Τα «περίεργα» φαινόμενα τις παραμονές της άλωσης της Πόλης από τους Τούρκους (Μέρος 1ο)

Εισαγωγή

Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι στη διάρκεια του χειμώνα 1452 - 53 παρατηρήθηκαν πολλές θύελλες στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης. Για τους πρώτους δύο μήνες της άνοιξης του 1453 δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αναφορές, αλλά για τον Μάιο που ακολούθησε οι πηγές λένε ότι έπεσαν πολλές βροχές. 

Τις παραμονές της άλωσης της Πόλης τα φυσικά φαινόμενα που θεωρήθηκαν Σημεία του Ουρανού και επηρέασαν τόσο τους υπερασπιστές της Κωνσταντινούπολης όσο και τους Τούρκους ήταν: η έκλειψη Σελήνης τη νύχτα της 22ας προς την 23^η Μαΐου, το λαμπερό φως που εθεάθη πάνω από την Αγία Σοφία και γενικότερα πάνω από την Κωνσταντινούπολη την 24^η και την 26^η  Μαΐου, η ισχυρή καταιγίδα της 25^ης Μαΐου και η ομίχλη της 26^ης Μαΐου. Ο Νέστορας Ισκεντέρης κάνει αναφορά και για ασυνήθιστη βροχή (λασποβροχή) το βράδυ της 28^ης Μαΐου, λίγες μόνο ώρες πριν από την έναρξη της τελικής επίθεσης των Τούρκων. Ωστόσο, υπάρχουν αμφιβολίες για την ακρίβεια της πληροφορίας του, καθώς είναι ο μόνος από τους ιστορικούς της άλωσης που την αναφέρει.

Ο ιστορικός Έντουιν Πιρς αλλά και άλλοι συνάδελφοί του απορρίπτουν τις ασυνήθιστες θεάσεις των προ της αλώσεως της Πόλης ημερών, θεωρώντας τες ως αποδείξεις της δεισιδαιμονίας της εποχής. Ωστόσο, τις λαμβάνουν υπόψη τους στο μέτρο που επηρέασαν το πνεύμα των πολιορκητών και των πολιορκημένων.

Η έκλειψη της Σελήνης της 22^ας Μαΐου 1453

Μια παλιά δοξασία, που ήταν δημοφιλής στους κατοίκους της βυζαντινής πρωτεύουσας, έλεγε ότι η Πόλη θα πέσει μόνο όταν το φεγγάρι δώσει ένα σημάδι. Τη νύχτα της 22ας προς την 23^η Μαΐου 1453 ο αρχαίος μύθος έγινε πραγματικότητα με τη μεγάλης διάρκειας έκλειψη της Σελήνης που γέμισε με παραλυτική απελπισία τους υπερασπιστές της Κωνσταντινούπολης και με επιφυλακτική ελπίδα τους Οθωμανούς που την πολιορκούσαν.  

Η έκλειψη της Σελήνης τη νύχτα της 22ας  προς την 23^η Μαΐου 1453, που επιβεβαιώνεται από τα αστρονομικά δεδομένα της NASA, περιγράφεται ως εξής από τον Νικολό Μπάρμπαρο, τον Ενετό γιατρό, ο οποίος έζησε από κοντά την πολιορκία και την άλωση της Πόλης από τους Τούρκους: «Αυτή τη νύχτα, την πρώτη ώρα ανέτειλε η σελήνη. Απόψε ήταν πανσέληνος και η σελήνη έπρεπε να σηκωθεί στον ουρανό ολοστρόγγυλη, αλλά εκείνη ανέτειλε όπως ήταν πριν από τρεις ημέρες, που φαινόταν λίγο. Ήταν δε η ατμόσφαιρα τόσο γαλήνια και μουντή, σαν θαμπό κρύσταλλο. Τέσσερις ώρες έμεινε έτσι το φεγγάρι κι έπειτα σιγά-σιγά άρχισε να γεμίζει. Όταν λοιπόν όλοι εμείς οι χριστιανοί μα και οι ειδωλολάτρες είδαμε αυτό το θαυμαστό σημάδι, ο αυτοκράτορας της πόλης πολύ εφοβήθη, το ίδιο και οι αυλικοί του. Οι Γραικοί είχαν μια προφητεία που έλεγε ότι η Κωνσταντινούπολη ποτέ δε θα χανόταν μέχρι την ημέρα που η σελήνη δε θα φαινόταν στον ουρανό μέσα στο πιάτο της».¹      

