«Δε σου τόπαμε, Πιζάνι, με τον Άγιο μην τα βάνεις;»

Τη νύχτα της 10^ης προς την 11^η Νοεμβρίου 1718, μια τρομερή έκρηξη συντάραξε την πόλη της Κέρκυρας. Σύμφωνα με τους χρονικογράφους της εποχής, η κακοκαιρία που έπληττε το νησί τις τελευταίες μέρες εντάθηκε και ένας από τους πολλούς κεραυνούς που έπεσαν τη νύχτα εκείνη χτύπησε τη πυριτιδαποθήκη της Καμπάνας στην Ακρόπολη του Παλαιού Φρουρίου, ανατινάζοντάς την. Με τις φλόγες και τα καιόμενα κομμάτια ξύλου που εκσφενδονίστηκαν σε απόσταση εκατοντάδων μέτρων πήραν φωτιά και ανατινάχθηκαν δύο ακόμα μπαρουταποθήκες που περιείχαν περίπου 3.000 βαρέλια μπαρούτη. Οι εκρήξεις ήταν τόσο δυνατές που ακούστηκαν ως την Ήπειρο. Τα ψηλά τείχη του Παλαιού Φρουρίου σε ελάχιστο χρόνο μετατράπηκαν σε λόφους από ερείπια. Το παλάτι και πολλά σπίτια κατέρρευσαν, σκοτώνοντας όσους βρίσκονταν μέσα αλλά και όσους βρίσκονταν κοντά σε αυτά. Τέτοια ήταν η εκτόνωση από την έκρηξη, ώστε τα νερά της θάλασσας δημιούργησαν δίνη που παρέσυρε στο βυθό αύτανδρες τέσσερις γαλιότες και μια γαλέρα. Μεγάλες ζημιές έπαθαν και τα υπόλοιπα σκάφη από τις πέτρες και τα άλλα βαριά αντικείμενα που έπεσαν πάνω τους. Η έκρηξη προκάλεσε περί τους χίλιους θανάτους και τον τραυματισμό πεντακοσίων ατόμων. Μεταξύ των σκοτωμένων ήταν και ο Γενικός Προνοητής Θαλάσσης Αντρέα Πιζάνι.

Η τεράστια καταστροφή που προκλήθηκε από την πτώση του κεραυνού στο Φρούριο της Κέρκυρας αποδόθηκε από τους ντόπιους στη θαυματουργή επέμβαση του Αγίου Σπυρίδωνα που απέβλεπε στη ματαίωση των σχεδίων του Αντρέα Πιζάνι. Συγκεκριμένα, όλα ξεκίνησαν όταν ο Γενικός Προνοητής Θαλάσσης αποφάσισε να κατασκευάσει μέσα στο ναό του Αγίου Σπυρίδωνα ένα θυσιαστήριο (αλτάρι) για να γίνεται πάνω σ' αυτό το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας κατά το λατινικό δόγμα. Οι πιστοί και οι ιερείς του ναού του Αγίου Σπυρίδωνα αντέδρασαν, αλλά  δεν μπορούσαν από μόνοι τους να ανατρέψουν τα σχέδια του Πιζάνι που ήταν Διοικητής του νησιού. Τότε, κατά την παράδοση, επενέβη ο προστάτης Άγιος της πόλης, ο οποίος τιμώρησε με τον τρόπο που προαναφέρθηκε τις Αρχές της Κέρκυρας για τα σχέδιά τους εναντίον των θρησκευτικών προνομίων του τοπικού πληθυσμού.

Με την πάροδο των ετών η φήμη γύρω από την έκρηξη σιγά - σιγά ατόνησε, αλλά το 1805 η έκδοση ενός βιβλίου αναμόχλευσε την υπόθεση και δραματοποίησε την παράδοση. Το βιβλίο, που εκδόθηκε στη Λειψία με το μακροσκελή τίτλο «Ουρανού κρίσις, ήτοι θαύμα φρικτὸν και εξαίσιον τοῦ θαυματουργικωτάτου θείου Σπυρίδωνος, δι ου τας βουλὰς των παρανόμων Παπιστῶν εματαίωσε, μη  συγχωρήσας αυτοῖς, να εγείρουν αλτάριον, ήτοι θυσιαστήριον, μέσα εις τον εν Κερκύρα άγιόν του Ναόν, συντεθέν, μετά ιεράς και επινικείου ακολουθίας, εις αυτό, παρά ζηλωτού τινός αδελφού», αποδόθηκε στον Αθανάσιο Πάριο. Σημειώνεται ότι ο Αθανάσιος Πάριος υπήρξε μία από τις εξέχουσες μορφές του μοναστικού φρονήματος του 18^ου αιώνα, που βρέθηκε το 1760 στην Κέρκυρα για να ολοκληρώσει τις σπουδές του.

Ο Αθανάσιος Πάριος στο βιβλίο του δεν στάθηκε μόνο στη διήγηση του θαύματος. Μετέθεσε τον ανταγωνισμό μεταξύ του ορθόδοξου και του λατινικού κλήρου από το επίπεδο των προνομίων στο επίπεδο του δόγματος, της παιδείας και γενικότερα της κουλτούρας: «Τη νύχτα που ξέσπασε η καταιγίδα ο σκοπός, που βρισκόταν στην είσοδο του φρουρίου κοντά στην πυριτιδαποθήκη είδε κάποιο μοναχό να προχωρεί μ' ένα δαυλό αναμμένο στο χέρι και να μπαίνει στο φρούριο. Πρόφτασε και του φώναξε: «Ποιός είσαι; Πού πάς»; Μια φωνή του απήντησε. «Είμαι ο Σπυρίδων». Την ίδια ώρα τρείς φλόγες βγήκαν από το καμπαναριό της εκκλησίας ενώ ένα χέρι άρπαξε τον σκοπό και τον πέταξε στην άλλη μεριά του κάστρου. Ο σκοπός έπεσε όρθιος χωρίς να πάθει τίποτα. Ταυτόχρονα μια δυνατή, εκκωφαντική έκρηξη ακούστηκε. Και το φρούριο τινάχτηκε στον αέρα με όλα τα γύρω σπίτια (…) Η τιμωρία παραδειγματική. Και το δίδαγμα από το περιστατικό μοναδικό. Η Ορθοδοξία δεν μπορεί να συγχέεται με τον Παπισμό. Η Ορθοδοξία είναι φως, αλήθεια, ζωή. Ο Παπισμός σκοτάδι, αίρεση, πλάνη». ¹

