Γιάννενα: στιγμές ιστορίας και σταγόνες λογοτεχνίας με καιρικό υπόβαθρο

Η Παμβώτιδα παγωμένη (1930)

Τον Φεβρουάριο του 1878 έληξε νικηφόρα για τους Ρώσους ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος και η Τουρκία αναγκάστηκε να υπογράψει την ταπεινωτική γι αυτήν Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Τους μήνες που ακολούθησαν, οι Μεγάλες Δυνάμεις, για την αποκατάσταση των ισορροπιών που είχαν διαταραχθεί με την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, αποδέχθηκαν τη μερική αναθεώρηση της Συνθήκης μέσω της διπλωματικής οδού. Στο συνέδριο του Βερολίνου, που συγκλήθηκε τον Ιούνιο του 1878 για την επίλυση του ζητήματος, υπήρξε θετική απόφαση να δοθούν κάποια εδάφη και στην Ελλάδα, ώστε να διατηρηθούν οι εδαφικές ισορροπίες μεταξύ των βαλκανικών χωρών. Μάλιστα,  η γαλλική πρόταση έκανε λόγο για νέα σύνορα που θα έφθαναν μέχρι την κοιλάδα του Πηνειού στη Θεσσαλία και τον ποταμό Καλαμά στην Ήπειρο, συμπεριλαμβανομένων των Ιωαννίνων. 

Η πρόταση αυτή έγινε καταρχήν αποδεκτή από τις άλλες χώρες πλην της Βρετανίας που εξέφραζε αντιρρήσεις. Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκε η οθωμανική αντιπροσωπεία που εμφανιζόταν αρνητική σε οποιαδήποτε εδαφική παραχώρηση προς την χώρα μας. Έτσι οι ισχυροί πρόσθεσαν στη συνθήκη το άρθρο 24 στο οποίο προβλεπόταν οι δύο χώρες να διευθετήσουν με απευθείας συζητήσεις το ζήτημα (αυτό κατά πάσα πιθανότητα θα αναφέρεται και σε ταινία που θα δούμε προσεχώς). Μετά από τρία χρόνια ατέρμονων συζητήσεων, στις οποίες τα Γιάννενα άλλοτε ελευθερώνονταν και άλλοτε όχι, Ελλάδα και Τουρκία υπέγραψαν στις 20 Ιουνίου 1881 συμφωνία στην Κωνσταντινούπολη. Με τη συμφωνία αυτή στην Ελλάδα παραχωρούνταν η Θεσσαλία, ενώ η Ήπειρος, πλην της περιοχής της Άρτας, παρέμενε κάτω από τον τουρκικό ζυγό.

Η είδηση σκόρπισε πόνο και oργή στους Ηπειρώτες που αποτυπώθηκε στο παρακάτω δημοτικό τραγούδι με τίτλο «Θρήνος των Ηπειρωτών»: 

Σ’ όλον τον κόσμο ξαστεριά, σ’ όλον τον κόσμο ήλιος
και στα καημένα Γιάννενα μαύρο, παχύ σκοτάδι,
τι φέτο εκάμαν τη βουλή οχτώ βασίλεια ανθρώποι
κ’ εβάλανε τα σύνορα στης Άρτας το ποτάμι
κι’ αφήκανε τα Γιάννενα και πήρανε την Πούντα,
κι’ αφήκανε τα Γιάννενα και πήρανε την Άρτα,
κι’ αφήκανε το Μέτσοβο με τα χωριά του γύρα.

Ο ποιητής και πεζογράφος Κώστας Κρυστάλλης (1868-1894), που πέρασε ένα μέρος της σύντομης ζωής του στα Γιάννενα, αναφέρει στις Ηπειρωτικές Αναμνήσεις του ότι την εποχή εκείνη σε μιαν ακρινή γειτονιά της πόλης ζούσε προς το τέλος της ζωής του ο Γεροκαλαμένιος, ένας άνδρας ενενήντα και πλέον ετών, ο οποίος κρατούσε ημερολόγιο.  Μετά το θάνατό του ο Κρυστάλλης βρήκε το ημερολόγιο του γέροντα και το δημοσίευσε με τον τίτλο Το Σημειωματάρι του Γεροκαλαμένιου. Η τελευταία αναφορά του Γεροκαλαμένιου με ημερομηνία 10 Αλωνάρη 1881 είναι η εξής: «Ελευθερώθηκε η Θεσσαλία. Οι δικές μας ελπίδες εσβήστηκαν». Και συμπληρώνει ο Κώστας Κρυστάλλης: «Ύστερ’ από λίγες μέρες πέθανεν ο Γεροκαλαμένιος με το μαράζι και με το παράπονο που δεν είδ’ ελεύθερη την πατρίδα του».

