάση στη συχνότητα εμφάνισης ημερών με θερμοκρασίες στη στάθμη των 850 hPa χαμηλότερες ή ίσες από τις μέσες (κανονικές) θερμοκρασίες που καθορίζονται από τα κλιματολογικά δεδομένα της Ε.Μ.Υ. σε επίπεδο δεκαημέρου. Σημειώνεται ότι στη συγκεκριμένη μελέτη ορίζεται ως «επεισόδιο ψυχρής εισβολής» κάθε χρονική περίοδος μεγαλύτερη ή ίση των 48 ωρών, στη διάρκεια της οποίας παρατηρείται συνεχής πτώση της θερμοκρασίας, η οποία (πτώση) για τουλάχιστον ένα 24ωρο είναι μεγαλύτερη ή ίση από τους 5 βαθμούς Κελσίου. Αν προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε το συμπέρασμα της μελέτης αυτής με όρους ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας, θα λέγαμε ότι υπήρξε αύξηση της συχνότητας εμφάνισης είτε της μεσημβρινής κυκλοφορίας στην ΝΑ Ευρώπη (το πιθανότερο) είτε της ζωνικής κυκλοφορίας στην κεντρική Ευρώπη (συχνότερες αντικυκλωνικές εισβολές στα Β. Βαλκάνια που συνήθως προκαλούν λίγο υετό αλλά αξιόλογη πτώση της θερμοκρασίας στην περιοχή μας).

Η αύξηση της συχνότητας εμφάνισης βόρειων ανέμων στην περιοχή μας το φθινόπωρο και ειδικότερα τον Οκτώβριο δεν είναι ανεξάρτητη από την ελάττωση της συχνότητας εμφάνισης νοτιοδυτικών ανέμων (γαρμπήδων) στη χώρα μας και κυρίως στη ΒΔ Ελλάδα. Και οι δύο τάσεις είναι αποτέλεσμα της μείωσης του αριθμού των μετωπικών υφέσεων που διέρχονται από τη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια τον συγκεκριμένο κεντρικό μήνα του φθινοπώρου.

Η μεγάλη εικόνα της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας του Οκτωβρίου δείχνει ότι το θερμικό χαμηλό της Κύπρου, αν και εξασθενημένο, εξακολουθεί να υπάρχει. Όμως, η συχνότητα και η ένταση των βοριάδων στη χώρα μας το συγκεκριμένο μήνα δεν εξαρτώνται τόσο από αυτό το χαμηλό όσο από τις αντικυκλωνικές επεκτάσεις  (εφήμερες και στην περίπτωση εμποδισμού πολυήμερες) στα Β. Βαλκάνια. Από την άλλη  πλευρά του χάρτη, τη δυτική, η υφεσιακή δραστηριότητα στη Δ. Μεσόγειο, που με προϋποθέσεις επηρεάζει και την περιοχή μας, σχετίζεται με την κάθοδο του πολικού αεροχειμάρρου προς τα μικρότερα γεωγραφικά πλάτη. Τον 20^ό αιώνα και κυρίως τους προηγούμενους από αυτόν αιώνες ο πολικός αεροχείμαρρος επισκεπτόταν συχνότερα τη Μεσόγειο, αλλά τώρα τα πράγματα φαίνεται σιγά-σιγά να αλλάζουν.

   

Η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη μας έχει ήδη επιφέρει αλλαγές στην ατμόσφαιρα, την υδρόσφαιρα, την κρυόσφαιρα και την βιόσφαιρά του. Ορισμένες από αυτές είναι ορατές «διά γυμνού οφθαλμού», αλλά οι περισσότερες όχι. Αναφορικά με την ατμοσφαιρική κυκλοφορία, οι αλλαγές διακρίνονται πολύ δύσκολα λόγω της φυσικής μεταβλητότητας του καιρού και του κλίματος. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν. Σε κάθε περίπτωση, οι αλλαγές ανιχνεύονται με τη στατιστική επεξεργασία των μετεωρολογικών παραμέτρων που μας βοηθάει να δούμε τις διαχρονικές τάσεις.

Σε ό,τι αφορά τα δεδομένα του υετού, θέλω να τονίσω ότι  το συνολικό ετήσιο ύψος του δεν είναι ασφαλής δείκτης της κανονικότητας του κλίματος. Στο συγκεκριμένο θέμα μεγαλύτερη σημασία έχει ο αριθμός των ημερών υετού και σε ορισμένους κρίσιμους τομείς, όπως είναι η γεωργία και η υδρολογία, ο χρόνος που σημειώνεται ο υετός.      

Ας ελπίσουμε ότι οι «περίεργοι» μετόπωροι Ετησίες που ορισμένες χρονιές πνέουν στην περιοχή μας ως τον Νοέμβριο δεν θα αποκτήσουν μονιμότερο χαρακτήρα σε βάρος των νοτιάδων, οι οποίοι είναι αναγκαίοι για βροχές όχι μόνο στη ΒΔ Ελλάδα, αλλά σε ολόκληρη τη χώρα. Διαφορετικά, θα πρέπει να μάθουμε να περνάμε τα φθινόπωρά μας με τις ψεκάδες του βόρειου ρεύματος, κάποιες βροχές τοπικού χαρακτήρα που θα δίνουν περαστικές από την περιοχή μας μικροδιαταρχές και σπανιότερα αλλά επικινδυνοδέστερα με τους κουβάδες του νερού που θα φέρουν στη χώρα αποκομμένες από τη γενική ατμοσφαιρική κυκλοφορία μεγάλης ή μέσης κλίμακας μεσογειακές διαταραχές.

Παραπομπές:

¹ Bartzokas, A., C. J. Lolis, and D. A. Metaxas, 2003: A study on the intra-annual variation and the spatial distribution of precipitation amount and duration over Greece on a 10-day basis. Int. J. Climatol., 23, 207–222. 

² Μητά Κ., Μαρινάκη, Α. Ζεΐνη Κ. και Κωνσταντάρα Μ., 2008: Στοιχεία μελέτης ψυχρών εισβολών που παρουσιάστηκαν στην Ελλάδα τους φθινοπωρινούς μήνες. Πρακτικά 9^ου Συνεδρίου Μετεωρολογίας, Κλιματολογίας και Φυσικής της Ατμόσφαιρας, Θεσσαλονίκη (COMECAP 2008).