Ο ρόλος του καιρού στη μεγαλύτερη ναυτική επιχείρηση της αρχαιότητας

                                                   Πηγή: http://archeia.moec.gov.cy/

Η αρχαιολογική κοινότητα πιστεύει ότι στα αναφερόμενα από τον Όμηρο και τα Κύπρια Έπη γεγονότα του Τρωικού Πολέμου υπάρχει ιστορικός πυρήνας. Ως προς τα πραγματικά αίτια του πολέμου, ο οποίος χρονικά τοποθετείται στον 12^ο π. Χ. αιώνα, οι περισσότεροι ιστορικοί πιστεύουν ότι ήταν οικονομικά και κατά πάσα πιθανότητα σχετίζονταν με την αναζήτηση από τους Αχαιούς νέων τόπων μετά την κάθοδο των Δωριέων που απείλησαν την επιβίωση τους. Κατά τους ιστορικούς, στην Αυλίδα συγκεντρώθηκαν 100.000 με 130.000 Έλληνες που επιβιβαζόμενοι σε περίπου 1.200 πλοία θα διέσχιζαν το Αιγαίο με προορισμό την Τροία. Στις ναυτικές επιχειρήσεις της ιστορίας ο καιρός έπαιξε ρόλο σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις. Εξαίρεση δεν θα μπορούσε βέβαια να αποτελέσει η μεγαλύτερη ναυτική επιχείρηση της αρχαιότητας.

Όπως είναι γνωστό, η Ιλιάδα του Ομήρου περιγράφει τα γεγονότα του δέκατου και τελευταίου χρόνου της πολιορκίας της Τροίας από τους Έλληνες. Για τα γεγονότα που προηγήθηκαν πληροφορίες αντλούμε από τα Κύπρια Έπη, από τα οποία μαθαίνουμε ότι οι Έλληνες έκαναν κατά της Τροίας δύο εκστρατείες. Στην πρώτη από αυτές προσάραξαν στη Μυσία και έπειτα από διάφορες συμπλοκές διασκορπίστηκαν από θαλασσοταραχή και ο καθένας τους γύρισε πίσω, όπως μπορούσε. Οκτώ χρόνια αργότερα οι Αχαιοί συγκεντρώθηκαν για δεύτερη φορά στην Αυλίδα με σκοπό να επαναλάβουν την επιχείρηση, αλλά, σύμφωνα με την περισσότερο διαδεδομένη άποψη, επίμονη άπνοια κρατούσε τα πλοία καθηλωμένα στο λιμάνι. Ο μάντης Κάλχας, όταν ρωτήθηκε, απάντησε πως η άπνοια οφειλόταν στο θυμό της Άρτεμης προς τον Αγαμέμνονα και συμπλήρωσε πως για να εξευμενιστεί η θεά και να στείλει τους ευνοϊκούς για τον απόπλου ανέμους, απαιτούσε τη θυσία της κόρης του Αγαμέμνονα Ιφιγένειας. Ο αρχηγός των Αχαιών αναγκάστηκε να συγκατανεύσει.

 

Στη Β΄ Ραψωδία της Ιλιάδας ο Όμηρος αναφέρει ότι μόλις συγκεντρώθηκαν όλοι στην Αυλίδα αποφάσισαν να προσφέρουν θυσίες στους θεούς. Καθώς όμως θυσίαζαν κάτω από ένα μεγάλο πλάτανο, από το βωμό πετάχτηκε ένα φίδι. Το φίδι στη συνέχεια ανέβηκε σ' ένα από τα πιο ψηλά κλαδιά του πλάτανου και φτάνοντας σε μια φωλιά έφαγε τα οκτώ νεογέννητα σπουργίτια με τη μητέρα τους που βρίσκονταν εκεί. Από το παραπάνω απόσπασμα βγαίνει το συμπέρασμα ότι η εποχή τη αναχώρησης των Ελλήνων ήταν προχωρημένη άνοιξη, πράγμα λογικό για την πραγματοποίηση της εκστρατείας. Η συγκεκριμένη περίοδος προσφέρεται για το διάπλου του Αιγαίου, καθώς δεν έχουν ακόμα δραστηριοποιηθεί τα μελτέμια και οι νοτιάδες που προκαλούνται από τις συχνές διελεύσεις Σαχαριανών υφέσεων από την περιοχή μας παρουσιάζουν αυξημένη συχνότητα.

Η συγκέντρωση του στόλου στην Αυλίδα έγινε κατά κύριο λόγο γιατί αυτή η θέση προσφέρει προστασία από τους ανέμους του ανοιχτού πελάγους και γιατί η προς τα εκεί πλεύση των Ελλήνων από την Πελοπόννησο και τις νότιες νησιωτικές περιοχές της χώρας ήταν ευκολότερη με την εκμετάλλευση είτε της θαλάσσιας αύρας που στο Μυρτώο και το Ν. Ευβοϊκό έχει Ν-ΝΑ διεύυνση¹ είτε, όπως προαναφέρθηκε, των συχνά εμφανιζομένων νότιων ανέμων της άνοιξης.

Η άποψη ότι η αδυναμία απόπλου των πλοίων των Ελλήνων από την Αυλίδα οφειλόταν στην άπνοια, αμφισβητείται στο απόσπασμα των Κύπριων Επών που μας διασώζει ο Πρόκλος. Στο απόσπασμα αυτό αναφέρεται ότι η θεά Άρτεμις, εξοργισθείσα με τους Έλληνες, παρεμπόδισε τον απόπλου του στόλου, στέλνοντας κακοκαιρία: «Μηνίσασα η θεός επέσχεν αυτούς του πλου χειμώνας επιπέμπουσα».²  Για το ίδιο θέμα ο Αισχύλος στην τραγωδία του Αγαμέμνων αναφέρει: «Κι ήλθαν πνοές απ᾽ τον Στρυμόνα πούκαμαν να πλανώνται σε πληκτική αργία οι άνδρες νηστικοί στο κακορρίζικο λιμάνι. Ο άνεμος, που μάκραινε τον χρόνο, έφερνε ζημιά και στα σχοινιά και στα καράβια κι έφθειρε στον δρόμο της του Άργους τη νεότητα».³ Με άλλα λόγια, τα προβλήματα στον απόπλου του στόλου δεν οφείλονταν στην άπνοια, αλλά προκλήθηκαν από τους μεγάλης έντασης και διάρκειας ανέμους που ήλθαν από τον Στρυμόνα (Β-ΒΑ άνεμοι). 

Πλοίο των Αργείων. Παράσταση από αρχαϊκό αγγείο. Γερμανία, Μουσείο Würzbourg (αντίγραφο).

 

Από κλιματολογικής πλευράς, στα τέλη της άνοιξης ή στις αρχές του καλοκαιριού πλήρης άπνοια σπάνια παρατηρείται στην περιοχή του Ευβοϊκού. Τη συγκεκριμένη εποχή, όταν απουσιάζουν οι μεγάλης κλίμακας άνεμοι, οι αύρες (θαλάσσιες και απόγειες) είναι παρούσες. Με την κατάλληλη εκμετάλλευση των αυρών και την κωπηλασία τα πλοία της εποχής εκείνης μπορούσαν να ταξιδέψουν. Αυτοί που τα καθήλωναν ήταν οι ισχυροί αντίθετοι άνεμοι. Με βάση τα παραπάνω, φαίνεται απολύτως λογικό να υποθέσει κάποιος ότι κατά πάσα πιθανότητα τα σοβαρά προβλήματα στον απόπλου του στόλου των Αχαιών από την Αυλίδα προκλήθηκαν από επίμονους ισχυρούς Β-ΒΑ ανέμους που καθιστούσαν αδύνατο το διάπλου αρχικά του Β. Ευβοϊκού και στη συνέχεια του Β. Αιγαίου. Η υπόθεση ότι τα πλοία των Ελλήνων καθηλώθηκαν από μια μεγάλης διάρκειας γενική κακοκαιρία δεν συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες λόγω εποχής.

Η εκστρατεία εναντίον της Τροίας δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Η γιγαντιαία για τα μέτρα εκείνης της εποχής επιχείρηση περιλάμβανε τρία στάδια: το στάδιο της εκκίνησης του στόλου, το στάδιο του διάπλου του Β. Αιγαίου και το στάδιο της απόβασης στις ακτές της Μ. Ασίας. Όλα τα παραπάνω στάδια εξαρτώνται από τις καιρικές συνθήκες, οι οποίες έπαιξαν και εξακολουθούν να παίζουν καθοριστικό ρόλο ακόμα και σε επιχειρήσεις της σύγχρονης εποχής. Μην ξεχνάμε το ρόλο του καιρού στη μεγαλύτερη απόβαση της ιστορίας, την απόβαση των Συμμάχων στη Νορμανδία την 6^η Ιουνίου 1944. Τότε ο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και οι επιτελείς του  άκουσαν την πρόγνωση του καιρού από το Σκωτσέζο σμηναγό-μετεωρολόγο Τζέιμς Σταγκ, ενώ στη Αυλίδα στη θέση του Σταγκ βρισκόταν ο  Κάλχας. Ο Κάλχας δεν ήταν βέβαια μετεωρολόγος. Όμως, οι μάντεις εκείνης της εποχής έκαναν και προγνώσεις καιρού και μάλιστα, αν κρίνουμε από την περίπτωση της Αυλίδας, επιτυχημένες. Όταν ο Αγαμέμνων και οι λοιποί  Έλληνες αρχηγοί ρώτησαν τον Κάλχα πότε θα φυσήξει ή, το πιθανότερο, πότε θα σταματήσει ο ισχυρός βοριάς για να αποπλεύσουν τα πλοία για την Τροία, ο μάντης σκέφθηκε πανέξυπνα. Όποιες και να ήταν οι καιρικές συνθήκες που κρατούσαν τα πλοία των Αχαιών δεμένα στο λιμάνι, το πιθανότερο ήταν ότι οι συνθήκες αυτές θα άλλαζαν προς το ευνοϊκότερο, ώσπου να ειδοποιηθούν και να φθάσουν στην Αυλίδα η Κλυταιμνήστρα με την Ιφιγένεια.

Παραπομπές:

¹  Κωνσταντίνου Πικρού, Αγαμέμνων εν Αυλίδι. Περιοδικό Αεραθλητισμός τ. 64, Ιούνιος 2006

² Πρόκλου, Χρηστομάθεια. Το έργο έχει χαθεί, διασώζεται όμως μια σύντομη περίληψη του (επιτομή) στην Βιβλιοθήκη του Φωτίου (9ος μ. Χ. αι.), καθώς και λίγα αποσπάσματα σε βυζαντινά χειρόγραφα.

³ Αισχύλου, Αγαμέμνων στ. 192-198, Μετάφραση Καλλιρρόη Ελεοπούλου. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας,  Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας.