Οι πρώτοι «μετεωρολόγοι»

Οι πρώτοι «μετεωρολόγοι» στην ιστορία του ανθρώπινου είδους ήταν οι δημόσιοι μάγοι, στα βασικά καθήκοντα των οποίων ήταν ο έλεγχος του καιρού και κυρίως η εξασφάλιση των αναγκαίων ποσοτήτων βροχής για τις καλλιέργειες. Όπως γράφει στο βιβλίο του Ο Χρυσός Κλώνος ο μεγάλος Σκωτσέζος ανθρωπολόγος Τζέιμς Φρέιζερ (1854-1941), η μαγεία που εφάρμοζαν οι δημόσιοι μάγοι στηριζόταν στις παρακάτω δύο αρχές που αποτελούν τη λεγόμενη συμπαθητική μαγεία: (α) ένα γεγονός παράγει ένα άλλο όμοιό του ή ένα αποτέλεσμα μοιάζει με την αιτία του (ομοιοπαθητική ή μιμητική μαγεία) και (β) πράγματα που είχαν κάποτε κάποια σχέση εξακολουθούν να αλληλεπιδρούν ακόμα και όταν δεν υπάρχει φυσική επαφή μεταξύ τους (μεταδοτική μαγεία).

Με βάση τα παραπάνω, ο δημόσιος μάγος αν ήθελε βροχή, τη μιμούνταν ραντίζοντας με νερό τη γη ή παριστάνοντας τα σύννεφα. Αν ήθελε ξηρασία, απέφευγε το νερό και κατέφευγε στη θερμότητα και τη φωτιά για να εξαλείψει την υγρασία. Οι δημόσιοι μάγοι - βροχοποιοί θεωρούνταν ότι διαθέτουν ασυνήθιστες δυνάμεις και ήταν σημαντικές προσωπικότητες σχεδόν στο μέγεθος του αρχηγού της φυλής. Σημειώνεται, πάντως, ότι όταν οι δημόσιοι μάγοι αποτύγχαναν, αντιμετώπιζαν την εχθρότητα της φυλής και ορισμένες φορές πλήρωναν την αποτυχία τους με την ίδια τους τη ζωή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κίνδυνος που προαναφέρθηκε οδήγησε τους μάγους προς την κατεύθυνση της προσεκτικότερης παρατήρησης των φυσικών φαινομένων και σύμφωνα με ορισμένους  ανθρωπολόγους πέρα από την απάτη τους οι μάγοι ίσως με αυτό τον τρόπο να έβαλαν το πρώτο λιθάρι στο χτίσιμο της πραγματικής επιστημονικής γνώσης. 

Από την αυγή της ιστορίας τα μετεωρολογικά φαινόμενα είχαν συνδεθεί με τον ήλιο, τη σελήνη και τα άστρα και με τη θεοποίηση των παραπάνω ουράνιων σωμάτων ο καιρός και το κλίμα μπήκαν κάτω από τον έλεγχό τους. Ακόμα όμως και στις θρησκείες που είχαν ανθρωπόμορφους, ζωόμορφους ή τερατόμορφους θεούς, οι θεοί ήταν εκείνοι που εξουσίαζαν τον ουρανό και επομένως όλα τα μετεωρολογικά φαινόμενα που παρατηρούνταν σε αυτόν. Έτσι, επί χιλιετίες οι άνθρωποι πίστευαν ότι οι βροχές, οι άνεμοι, οι ξηρασίες, οι πλημμύρες, η τρικυμία, η γαλήνη και τα άλλα τα φαινόμενα εκδηλώνονταν ευνοϊκά ή καταστρεπτικά ανάλογα με την καλή ή την κακή διάθεση προς αυτούς κάποιου θεού. Οι ιερείς, που πήραν τη θέση των δημόσιων μάγων, δεν είχαν ως αποστολή τον απευθείας έλεγχο των μετεωρολογικών φαινομένων. Απλά μεσολαβούσαν μεταξύ των πιστών και των θεών, μεταφέροντας τις ικεσίες των πρώτων προς τους δεύτερους για ευνοϊκές καιρικές συνθήκες. 

Σε πολλές πρωτόγονες κοινωνίες, λόγο επί των καιρικών φαινομένων είχε ο σαμάνος, ο οποίος ήταν -και σε ορισμένες περιοχές εξακολουθεί και σήμερα να είναι- ο πνευματικός οδηγός που αφιερώνει τις ισχυρές μαγικές του δυνάμεις στην υπηρεσία των πλασμάτων της Γης. Ο σαμάνος μπορεί να είναι ιερέας, μάντης, βροχοποιός, ποιητής και μουσικός. Για τους περισσότερους από εμάς η πιο οικεία μορφή σαμάνου είναι ο αρχηγός κάποιας ινδιάνικης φυλής στη Βόρεια Αμερική, αλλά το όνομα σαμάνος προέρχεται από τη Σιβηρία.

Στους αρχαίους Κέλτες που έζησαν κυρίως βόρεια των Άλπεων και στα Βρετανικά νησιά υπήρχε μια τάξη, οι Δρυΐδες, οι οποίοι βασικά ήταν ιερείς, φιλόσοφοι, νομοθέτες και δικαστές. Οι Δρυΐδες, που πήραν το όνομά τους από τη βελανιδιά (δρυς), το ιερό δέντρο των Κελτών, είχαν την ικανότητα να μετακινούνται απαρατήρητοι, γνώριζαν τα θεραπευτικά μυστικά της φύσης και στις τελετές που γίνονταν στα δάση ασκούσαν μαγικές δυνάμεις για τον έλεγχο του καιρού. Στη μυθολογία των Κελτών υπάρχουν αναφορές για πολέμους μη συμβατικούς οι οποίοι διεξάγονταν με όπλο τα «μαγικά τραγούδια». Η μουσική των τραγουδιών μεταφερόταν στο αντίπαλο στρατόπεδο με τον άνεμο και δημιουργούσε στους στρατιώτες του εχθρού τόσο μεγάλη σύγχυση που τους έκανε να πολεμούν μεταξύ τους. Λέγεται ότι ακόμα και ο Ιούλιος Καίσαρας μιλούσε με δέος όταν αναφερόταν στους Δρυΐδες των Γαλατών.

Τη Βυζαντινή περίοδο, εκείνοι που με μαγικά μέσα προσπαθούσαν να ελέγξουν τη βροχή ή να αποτρέψουν την πτώση του καταστροφικού χαλαζιού ονομάζονταν νεφοδιώκτες (Φαίδων Κουκουλές, Μνεία Δεισιδαιμονιών τινών και μαγικών συνηθειών εις Νομοκανόνας). Ο Κουκουλές αναφέρει και το όνομα νεφοκράτες και εικάζει ότι είχε δοθεί σε εκείνους που με την ίδια πρακτική προσπαθούσαν να συγκρατήσουν τα νέφη ώστε να μη βρέξει προς όφελος των αλατοποιών, των κεραμοποιών κ.λπ. Η Εκκλησία καταδίωκε όσους με μαγικές πρακτικές προσπαθούσαν να ελέγξουν τα μετεωρολογικά φαινόμενα, αλλά οι νεφοδιώκτες και οι νεφοκράτες δεν τιμωρούνταν όταν αποσκοπούσαν στην πρόκληση της βροχής ή στην αποτροπή του χαλαζιού για την εξασφάλιση καλής σοδειάς.

Καλό Σαββατοκύριακο, φίλοι μου