«Ο μεγάλος άνδρας πέθανε!»

Ο Λόρδος Μπάιρον ή Βύρωνας, ένας από τους σημαντικότερους ρομαντικούς ποιητές του 19^ου αιώνα, ήρθε για πρώτη φορά στη χώρα μας το 1809 ως προσκυνητής του ένδοξου παρελθόντος της και μετά από 14 χρόνια επανήλθε ως υπέρμαχος της ανεξαρτησίας της. Κατά τον Σπυρίδωνα Τρικούπη, τα είδωλα του Μπάιρον ήταν πάντοτε «Οι Μούσες, ο Έρωτας και ο Άρης». Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Κωστής Παλαμάς, που, απευθυνόμενος προς το μεγάλο Φιλέλληνα, έγραψε: «Κι αν έζησες Διόνυσος, ξεψύχησες Μεσσίας». Στο σημερινό άρθρο δεν θα εξετάσουμε την ιδιωτική ζωή του Λόρδου Μπάιρον. Θα ασχοληθούμε με τον αγώνα που έδωσε τους τελευταίους μήνες της ζωής του στο ηρωικό Μεσολόγγι για την απελευθέρωση της Ελλάδας και βέβαια με τον καιρό και το κλίμα της Ιεράς Πόλεως που στάθηκαν απέναντί του.

Το πλοίο που έφερε για δεύτερη φορά το μεγάλο Φιλέλληνα στην Ελλάδα έφθασε στο λιμάνι του Αργοστολίου στις 3 Αυγούστου (με το νέο ημερολόγιο) του 1823. Στην Κεφαλονιά, που ήταν υπό αγγλική κατοχή, ο Μπάιρον έμεινε περίπου τέσσερις μήνες, καταστρώνοντας τα σχέδιά του  για την υποστήριξη της ελληνικής επανάστασης. Εκεί, μετά από ώριμη σκέψη, αποφάσισε ότι ο καταλληλότερος τόπος για να εγκατασταθεί ήταν το Μεσολόγγι, «το κάστρο της  Ρούμελης και του Μοριά η κολόνα», που το είχαν δοξάσει οι υπερασπιστές του ένα χρόνο πριν.

Στις 29 Δεκεμβρίου 1823, ο Λόρδος Μπάιρον και η συνοδεία του αναχώρησαν μέσω Ζακύνθου για το Μεσολόγγι με δύο πλοία. Όταν τα ξημερώματα της επομένης έφθασαν στον Πατραϊκό κόλπο, έπεσαν πάνω στα τουρκικά πολεμικά πλοία που εφάρμοζαν ναυτικό αποκλεισμό. Οι Τούρκοι συνέλαβαν το ένα από τα πλοία, στο οποίο επέβαινε ο Ιταλός φίλος του Μπάιρον Πιέτρο Γκάμπα, και λίγο έλλειψε να συλλάβουν και το πλοίο του ίδιου του Μπάιρον. Τελικά, το πλοίο του Άγγλου σώθηκε την τελευταία στιγμή, βοηθούμενο από τον άνεμο που το έσπρωξε προς το ακρωτήριο Σκρόφα. Ο άνεμος, που  αρχικά βοήθησε τον Μπάιρον και τους συνοδούς του να ξεφύγουν από τους Τούρκους, στη συνέχεια ενισχύθηκε σημαντικά και λίγο έλλειψε να τους πνίξει. Επί τρία  μερόνυχτα θαλασσοδέρνονταν μεταξύ Εχινάδων και Δραγαμέστου (Αστακού), ώσπου το πλοίο τους να βρει προσωρινό καταφύγιο στο λιμάνι του Αστακού. Όταν ο Μαυροκορδάτος και οι λοιποί ηγέτες του Μεσολογγίου έμαθαν τα συμβάντα, έστειλαν στον Αστακό πλοιάρια με ενόπλους κι ένα πολεμικό πλοίο, τον Λεωνίδα, για να οδηγήσουν με ασφάλεια το πλοίο του Μπάιρον στο Μεσολόγγι. Το πρωί της 5^ης Ιανουαρίου 1824, κάτω από έναν λαμπρό χειμωνιάτικο ήλιο, το πλοίο με τον μεγάλο Φιλέλληνα έφθασε στο λιμάνι της Ιερής Πόλης, όπου οι Αρχές και σχεδόν όλοι οι κάτοικοί της του επεφύλαξαν θριαμβευτική υποδοχή.

