Κεραυνός στην Ακρόπολη

Το γεγονός της πτώσης του κεραυνού στην Ακρόπολη, που συνέβη σήμερα το απόγευμα, μου έφερε στο νου μια παρόμοια παλιά ιστορία, την οποία σκέφτηκα να μοιραστώ μαζί σας. Η τουρκοκρατούμενη Αθήνα του 1640 ήταν μια μικρή πόλη των 7.000 κατοίκων, από τους οποίους τα 2/3 ήταν Έλληνες. Στην Ακρόπολη έστεκε, σχεδόν ανέπαφος από το διάβα των αιώνων, ο Παρθενώνας και δίπλα του τα Προπύλαια. Στο κεντρικό κτήριο των Προπυλαίων μια αίθουσα, η δυτική, είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται από τους Τούρκους ως πυριτιδαποθήκη. Απέναντι από την Ακρόπολη, στο λόφο του Φιλοπάππου, έστεκε το γραφικό μεταβυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου, μια μονόκλιτη  βασιλική που είχε κτιστεί στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Το εκκλησάκι αυτό είχε μπει στο μάτι του Γιουσούφ αγά, φρούραρχου του κάστρου της Ακρόπολης που έμενε στα Προπύλαια. Ο Γιουσούφ αγάς, ορκισμένος εχθρός των χριστιανών, μεθόδευε τον αφανισμό της μικρής εκκλησίας.

Ο  Ζακόμπ Σπον, Γάλλος γιατρός και αρχαιολάτρης περιηγητής, που επισκέφθηκε την Αθήνα το 1676 και μελέτησε τα ελληνικά μνημεία, μάς πληροφορεί ότι ο Γιουσούφ αγάς διέθετε μια πυροβολαρχία αποτελούμενη από δύο ή τρία κανόνια και σχεδίαζε με το πρόσχημα μιας γιορτής που θα έκαναν οι Τούρκοι μεταξύ τους να κανονιοβολήσει το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου. Την προηγουμένη της γιορτής, ο Γιουσούφ, αφού κανόνισε τις τελευταίες λεπτομέρειες του σχεδίου του, πήγε να αναπαυθεί. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Σπον: «Επρόκειτο για μια ανάπαυση που δεν κράτησε πολύ ή, για να το πω καλύτερα, που δεν κράτησε παρά υπερβολικά πολύ γι’ αυτόν, διότι η πυρίτιδα πήρε φωτιά από έναν κεραυνό, και όλο το κτήριο τινάχτηκε στον αέρα, μεταφέροντας αυτόν και την οικογένειά του τόσο μακριά, που κανείς δεν έμαθε ποτέ πια νέα τους».¹ Ο Ζακόμπ Σπον, που όπως λέει ο Τάσος Τανούλας² είχε εμπιστοσύνη στην καρτεσιανή λογική του και δεν στεκόταν στους θρύλους των ντόπιων, έγραψε ότι η πτώση του κεραυνού συνέβη είκοσι ή και λιγότερα χρόνια πριν από την επίσκεψή του στην Αθήνα, με πιθανότερο χρονικό διάστημα την τριετία 1656-58.

Στο περιστατικό της ανατίναξης από κεραυνό μέρους των Προπυλαίων αναφέρθηκε το 1675 και o Ζαν Ζιρό, πρόξενος της Γαλλίας στην τουρκοκρατούμενη Αθήνα τον 17^ο αιώνα. Ο Γάλλος πρόξενος σε έκθεσή του προς τον Σαρλ-Μαρί-Φρανσουά Ολιέ, Μαρκήσιο του Νοϊντέ, πρεσβευτή του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΔ’ στην Κωνσταντινούπολη, έγραφε: «Λίγο πιο κάτω από το τζαμί βρίσκονται τα λείψανα του καλλιμάρμαρου ανακτόρου που ανατινάχτηκε πριν από 35 χρόνια μαζί με τον αγά της Ακροπόλεως και την οικογένειά του. Αυτό το περιστατικό έγινε την παραμονή του Αγίου Δημητρίου κατά τα μεσάνυχτα από κεραυνό που προκάλεσε έκρηξη της μπαρουταποθήκης. Πολλοί πιστεύουν πως ήταν θεία δίκη γιατί ο αγάς, φανατικός εχθρός των χριστιανών είχε ετοιμάσει τρία κανόνια για να χτυπήσει την άλλη μέρα την εκκλησία κατά τη διάρκεια του πανηγυριού του Αγίου Δημητρίου, που βρίσκεται πλάι στην Ακρόπολη».²

Η πληροφορία του Ζαν Ζιρό ότι το περιστατικό συνέβη το έτος 1640, επιβεβαιώνεται από μαρτυρίες αξιωματικών του στρατού του Μοροζίνι και άλλες πηγές: «Περί το 1640 τα Προπύλαια καταστράφηκαν μερικώς από μια έκρηξη. Ο αγάς είχε προγραμματίσει να βομβαρδίσει το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου στο κοίλωμα μεταξύ της Πνύκας και του Μουσείου, αλλά εκείνο το βράδυ κεραυνός χτύπησε το κτήριο, η πυριτιδαποθήκη εξερράγη, και έχασαν τη ζωή τους ο αγάς και όλη του η οικογένεια, εκτός από μια κόρη, η οποία είχε πάει επίσκεψη σε φίλους στην κάτω πόλη».³

Το γεγονός της πτώσης του κεραυνού στα Προπύλαια και του αφανισμού του Γιουσούφ αγά, που σχεδίαζε την καταστροφή της μικρής εκκλησίας και των χριστιανών, έκανε μεγάλη εντύπωση στους Αθηναίους.  Οι κάτοικοι της πόλης, όταν την άλλη μέρα το πρωί έμαθαν τι είχε γίνει, απέδωσαν το γεγονός σε θαύμα του Αγίου Δημητρίου και έκτοτε το εκκλησάκι ή ο Άγιος ονομάζεται Άγιος Δημήτριος ο Λουμπαρδιάρης, από τη λέξη λουμπάρδα που σημαίνει κανόνι.

Η μερική καταστροφή των Προπυλαίων του 1640 από έναν κεραυνό μιας φθινοπωρινής καταιγίδας ήταν αδύνατο να αποτραπεί. Θα μπορούσε, όμως, να αποφευχθεί λίγες δεκαετίες αργότερα η ανατίναξη του Παρθενώνα από τους Ενετούς του Φραντσέσκο Μοροζίνι. Κάποιοι θα αναφέρουν λακωνικά και ελαφρώς κυνικά: «Ήταν μία από τις πρώτες και οπωσδήποτε τις χειρότερες περιπτώσεις όπου η ‘στρατηγική αναγκαιότητα’ έστρεψε σύγχρονα όπλα εναντίον ενός απαράμιλλου έργου τέχνης».⁴

Πηγές:

¹Jacob Spon, Voyage d’Italie, de Dalmatie, de Grèce et du Levant, Lyon 1678, 140-43.

² Τάσου Τανούλα, Tα Ερείπια των Aθηνών και οι Περιηγητές, 2011. Μουσείο Μπενάκη-7^ο Παράρτημα, σελ.335-347.

³ The American School of Classical Studies at Athens,  Chapters on Mediaeval and Renaissance Visitors to Greek Lands Gennadeion Monographs III, 1951. Paton, James M. (editor).

⁴ The American School of Classical Studies at Athens, The Venetians in Athens, 1687-1688. From the lstoria of Cristoforo Ivanovich, Gennadeion Monographs I, 1940. Paton, James M. (editor).