Το 1878, ο καθολικός στο δόγμα ιστοριοδίφης Ιωσήφ-Σπυρίδων Δε Βιάζης εξέδωσε δοκίμιο στο οποίο περιέγραφε λεπτομερώς τα γεγονότα της νύχτας της 10^ης προς την 11^η Νοεμβρίου του 1718. Στο δοκίμιό του ο Δε Βιάζης, αμφισβητώντας οποιαδήποτε μεταφυσική παρέμβαση, έγραψε ότι η φοβερή καταιγίδα που εμαίνετο πάνω από την πόλη είχε ως αποτέλεσμα ένας κεραυνός να πέσει στην πυριτιδαποθήκη και να γίνει η μεγάλη έκρηξη και κατέληγε: «Η έκρηξη υπήρξε η αφορμή που έδωσε το έναυσμα στον κοσμημένο περισσότερο με φανατισμό παρά με ευλάβεια και υγιές κριτήριο Αθανάσιο Πάριο να συνθέσει το πολύ γνωστό πονηματίδιό του Ουρανού Κρίσις».²

Για το λαό και τον ορθόδοξο κλήρο της Κέρκυρας, που πίστευαν ότι πίσω από την έκρηξη του φρουρίου κρυβόταν η θεοδικία του Αγίου Σπυρίδωνα, οι απόψεις του Δε Βιάζη θεωρήθηκαν προκλητικές. Ακολούθησαν πολλά εκκλησιαστικά δημοσιεύματα εναντίον του. Ανάμεσά τους η οξύτατη κριτική του παλαιού διδασκάλου του Δε Βιάζη αρχιμανδρίτη Αρσένιου Πανδή, ο οποίος αντέκρουσε με δριμύτητα τις απόψεις του μαθητή του.³ Παράλληλα, οι αντιδράσεις των πιστών εναντίον του Ιωσήφ - Σπυρίδωνα Δε Βιάζη κλιμακώθηκαν επικίνδυνα για να καταλήξουν κάποια μέρα στον ξυλοδαρμό του. Ο νεαρός φυσιοδίφης, φοβούμενος τα χειρότερα, εγκατέλειψε την Κέρκυρα και κατέφυγε στη Ζάκυνθο.

Από μετεωρολογικής σκοπιάς, αν λάβουμε υπόψη τις πληροφορίες των χρονικογράφων που διασώθηκαν και την κλιματολογία της εποχής του συμβάντος (προχωρημένο φθινόπωρο), καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η κακοκαιρία που χτύπησε την Κέρκυρα τα ξημερώματα της 11^ης Νοεμβρίου 1718 κατά πάσα  πιθανότητα προκλήθηκε από οργανωμένη ατμοσφαιρική διαταραχή που πλησίασε την περιοχή από τα δυτικά. Οι αναφορές ότι η κακοκαιρία που επικρατούσε στο νησί τις τελευταίες πριν από την έκρηξη ημέρες εντάθηκε τη νύχτα της 10^ης προς την 11^η Νοεμβρίου με την εκδήλωση ισχυρών καταιγίδων παραπέμπουν σε μετωπική ύφεση. Η συγκεκριμένη ύφεση επηρέασε την Κέρκυρα αρχικά με νοτιάδες και βροχές και στη συνέχεια, τη μοιραία νύχτα, με καταιγίδες, τις οποίες προκάλεσε το πέρασμα του ψυχρού μετώπου της ύφεσης από την περιοχή.

Στο διάβα των αιώνων η πεποίθηση των απλών ανθρώπων της Κέρκυρας ότι τα γεγονότα της τρομερής έκρηξης του 1718 οφείλονται στη θαυματουργική παρέμβαση του Αγίου Σπυρίδωνα παραμένει ακλόνητη. Το δίστιχο της εποχής : «Δε σου τόπαμε, Πιζάνι, με τον Άγιο μην τα βάνεις;» και η κατάρα «Να σε κάψει ο Άγιος σαν τον Πιζάνι» είναι λαϊκές εκφράσεις που ακούγονται ακόμα και σήμερα!

Παραπομπές:

¹ Αθανασίου Πάριου, Ουρανού Κρίσις, 1870.  Έκδοση Π. Β. Μωραϊτίνη. 

² S.G.V. De Biasi, Alcuni documenti intorno l΄ accidentale catastrofe avvenuta nel΄ isola di Corfu nell΄ anno 1718, Corfu, 1878.

³Αρσενίου Πανδή, Επιστολιμαία Απάντησις προς τον Κύριον S.G.U. Δε – Βιάζην εις το υπ' αυτού εκδοθέν φυλλάδιον, επιγεγραμμένον “Alcuni documenti intorno l'accidentale cattastrofe avenuta nell'isola di Corfù nell anno 1718 κτλ”, 1878.  Κερκύρα, Τυπ. Νεοφύτου Καραγιάννη.