Η καταιγίδα της 25^ης Μαΐου 1453

Την 25^η Μαΐου 1453, ημέρα Παρασκευή, οι κάτοικοι της Πόλης έκαναν λιτανεία με περιφορά της εικόνας της Θεομήτορος. Κάποια στιγμή, η εικόνα γλίστρησε από το βάθρο επάνω στο οποίο μεταφερόταν κι έπεσε στο έδαφος. Η παράδοση λέει ότι αυτοί που έσπευσαν να τη σηκώσουν είδαν με έκπληξη και φόβο ότι είχε γίνει ξαφνικά τόσο βαριά που δεν σηκωνόταν. Τελικά, μετά από πολλές προσπάθειες κατάφεραν να τη σηκώσουν και να συνεχίσουν τη λιτανεία. Πριν όμως η λιτανεία ολοκληρωθεί, ξέσπασε στην Κωνσταντινούπολη τρομερό μπουρίνι, το οποίο συνοδεύονταν από αστραπές, βροντές, ισχυρή βροχή και χαλάζι. Η περιγραφή του Κριτόβουλου του Ίμβριου είναι χαρακτηριστική: «Στη συνέχεια, όμως, δεν πρόλαβαν να κάνουν μερικά βήματα κι αμέσως μετά, το καταμεσήμερο, ξέσπασε καταιγίδα με νέφος και πολλές βροντές κι αστραπές κι έπεσε καταρρακτώδης βροχή με δυνατό χαλάζι. Το αποτέλεσμα ήταν να μη μπορούν να αντέξουν και να προχωρήσουν άλλο οι ιερείς κι αυτοί που βαστούσαν την εικόνα κι επίσης το πλήθος που ακολουθούσε διότι δυσκολεύονταν κι εμποδίζονταν από τη φόρα των νερών που έπεφταν κι από τη σφοδρότητα του χαλαζιού. Και θα κινδύνευαν πολλά από τα παιδιά που ήταν μαζί τους να παρασυρθούν από τα ορμητικά νερά και να πνιγούν, αν δεν τα άρπαζαν αμέσως κάποιοι  άνδρες και δεν τα έβγαζαν από  το χείμαρρο με  δυσκολία. Τόσο πρωτοφανής και παράξενη ήταν αυτή η νεροποντή με το χαλάζι».²

Προφανώς, η καταιγίδα της 25^ης Μαΐου 1453 στην πολιορκημένη Κωνσταντινούπολη ανήκει στην κατηγορία των ανοιξιάτικων καταιγίδων θερμικού τύπου που εκδηλώνονται τις μεσημεριανές - απογευματινές ώρες. Οι καταιγίδες αυτές συνήθως δεν διαρκούν πολύ, αλλά έχουν μεγάλη ένταση και συχνά συνοδεύονται από χαλάζι. 

Η ομίχλη της 26^ης Μαΐου 1453

Την 26^η Μαΐου 1453 ολόκληρη η Πόλη σκεπάστηκε από πυκνή ομίχλη, η οποία θεωρήθηκε κακός οιωνός. Γράφει για το θέμα αυτό ο Κριτόβουλος ο Ίμβριος: «Την επομένη (26/5) το πρωί, ένα πυκνό σύννεφο τύλιξε όλη την πόλη από την αυγή ως το βράδυ. Αυτό, πάντως, δήλωνε ότι ο Θεός έφυγε από την πόλη και την άφησε πίσω του, την εγκατέλειψε εντελώς κι απέστρεψε το πρόσωπό του απ’ αυτή. Γιατί ο Θεός κρυμμένος μέσα σε σύννεφο πλησιάζει και πάλι απέρχεται. Ως εδώ γι αυτά. Κι ας μη δυσπιστεί κανείς. Πάρα πολλοί και ξένοι και ντόπιοι έγιναν αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων».³

Αναφορά στο θέμα κάνει και ο  διαπρεπής ιστορικός Στίβεν Ράνσιμαν: «Την επομένη (26/5), σα να μην ήταν αρκετοί τέτοιοι οιωνοί, ολόκληρη η πόλη σκεπάστηκε από πυκνή ομίχλη, ένα φαινόμενο άγνωστο σ' εκείνες τις περιοχές το μήνα Μάιο. Η Θεία Παρουσία καλυπτόταν με σύννεφα για να αποκρύψει την αποχώρησή της από την πόλη».⁴

Σε ότι αφορά τη φυσική ερμηνεία του φαινομένου, η ομίχλη τον Μάιο μήνα στην Κωνσταντινούπολη μπορεί να μην εμφανίζεται συχνά, αλλά δεν είναι και παντελώς άγνωστη. Όταν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές, πρωτοεμφανίζεται στη Θάλασσα του Μαρμαρά ως ομίχλη μεταφοράς και με τους ΝΔ ανέμους μεταφέρεται προς την Πόλη. Την άνοιξη κατά ανάλογο τρόπο μεταφέρονται προς τον Πειραιά και την Αθήνα ομίχλες μεταφοράς που σχηματίζονται στο Σαρωνικό. Και στις δύο περιπτώσεις απαραίτητη προϋπόθεση για το σχηματισμό της ομίχλης είναι η πνοή υγρού και θερμού αέρα πάνω τα κρύα νερά. 

Συνεχίζεται