Ο αείμνηστος Ηπειρώτης λογοτέχνης Χριστόφορος Μηλιώνης (1932-2017) στο διήγημά του «Η αποκριά» παραθέτει το δίστιχο:

Σ’ όλον τον κόσμο ξαστεριά, σ’ όλον τον κόσμο ήλιος
και στα καημένα Γιάννενα μαύρη βροχή κι αντάρα,

θέλοντας προφανώς να τονίσει το βροχερό καιρό που συνήθως επικρατεί στην πρωτεύουσα της Ηπείρου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στα Γιάννενα σε σύγκριση με πολλές άλλες πόλεις ο αριθμός ημερών βροχής και τα ύψη βροχής σε επίπεδο μηνών ή έτους είναι πολύ υψηλά, λόγω του ότι η περιοχή βρίσκεται κατά πρώτο λόγο στις δυτικές πλαγιές της Πίνδου (βλέπε τωρινό καιρό που θα συνεχιστεί ως τη Δευτέρα 23/12), δηλαδή στην ομβροπλευρά για τις ατμοσφαιρικές διαταραχές που έρχονται από τα δυτικά, και κατά δεύτερο λόγο μακριά από τη θάλασσα, περιστοιχισμένα από ορεινούς όγκους, με αποτέλεσμα την αυξημένη συχνότητα εκδήλωσης θερμικών όμβρων και καταιγίδων από την άνοιξη ως τις αρχές του φθινοπώρου.

Η λίμνη ως πηγή θερμότητας και υγρασίας παίζει ρόλο στο σημειούμενο υετό και κυρίως στο σχηματισμό ομιχλών. Από γενική άποψη ο υδάτινος όγκος της λίμνης μειώνει την κλιματική τραχύτητα του χειμώνα. Ωστόσο, η αυξημένη υγρασία που οφείλεται στην παρουσία της εντείνει την αίσθηση του ψύχους τη χειμερινή περίοδο. Αυτό συμβαίνει γιατί όταν οι ίνες των ρούχων μας συλλαμβάνουν υγρασία από τον αέρα, παρατηρείται αύξηση της απώλειας θερμότητας του σώματός μας προς το περιβάλλον λόγω της μεγαλύτερης θερμικής αγωγιμότητας που αποκτούν. Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορούμε να τα έχουμε όλα στον καιρό και το κλίμα. Αντικειμενικά, η πρωτεύουσα της Ηπείρου είναι ευλογημένη στο θέμα αυτό. Σκεφτείτε πώς θα ήταν τα Γιάννενα χωρίς τις βροχές και τη λίμνη τους. 

Μία σπουδαία περιγραφή για το κλίμα των Ιωαννίνων κάνει ο ιστοριοδίφης και συγγραφέας Παναγιώτης Αραβαντινός (1811-1870) στο έργο του Χρονογραφία της Ηπείρου που εκδόθηκε λίγο μετά τα μέσα του 19^ου αιώνα: «Ο βαθμός του ψύχους κατά τον χειμώνα είναι ενίοτε μέγιστος, αλλά και τα καύματα των μηνών Ιουλίου και Αυγούστου εισίν ικανής αισθαντικότητας κατά το ημερήσιον διάστημα, κατά τη νύκτα όμως η ατμόσφαιρα συνήθως δροσίζεται, και φέρει οπωσούν αναψυχήν εις το σώμα των κατά την ημέρα, υποφερόντων εκ του καύσωνος. Άμα δε κατά τον Αύγουστον άπαξ επέλθει υετός, έκτοτε τα καύματα παύουσι, και η ατμόσφαιρα δροσίζεται επαισθητώς».

Καλό Σαββατοκύριακο, φίλοι μου