Ο Ηρόδοτος ως κλιματολόγος

Ο κόσμος του Ηρόδοτου. Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki

Ο Ηρόδοτος στο έργο του δίνει πολλές πληροφορίες για τις κλιματολογικές συνθήκες των περιοχών που επισκέφτηκε. Γοητεύθηκε ιδιαίτερα από την Αίγυπτο και το κλίμα της. Ακόμα και στο παράδοξο του Νείλου προσπάθησε, ανεπιτυχώς όμως, να δώσει τη δική του εξήγηση. Ιδιαίτερη μνεία έκανε για το βουνό Άτλας στη ΒΔ Αφρική, στα υπήνεμα του οποίου σχηματίζονται οι ομώνυμες υφέσεις. Οι υφέσεις αυτές, οι οποίες αποκαλούνται και σαχαριανές υφέσεις, επηρεάζουν τη χώρα μας κυρίως την άνοιξη. Εντυπωσιασμένος από το βουνό, ο Ηρόδοτος γράφει ότι «είναι αδύνατο να δει κάποιος τις κορυφές του, γιατί χειμώνα καλοκαίρι είναι σκεπασμένες με σύννεφα· οι άνθρωποι του τόπου λένε πως είναι η κολόνα τ᾽ ουρανού» (Ηροδότου, Ιστορίαι 4.184.3).

Εκπληκτικές είναι οι περιγραφές του Ηροδότου για το κλίμα των βορείως της Μαύρης Θάλασσας περιοχών, στις οποίες την εποχή εκείνη κατοικούσαν διάφοροι λαοί, όπως οι Κιμμέριοι, οι Σκύθες κ.ά. Πρόκειται ουσιαστικά για το κλίμα της στέπας με τους μεγάλης διάρκειας δριμείς και ανεμοδαρμένους χειμώνες, τις λίγες βροχές της χειμερινής περιόδου και την αυξημένη αστάθεια των καλοκαιρινών μηνών που οδηγεί στην εκδήλωση θερμικών καταιγίδων. Λέει χαρακτηριστικά ο Ηρόδοτος: «Και σ᾽ όλ᾽ αυτά τα μέρη που καταγράφτηκαν κάνει μια τέτοια βαρυχειμωνιά, καθώς στους οχτώ μήνες το κρύο είναι ανυπόφορο, έτσι που χύνοντας στο χώμα νερό δε θα κάνεις λάσπη· μόνο ανάβοντας φωτιά θα κάνεις λάσπη. Κι η θάλασσα κρουσταλλιάζει κι όλος ο Κιμμέριος Βόσπορος (ο πορθμός Κερτς που ενώνει την Αζοφική με τη Μαύρη Θάλασσα), και οι Σκύθες που ζουν στην περιοχή που κλείνει η τάφρος κάνουν εκστρατεία περνώντας πάνω απ᾽ τον πάγο και σέρνουν τ᾽ αμάξια τους στην αντικρινή ακτή, στη χώρα των Σίνδων. Έτσι λοιπόν τους οχτώ μήνες έχουν συνέχεια χειμώνα, αλλά και τους άλλους τέσσερες κάνει κρύο σ᾽ αυτά τα μέρη. Κι ο χειμώνας αυτός παρουσιάζει φαινόμενα που δεν τα συναντάς στους χειμώνες όλων των άλλων χωρών, αφού εδώ την εποχή των βροχών δεν πέφτει καμιά βροχή αξιόλογη, όμως το καλοκαίρι βρέχει ασταμάτητα.  Επίσης, την εποχή που στ᾽ άλλα μέρη βροντά ο ουρανός τότε εδώ δεν βροντά, όμως το καλοκαίρι χαλά ο κόσμος απ᾽ τις βροντές· κι αν βροντήσει το χειμώνα, σαστίζουν οι άνθρωποι το έχουν για θεϊκό σημάδι!» (Ηροδότου, Ιστορίαι 4.28.1-3).

Στη συνέχεια ο Ηρόδοτος αναφέρεται στα αποκαλούμενα από τους Σκύθες «φτερά», τα οποία συνδέει με το φαινόμενο της χιονόπτωσης. Όπως ο ίδιος λέει: «Όποιος είδε από κοντά να πέφτει χιόνι πυκνό, ξέρει αυτό που λέω· δηλαδή, οι νιφάδες του χιονιού μοιάζουν με φτερά. Και καθώς ο χειμώνας εκεί είναι τόσο βαρύς, τα μέρη της χώρας που βρίσκονται προς το βοριά είναι ακατοίκητα. Τα φτερά λοιπόν, για τα οποία κάνουν λόγο οι Σκύθες κι οι γειτονικοί τους λαοί, είναι κατά τη γνώμη μου μια μεταφορική έκφραση για το χιόνι…» (Ηροδότου, Ιστορίαι 4.31.2 Μετάφραση Η. Σπυρόπουλου, Αθήνα 1992. Εκδόσεις Γκοβόστη).

Είναι προφανές ότι όρος «φτερά» που χρησιμοποιούσαν οι Σκύθες και αναφέρει ο Ηρόδοτος αντιστοιχεί στις λέξεις «στούπες» ή «παπλαμούδες» που χρησιμοποιούμε στις μέρες μας, όταν θέλουμε να περιγράψουμε τις μεγάλες και πυκνές νιφάδες. Αναφορικά με την εξήγηση του φαινομένου, μπορούμε να πούμε καταρχάς ότι η περιοχή στην οποία αναφέρεται ο Ηρόδοτος βρίσκεται  υπό την επίδραση της αχανούς παγωμένης στέπας και της Μαύρης Θάλασσας. Με αυτό το δεδομένο, το αίτιο των έντονων χιονοπτώσεων βρίσκεται στις πολύ μεγάλες υγρο-θερμικές διαφορές μεταξύ των ψυχρών και ξηρών αερίων μαζών που εισβάλλουν από το βορρά και των θερμών και υγρών αερίων μαζών της Μαύρης Θάλασσας που συγκλίνουν στην περιοχή.