Από τις πρώτες μέρες της εγκατάστασής του στο Μεσολόγγι ο Λόρδος Μπάιρον άρχισε να εργάζεται πυρετωδώς για την οργάνωση του απελευθερωτικού αγώνα στη Δυτική Ελλάδα. Με χρήματά του οργάνωσε σε στρατιωτικό σώμα τους ατίθασους Σουλιώτες, με τους οποίους σχεδίαζε να πολιορκήσει και να καταλάβει τη Ναύπακτο. Ένας δεύτερος στόχος ήταν η δημιουργία σώματος πυροβολικού υπό την αρχηγία τού Άγγλου Ουίλιαμ Πάρι. Οι εβδομάδες που ακολούθησαν ήταν ιδιαίτερα κουραστικές για τον Μπάιρον, ο οποίος, εκτός των άλλων, είχε να επιλύσει και τα σχεδόν καθημερινά προβλήματα που του δημιουργούσαν οι ανυπάκουοι Σουλιώτες. Μοναδική του διασκέδαση ήταν να κάνει έφιππος περιπάτους και να κυνηγάει αγριόπαπιες στη λιμνοθάλασσα με το βαρκάρη του Γιάννη Γαζή.

Ενώ οι μέρες κυλούσαν, στις 15 Φεβρουαρίου, ο Άγγλος φιλέλληνας αρρώστησε ξαφνικά, αλλά σε λίγες μέρες κατάφερε να αναρρώσει. Μόλις ανέκτησε τις δυνάμεις του, ξανάρχισε τους περιπάτους του με το φίλο του Γκάμπα. Ο καιρός όμως με τις συνεχείς βροχές είχε κάνει το έδαφος σε πολλά σημεία ακατάλληλο για ιππασία και οι δύο άνδρες έπρεπε να διασχίζουν τη λιμνοθάλασσα με βάρκα. «Το Μεσολόγγι είναι ένα καλάθι με λάσπη» έγραψε ο Μπάιρον και ο Γκάμπα έλεγε ότι «η κύρια πύλη της πόλης ήταν τόσο πνιγμένη στη λάσπη που δύσκολα θα χρειαζόταν υπεράσπιση απέναντι σε μια επίθεση του εχθρού».¹

Η 9^η Απριλίου του 1824 ήταν μοιραία για τον Λόρδο Μπάιρον και σ’ αυτό σημαντικό ρόλο έπαιξε η καταιγίδα που εκδηλώθηκε εκείνη την ημέρα. Οι πηγές αναφέρουν ότι το πρωί, που οι δύο φίλοι ξεκίνησαν έφιπποι τον περίπατό τους για τη Φοινικιά, ο καιρός ήταν καλός. Αργότερα όμως ξέσπασε ισχυρή καταιγίδα που τους ανάγκασε να γυρίσουν πίσω. Οι περιγραφές όλων των ιστορικών συγκλίνουν στο σημείο αυτό. Ο Σπυρίδων Τρικούπης αναφέρει ότι ο Μπάιρον «κατεβράχη επελθούσης ραγδαίας βροχής»², ενώ ο Μένδελσων Βάρθολδης γράφει ότι «κατελήφθη υπό αιφνιδίου θυέλλης τρία μίλια μακράν του Μεσολογγίου, πράγμα συνηθέστατον εν Ελλάδι κατά το έαρ».³  Στη βιογραφία του Λόρδου Μπάιρον που συνέγραψε ο Γάλλος ακαδημαϊκός Abel-François Villemain αναφέρονται τα παρακάτω: «Ημέραν τινά εξελθόντες του Μεσολογγίου έφιπποι αυτός τε και ο κόμης Γάμπας, απεμακρύνθησαν της πόλεως μέχρι των δύο περίπου μιλίων, και καταληφθέντες υπό σφοδρού λαίλαπος, επανήρχοντο δρομαίως, διάβροχοι υπό του ύδατος και του ιδρώτος. Φθάνοντες εις τας θύρας της πόλεως, κατέβαινον συνήθως του ίππου, και μετεβιβάζοντο εις την οικίαν των διά τινος λέμβου. Αλλά τότε παρατηρήσαντος του κόμητος Γάμπα ότι ήτον άφρον να εκτεθώσιν ικανήν ώραν βρεχόμενοι εν λέμβω ασκεπεί, ο Βύρων απεκρίθη γελών: «Δεν είμαι αληθής στρατιώτης εάν εις τοιαύτα μικρά πράγματα προσέχω».⁴

Ο Λόρδος Μπάιρον δεν άκουσε το φίλο του. Έδωσε το άλογό του στον υπηρέτη του και βρεγμένος όπως ήταν πήδησε στη βάρκα του Γαζή και κατευθύνθηκε προς το σπίτι του. Δύο ώρες μετά την επιστροφή του, ο Γκάμπα τον βρήκε ξαπλωμένο στο δωμάτιό του με υψηλό πυρετό και ρευματικούς πόνους. Την επόμενη μέρα, παρά την άσχημη υγεία του, ο Άγγλος βγήκε και πάλι έφιππος να κάνει τον πρωινό του περίπατο με το άλογό του. Μετά την επιστροφή του στο σπίτι η κατάστασή του χειροτέρεψε και έπεσε στο κρεβάτι. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι τις αμέσως επόμενες μέρες ο Πάρι και ο θαλαμηπόλος του Μπάιρον κατάφεραν με μεγάλη δυσκολία να πείσουν τον Άγγλο φιλέλληνα να αναχωρήσει για τη Ζάκυνθο μέχρι να ανακάμψει η υγεία του. Οι καταιγίδες, όμως, εκείνων των ημερών δεν άφησαν τα πλοία να αποπλεύσουν.

