Η θεωρία των αιφνίδιων μεταβολών του κλίματος

Μεταβολή της θερμοκρασίας της Γης τα τελευταία 20.000 χρόνια.
Πηγή: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Γεωλογίας, Τομέας Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας.

Η φράση: «η φύση δεν κάνει άλματα» (natura non facit saltum) είναι ένα απόφθεγμα των περιβαλλοντικών φιλοσοφιών από τον καιρό του Αριστοτέλη. Εμφανίζεται ως αξίωμα στις εργασίες των μεγάλων μαθηματικών Λάιμπνιτς και Νεύτωνα, οι οποίοι το 17ο αιώνα εφεύραν τον απειροστικό λογισμό, και βρίσκεται στον πυρήνα της θεωρίας του Δαρβίνου που διατυπώθηκε δύο αιώνες αργότερα. Ορισμένοι έχουν την άποψη ότι και στο κλίμα η φύση δεν κάνει άλματα, αλλά η κλιματολογική ιστορία της γης, που έρχεται σιγά-σιγά στο φως, δείχνει ότι το κλίμα τείνει να μεταβάλλεται απότομα και όχι σταδιακά προκαλώντας τεράστιες κοινωνικές μεταβολές. Στα όσα ακολουθούν θα εξετάσουμε την υπόθεση αυτή που είναι πιθανό να απασχολήσει σοβαρά την επιστημονική κοινότητα τα χρόνια που έρχονται.

Στις αιφνίδιες κλιματικές αλλαγές, δηλαδή στις αλλαγές του κλίματος που συμβαίνουν σε σχετικά μικρές χρονικές περιόδους, όπως π.χ. είναι η δεκαετία ή η εικοσαετία, αποδίδουν πολλοί την εξαφάνιση πολλών από τους πρώτους μεγάλους πολιτισμούς της γης. Η θεωρία αυτή επιβεβαιώνεται από τα αποτελέσματα των αναλύσεων πυρήνων πάγου που εξορύχθηκαν από τον παγετώνα της Γροιλανδίας το 1992. Όπως ανακοίνωσαν το 1993 οι Αμερικανοί Κέντρικ Τέιλορ, Ρίτσαρντ Άλεϊ και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας που συμμετείχαν στην εξόρυξη και τη μελέτη του πάγου της Γροιλανδίας, οι αλλαγές του κλίματος τα τελευταία 100.000 χρόνια ήταν πολλές και απότομες. Ειδικότερα, η μετάβαση από τη Νεότερη Δρυάδα στο Ολόκαινο έμοιαζε να είχε συμβεί σε χρονικό διάστημα μικρότερο των 10 ετών.

Αναζητώντας τα αίτια των αιφνίδιων κλιματικών αλλαγών, είναι δύσκολο να δεχθεί κανείς ότι σε αυτά περιλαμβάνονται οι σχετικά αργές μεταβολές των φυσικών στοιχείων του κλίματος, όπως είναι: τα λεγόμενα «τροχιακά» της γης, η ηλιακή ακτινοβολία και η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, αλλά δεν αποκλείονται οι αλλαγές της ωκεάνιας κυκλοφορίας και η έξαρση της ηφαιστειακής δραστηριότητας. Πολλοί έχουν την άποψη ότι το κλίμα αντιδρά με πολύπλοκο και εκπληκτικό τρόπο και μια αιφνίδια αλλαγή, λόγω οποιασδήποτε επιβολής (φυσικής ή ανθρωπογενούς), γίνεται αντιληπτή ως η κορύφωση μιας προοδευτικής επιτάχυνσης του ρυθμού των γεγονότων η οποία τελικά οδηγεί στην αναδιοργάνωση της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας. Με άλλα λόγια, το κλιματικό σύστημα της γης δεν ανταποκρίνεται άμεσα στις εξωτερικές επιβολές, αλλά όταν μετά από χαοτικές διαδικασίες έρχεται η αντίδραση, αλλάζουν τα πρότυπα της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας τα οποία καθορίζουν την κατανομή και τη συχνότητα του υετού στις διάφορες περιοχές του πλανήτη. Με αυτό τον τρόπο εξηγούνται οι απότομες αυξομειώσεις του πάχους του χιονιού που παρατηρούνται στους πυρήνες του πάγου.

Με τις σημερινές μας γνώσεις δεν έχουμε τη δυνατότητα να προβλέψουμε τις αιφνίδιες κλιματικές αλλαγές, αλλά δεν μπορούμε να τις αποκλείσουμε. Η θερμότητα που συσσωρεύεται στον πλανήτη κάθε άλλο παρά εγγυάται τη σταθερότητα του κλίματός του. Ορισμένοι μάλιστα ερευνητές έχουν την άποψη ότι οι θετικές αναδράσεις που δημιουργούνται κυρίως με το λιώσιμο του πάγου και την απόψυξη του μονίμως παγωμένου εδάφους των πολικών περιοχών είναι πιθανό να λάβουν τη μορφή χιονοστιβάδας και να βιώσουμε μεγάλες και απότομες κλιματικές αλλαγές πολύ νωρίτερα του αναμενομένου.

Η Αμερικανίδα Κλιματολόγος Τζούλια Κόουλ του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, ερευνώντας τις απότομες μεταβολές του κλίματος των τελευταίων δεκαετιών, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το 1976 και το 1998 ήταν έτη ορόσημα. Καθένα από αυτά τα δύο χρόνια, που η Τζούλια Κόουλ τα ονομάζει «μαγικές πύλες», ήταν η απαρχή περιόδων εμφάνισης ασυνήθιστων φαινομένων στον πλανήτη. Όπως μεταξύ άλλων αναφέρει, το 1976 σηματοδότησε μία ξαφνική αλλά σταθερή αύξηση της θερμοκρασίας των νερών του Ειρηνικού Ωκεανού στην περιοχή των νησιών Κιριμπάτι κατά 0,6 βαθμούς Κελσίου και μία μείωση κατά 0,8% της αλατότητας των νερών στην ίδια περιοχή. Η αιτία των παραπάνω γεγονότων είναι πιθανό να συνδέεται με την κλιματική αναστάτωση που άρχισε το 1976 και οφειλόταν στην αλλαγή φάσης της Δεκαετούς Ταλάντωσης του Ειρηνικού. Το 1998, που από πολλούς ερευνητές έχει χαρακτηριστεί σαν «η χρονιά που ο κόσμος άρπαξε φωτιά», ήταν σε πλανητικό επίπεδο η θερμότερη χρονιά, τουλάχιστον των τελευταίων 150 ετών. Το αίτιο αποδίδεται στο πιο ισχυρό φαινόμενο Ελ Νίνιο των τελευταίων δεκαετιών που παρατηρήθηκε εκείνη τη χρονιά και είχε τρομερές επιπτώσεις στον καιρό και το κλίμα πολλών περιοχών της γης (Από τον τόμο ΙΙ της τριλογίας ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ).