Η μεγαλύτερη ναυτική τραγωδία του Πολεμικού Ναυτικού

Το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό είχε μείνει αλώβητο από την καταστροφή της Μικράς Ασίας, αλλά λίγους μήνες αργότερα ένα τραγικό περιστατικό έμελλε να το πλήξει βαριά και να δώσει τη χαριστική βολή στις τραυματισμένες από την εθνική συμφορά ένοπλες δυνάμεις της χώρας. Αυτή τη φορά δράστης δεν ήταν ο εχθρός, αλλά ο καιρός που δεν κατέχει από συμφορές ανθρώπων και εθνών. Ένα μικρό πλοίο, το επίτακτο ναυαγοσωστικό «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ», που μετέφερε περίπου 400 άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού από το Κερατσίνι στον Πειραιά για την έξοδο του Σαββατοκύριακου, έμελλε να μη φθάσει ποτέ στον προορισμό του. Βυθίστηκε τις πρώτες απογευματινές ώρες της 10^ης Μαρτίου 1923 λίγο έξω από την Ψυττάλεια, παρασέρνοντας μαζί του στο βυθό 297 αξιωματικούς, υπαξιωματικούς, ναύτες και  τεχνικούς του Στόλου.¹ Η εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» έγραψε τότε ότι ο αριθμός των πνιγέντων ανερχόταν σε 358 άτομα, αλλά ανεξάρτητα από το ποιος από τους δύο τραγικούς απολογισμούς είναι ο αληθής, το συγκεκριμένο ναυάγιο θεωρείται ως η μεγαλύτερη ναυτική τραγωδία που έπληξε ποτέ το Πολεμικό Ναυτικό.

Ποιες ήταν όμως οι καιρικές συνθήκες κάτω από τις οποίες συνέβη η βύθιση του «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ»; Οι μαρτυρίες προέρχονται από τον τότε αξιωματικό του Πολεμικού Ναυτικού Θεολόγο Ι. Θεολογίδη, ο οποίος υπηρετούσε στο θωρηκτό «ΛΗΜΝΟΣ» και υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας του ναυαγίου του «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ». Σύμφωνα με τον Θεολογίδη, τη 10^η Μαρτίου 1923, «ο καιρός ήταν μπουκωμένος  και μόλις εκάλμαρε λίγο η θάλασσα, το «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ» διπλάρωσε τα θωρηκτά μας ΑΒΕΡΩΦ, ΛΗΜΝΟΣ και ΚΙΛΚΙΣ για να παραλάβει κι από εκεί τους άντρες της εξόδου». Πήρε τους τελευταίους απ΄ το ΑΒΕΡΩΦ κι απόπλευσε για το μοιραίο κι αγύριστο ταξίδι του στις 13:40 ακριβώς. Μόλις απομακρύνθηκε λίγο από το Κερατσίνι το «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ», η θάλασσα άρχισε να αγριεύει πάλι. Ένα μπουρίνι που το συνόδευε χοντρό χαλάζι έκανε αγριότερη την μανιασμένη θάλασσα. Από το «ΛΗΜΝΟΣ» που υπηρετούσαμε τότε, βλέπαμε τον άγριο κλυδωνισμό του σκάφους, την πάλη του πλοίου με τα κύματα, κι έσφιγγε η καρδιά μας. Κατά τις 14:00 η τρικυμία έφτασε στην μεγαλύτερη της ένταση. Πελώρια κύματα που διαδέχονταν το ένα το άλλο, εξορμούσαν πάνω στο μικρό σκάφος και ζητούσαν να το καταπιούν. Αφρισμένα και μανιασμένα, έσπαγαν στα πλευρά του μικρού καραβιού και τα νερά έμπαιναν από τη μία ως την άλλη άκρη του καταστρώματος και βρισκόταν πια σε άμεσο κίνδυνο. Ξαφνικά, ένα τεράστιο κύμα, κατόπιν δεύτερο και τρίτο πλήττουν το σκάφος που αρχίζει να γέρνει από τη μία πλευρά. Οι συσσωρευμένοι στο κατάστρωμα ναύτες που με βία συγκρατούνταν όρθιοι, μετακινούνται προς την αντίθετη πλευρά. Τότε πια το καράβι γέρνει πολύ κι ένα τεράστιο κύμα πλημμυρίζει το μηχανοστάσιο. Η κλίση του πλοίου αυξάνεται και στον πρώτο ισχυρό κλυδωνισμό όλοι οι ναύτες που ήταν στο κατάστρωμα, σαν συμπαγής μάζα, εκύλισαν στην θάλασσα. Η ορμητικότητα των «κυλιόμενων» στη θάλασσα ναυτών επέκτεινε την κλίση, το σκάφος έχασε την ισορροπία του, ανετράπη και  γερμένο όπως ήταν το κατάπιε ακαριαία ένα τεράστιο κύμα! Βουλιάζοντας το καράβι, συμπαρέσυρε όλους στο υπόφραγμα ευρισκόμενους αξιωματικούς και ναύτες λόγω της σχηματισθείσης δίνης…».²

Στη συνέχεια της συγκλονιστικής διήγησής του ο Θεολογίδης αναφέρει ότι εκείνη την ώρα οποιαδήποτε βοήθεια ήταν αδύνατη. Σίγουρο κίνδυνο θα διέτρεχε κάθε μικρό πλεούμενο που θα πλησίαζε στον τόπου του ναυαγίου. Με σήματα μόνο ειδοποιήθηκε το ατμόπλοιο «ΜΥΚΟΝΟΣ» που βρίσκονταν κοντά στο λιμάνι κι έσπευσε ολοταχώς στον τόπο του δυστυχήματος. Αν και το «ΜΥΚΟΝΟΣ» έφτασε αργά, η βοήθεια ήταν σημαντική γιατί μέσα σε εκείνη την αντάρα μπόρεσε να περισυλλέξει από τη  θάλασσα περί τους 40 άντρες που πάλευαν απεγνωσμένα με τα κύματα. Ορισμένοι από τους ναυαγούς κατάφεραν κολυμπώντας να πλησιάσουν τις ακτές της Δραπετσώνας, αλλά εκεί τσακίστηκαν στα βράχια από τα πελώρια κύματα. Την επομένη του ναυαγίου, κινητοποιήθηκε διαταγή του Υπουργού Ναυτικών με το εξής σήμα: «Προς απάσας τας ναυτικάς αρχάς να τηρηθεί μηνιαίο πένθος δια το τραγικόν δυστύχημα της Ψυττάλειας. Πάντες δε αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και ναύτες να φέρουν επί του αριστερού βραχίονος πένθος».

Οι μετεωρολογικές συνθήκες

Στις 00:00 UTC της 10^ης Μαρτίου 1923 (βλέπε χάρτη), ένα χαμηλό με πίεση στο κέντρο του περίπου 1003 hPa βρισκόταν στη νότια Ιταλία. Αν και η συγκεκριμένη ανάλυση δεν μπορεί να είναι ιδιαίτερα ακριβής, μπορούμε βάσιμα να εικάσουμε ότι το μεσημέρι εκείνης της αποφράδας ημέρας το ψυχρό μέτωπο που το συνόδευε προσέγγισε την περιοχή μας. Με αυτές τις συνθήκες, οι άνεμοι στην περιοχή του Σαρωνικού έγιναν Ν-ΝΑ και ενισχύθηκαν τουλάχιστον στα 6 με 7 μποφόρ. Είναι πολύ πιθανό, όσο το μέτωπο πλησίαζε την Αττική, οι άνεμοι να ενισχύθηκαν ακόμα περισσότερο. Οι πληροφορίες που μας δίνει ο Θεολόγος Θεολογίδης για το μπουρίνι με το χαλάζι που εκδηλώθηκε μόλις το πλοίο «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ» απομακρύνθηκε από το Κερατσίνι, παραπέμπουν σε εκδήλωση μετωπικής καταιγίδας την ώρα που η ένταση των ΝΑ ανέμων κορυφωνόταν. Προφανώς, η πληροφορία του Θεολογίδη ότι «ύστερα από λίγες ώρες κόπασε κάπως η θάλασσα» δηλώνει ότι είχε περάσει από την περιοχή η ατμοσφαιρική διαταραχή.  

Το δυστύχημα του «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ» επιβεβαίωσε με το πιο δραματικό τρόπο την «ευπάθεια» της θαλάσσιας περιοχής Πειραιά-Κερατσινίου-Ψυττάλειας στους Ν-ΝΑ ανέμους. Η τοπογραφία της περιοχής και η μεγάλη ελεύθερη θαλάσσια διαδρομή (fetch), επί της οποίας οι συγκεκριμένοι άνεμοι φυσούν χωρίς εμπόδιο στην πνοή τους, δημιουργούν υψηλό κυματισμό ικανό όχι μόνο να δημιουργεί προβλήματα στους πλόες των μικρών σκαφών, αλλά και ενίοτε να προκαλεί καταστροφές στα αγκυροβολημένα σκάφη ή και τις λιμενικές εγκαταστάσεις.

 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

¹ Χρήστου Ντούνη, Τα Ναυάγια στις Ελληνικές Θάλασσες τ. Α' 1900-1950, 2000. Εκδόσεις FINATEC, σελ 124-125.

² Κωνσταντίνου Αθανασόπουλου, Θητεία στο Ναυτικό, 1990. Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα. Η μαρτυρία του Θ. Θεολογίδη πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Εν Πλω» (τ.14), τον Αύγουστο του 1987.