Στις 17 Απριλίου ο Μπάιρον αναγκάσθηκε να δεχθεί να του κάνουν αφαιμάξεις, οι οποίες, όμως, δεν έφεραν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Το απόγευμα της 18^ης του μήνα, βαριά πλέον άρρωστος,  μίλησε για την Ελλάδα: «Της έδωσα το χρόνο μου, την περιουσία μου, την υγεία μου και τώρα της δίνω και τη ζωή μου».⁵  Την επομένη, 19^η Απριλίου,  μέσα στο παραλήρημά του θα ψελλίσει λίγα ακόμα λόγια για τις δύο μεγάλες αγάπες του: την κόρη του και την Ελλάδα: «Εμπρός θάρρος», έλεγε. «Μιμηθείτε το παράδειγμά του... Φτωχό μου παιδί... αγαπητή μου Ίδα... αν μπορούσα μόνο να σε ιδώ... Καϋμένη Ελλάς... Καϋμένο Μεσολόγγι...». Το απόγευμα στις 6 πρόφερε μόνο μια φράση, την τελευταία: «Θέλω τώρα να κοιμηθώ...». Και εξέπνευσε. Εκείνο το θλιβερό απόγευμα της 19^ης Απριλίου 1824, που ο Μπάιρον έκλεισε τα μάτια του για πάντα, ξέσπασε στο Μεσολόγγι δυνατή καταιγίδα. Ο ουρανός πάνω από την Ιερή Πόλη χαιρετούσε το μεγάλο φιλέλληνα με λυγμούς και δάκρυα. Οι Μεσολογγίτες περίλυποι ψιθύριζαν από πόρτα σε πόρτα: «Ο μεγάλος άνδρας πέθανε!». 

Ο καιρός και το κλίμα του Μεσολογγίου στράφηκαν εξ αρχής εναντίον του Λόρδου Μπάιρον. Όταν ήλθε να εγκατασταθεί στο Μεσολόγγι, κινδύνευσε από σφοδρή τρικυμία, ενώ η καταιγίδα της 9^ης Απριλίου αποτέλεσε την αρχή του τέλους του. Στο διάστημα της παραμονής του στην πόλη μόνιμη απειλή για την υγεία του ήταν το υγρό της κλίμα. Ο Μπάιρον το ήξερε, όπως φαίνεται από αυτά που κάποια στιγμή είχε δηλώσει στο γονδολιέρη που τον είχε ακολουθήσει από τη Βενετία: «Οι Έλληνες, οι Τούρκοι ή και το κλίμα δεν θα με αφήσουν να φύγω από την Ελλάδα».⁴ Υπάρχουν ακόμα πάμπολλες επιστολές του Λόρδου Μπάιρον, στις οποίες ο Άγγλος φιλέλληνας γράφει για την ασταμάτητη βροχή του Μεσολογγίου, που δημιουργούσε αντίξοες συνθήκες για την επιβαρυμένη υγεία του. Παρόλα αυτά, επέλεξε να μείνει ως το τέλος στην πόλη, μην υποκύπτοντας στις προτροπές των φίλων του να την εγκαταλείψει. Ακόμα και μετά το θάνατό του ο καιρός δεν τα πήγε καλά μαζί του. Όπως γράφει ο Πιέτρο Γκάμπα στο ημερολόγιό του: «Σκεπτόμαστε να τον κηδέψουμε στις 21, αλλά η συνεχής βροχή μάς εμπόδισε…».⁴ Για την ιστορία να πούμε ότι το σώμα του Μπάιρον, παρά την επιμονή των Μεσολογγιτών, μεταφέρθηκε στην Αγγλία και θάφτηκε στο Νότιγχαμ.

Χρόνια πολλά, φίλοι μου

 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

¹ David Brewer,Greek War of Independence: The Struggle for Freedom from Ottoman Oppression, 2001. Overlook Books. 

² Σπυρίδωνος Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1862. Έκδοσις Δευτέρα, Λονδίνο. Τόμος Γ', Κεφ. ΜΗ΄, σ. 115.

³ Μενδέλσωνος Βαρθόλδη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1894. Μετάφραση Ηλία Ι. Οικονομόπουλου. Εκδότης Α. Φέξης, Τόμος Α΄, σ. 504.

⁴ Abel-Francois Villemain, Βιογραφία του Λόρδου Βύρωνος, 1856. Μετάφραση Σ. Ζορμπά, Τυπογραφείο Μαυρομμάτη, σ. 43.

⁵ Conte Pietro Gamba, Ο Λόρδος Βύρων στην Ελλάδα, 2007. Μετάφραση Μπάμπη Άννινου, Εκδόσεις Βεργίνα.