Βαρδάρης ή Ελλησπόντιος άνεμος;

Το καλοκαίρι του 480 π. Χ. ο Ξέρξης με την τεράστια στρατιά του πέρασε χωρίς προβλήματα τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία και τέλη Αυγούστου ή αρχές Σεπτεμβρίου έφθασε προ των Θερμοπυλών. Παράλληλα, ο περσικός στόλος, κινούμενος από τον Θερμαϊκό προς το νότο, αγκυροβόλησε κοντά στις ακτές της Μαγνησίας, και πιο συγκεκριμένα στην παραλία που βρίσκεται ανάμεσα στην αρχαία πόλη Κασθαναία και το ακρωτήριο Σηπιάδα. Η πληροφορία αυτή προέρχεται από τον Ηρόδοτο, ο οποίος περιγράφει ως εξής τον τρόπο που ελλιμενίστηκαν τα περσικά πλοία: «Τα  καράβια που έφτασαν πρώτα έδεσαν στη στεριά, ενώ όσα έφτασαν κατόπιν τα κρατούσαν στις άγκυρες· γιατί, καθώς ο γιαλός δεν ήταν μεγάλος, άραξαν στ᾽ ανοιχτά με την πλώρη προς το πέλαγος, οχτώ σειρές καράβια».

Για το τι ακολούθησε ας αφήσουμε να το εξιστορήσει ο ίδιος ο πατέρας της ιστορίας: «Λοιπόν, εκείνη τη νύχτα έμειναν σ᾽ αυτή τη θέση, όμως με τα χαράματα από αίθριο καιρό και νηνεμία πήραν να βράζουν τα κύματα κι έπεσε πάνω τους αγριοκαίρι μεγάλο και σφοδρός ανατολικός άνεμος, αυτός που οι Έλληνες της περιοχής ονομάζουν Ελλησπόντιο. Λοιπόν, όσοι απ᾽ τους βαρβάρους αντιλήφτηκαν τον άνεμο να δυναμώνει κι είχαν βολικό αραξοβόλι, πρόλαβαν το αγριοκαίρι σέρνοντας τα καράβια τους στη στεριά και σώθηκαν και οι ίδιοι τους και τα καράβια τους· όσα όμως τα έπιασε το αγριοκαίρι στ᾽ ανοιχτά, άλλα τα πέταξε έξω στην τοποθεσία του Πηλίου που λέγεται Ιπνοί κι άλλα στο γιαλό· κι άλλα τσακίζονταν εκεί, γύρω στη Σηπιάδα, κι άλλα στην περιοχή της πόλης Μελίβοια κι άλλα τα ξέβρασε ο άνεμος στην Κασθαναία· τέτοιο αγριοκαίρι άνθρωπος δεν μπορεί να το βαστάξει».

Οι μετεωρολογικές συνθήκες

Από μετεωρολογικής πλευράς, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τη θύελλα που έπληξε τον περσικό στόλο στην ανατολική Μαγνησία προκάλεσε το πέρασμα από τα Βαλκάνια ενός ψυχρού μετώπου που σηματοδότησε το μπάσιμο ισχυρού μελτεμιού στο Β. Αιγαίο. Στις περιπτώσεις αυτές, στον Θερμαϊκό αλλά και νοτιότερα κατά μήκος των ακτών της Θεσσαλίας σε πρώτη φάση συνήθως επικρατούν Β-ΒΔ άνεμοι, οι οποίοι, πέρα όλων των άλλων λόγων (καναλισμός στην κοιλάδα του Αξιού, βαροβαθμίδα), ενισχύονται σημαντικά με βάση την αρχή που λέει ότι όταν ο άνεμος πνέει παράλληλα προς την ακτογραμμή, ενισχύεται στην άκρη της στεριάς και μάλιστα όσο πιο απότομη είναι η στεριά τόσο μεγαλύτερη είναι η ενίσχυσή του. Στις παραπάνω περιοχές επικρατούν εξ αρχής ΒΑ άνεμοι μόνο αν το ψυχρό μέτωπο κινηθεί από την Α-ΒΑ Ευρώπη προς την περιοχή μας (ψυχρό μέτωπο της πίσω πόρτας). Οι συγκεκριμένες όμως περιπτώσεις είναι εξαιρετικά σπάνιες για τους μήνες Αύγουστο και Σεπτέμβριο. Ο  Ηρόδοτος στη διήγησή του αναφέρεται στην ξαφνική επικράτηση ανατολικού και όχι βορειοανατολικού ανέμου, σπεύδοντας όμως αμέσως να χαρακτηρίσει το συγκεκριμένο άνεμο Ελλησπόντιο. Αυτό ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι το τότε ανεμολόγιο περιελάμβανε μόνο τις τέσσερις βασικές διευθύνσεις των ανέμων.

Στα γραπτά του Ηροδότου υπάρχει και ένα άλλο σημείο που στηρίζει την υπόθεση περί Β-ΒΔ ανέμων, τουλάχιστον στο ξεκίνημα της κακοκαιρίας. Ο πατέρας της ιστορίας, αν και αρχικά γράφει ότι ο στόλος των Περσών αγκυροβόλησε σε περιοχή που βρίσκεται μεταξύ της Κασθαναίας και της Σηπιάδας, στη συνέχεια αναφέρεται σε καταστροφές που έγιναν και στη Μελίβοια, πόλη που βρισκόταν βορειότερα της Κασθαναίας. Αν υποτεθεί ότι επρόκειτο για συντρίμμια που ξεβράστηκαν στις ακτές της Μελίβοιας, αυτό ήταν δύσκολο να γίνει με ΒΑ άνεμο.

Δεν είμαστε σίγουροι για το σε ποια ακριβώς περιοχή των ακτών της Θεσσαλίας αγκυροβόλησε ο περσικός στόλος. Ούτε ο Ηρόδοτος φαίνεται να το γνώριζε. Το πιθανότερο είναι μοίρες του περσικού στόλου να είχαν αγκυροβολήσει και σε περιοχές βορειότερα της Κασθαναίας και οι καταστροφές των πλοίων να προκλήθηκαν από την επικράτηση ισχυρού Β-ΒΔ ανέμου. Μόνο έτσι δικαιολογούνται το μέγεθος και η έκταση της καταστροφής της ναυτικής δύναμης των Περσών. Αναφορικά με τη διάρκεια των ανέμων, η πληροφορία για τις τρεις ημέρες θεωρείται απολύτως ρεαλιστική. Ακόμα, λογικό είναι να υποθέσει κάποιος ότι από τη δεύτερη ημέρα η ένταση των ανέμων έβαινε μειούμενη.