Η επιστήμη δεν φιμώνεται, αλλά οι επιστήμονες πρέπει να έχουν συναίσθηση της ευθύνης τους απέναντι στην κοινωνία

Επί κομμουνιστικού καθεστώτος στην Αλβανία, τον καιρό στην τηλεόραση της γειτονικής χώρας παρουσίαζε ένας συμπαθέστατος μεσήλικας μετεωρολόγος, ο οποίος, δεν ξέρω με ποια διαδικασία, έπαιρνε προγνωστικά και άλλα στοιχεία από την Ιταλία. Μια μέρα ο συμπαθής μετεωρολόγος αντί να πει: «Miremengjesi te gjitheve» (καλημέρα σε όλους στην αλβανική γλώσσα) είπε: «Buongiorno a tutti» (καλημέρα σε όλους στην ιταλική γλώσσα). Μετά το πέρας του δελτίου τού είπαν: «Περάστε από το τμήμα δι’ υπόθεσίν σας». Δεν γνωρίζω τη συνέχεια, αλλά ο καθένας μας μπορεί να τη φανταστεί.

Όταν νεαρός ακόμα μετεωρολόγος παρουσίαζα τον καιρό στη δημόσια τηλεόραση, δεν έπρεπε να ξεφεύγω καθόλου από την επίσημη πρόγνωση που εξέδιδε το Εθνικό Μετεωρολογικό Κέντρο της ΕΜΥ. Την άλλη μέρα άκουγα τα εξ αμάξης από τους προϊσταμένους μου, ακόμα και όταν κάποια «βεβαιότητα» την έκανα «πιθανότητα» ή το αντίστροφο.

Πριν από λίγες ημέρες ενεργοποιήθηκε άρθρο του Ποινικού Κώδικα που λέει ότι «όποιος δημόσια ή μέσω του διαδικτύου διαδίδει ή διασπείρει με οποιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις με αποτέλεσμα να προκαλέσει φόβο σε αόριστο αριθμό ανθρώπων ή σε ορισμένο κύκλο ή κατηγορία προσώπων που αναγκάζονται έτσι να προβούν σε μη προγραμματισμένες πράξεις ή σε ματαίωσή τους, με κίνδυνο να προκληθεί ζημία στην οικονομία, στην αμυντική ικανότητα της χώρας ή στη δημόσια υγεία τιμωρείται με φυλάκιση…».

Προσωπικά, πιστεύω ακράδαντα ότι η επιστήμη δεν πρέπει να φιμώνεται και οι υπηρέτες της όχι μόνο επιτρέπεται να λένε ευθαρσώς τη γνώμη τους αλλά και επιβάλλεται να καταθέτουν τεκμηριωμένες τις απόψεις τους γιατί μέσα από το διάλογο και τις καλοπροαίρετες διαφωνίες καταχτιέται η γνώση. Στην κατηγορία των διακονούντων την επιστήμη ανήκουν ασφαλώς και οι μετεωρολόγοι που παρουσιάζουν τα δελτία καιρού από τα παραδοσιακά ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Επειδή ο απόηχος της πρωτοφανούς τελευταίας κακοκαιρίας δεν έχει κοπάσει, οι πληγές που αυτή προκάλεσε είναι ακόμα ανοιχτές και πολύς κόσμος, ζώντας σε δύσκολες συνθήκες, τρέμει στην ιδέα ότι μπορεί να ενσκήψουν νέα δύσκολες καταστάσεις, η αναγγελία με ρίσκο μιας επερχόμενης κακοκαιρίας θέλει πολλή προσοχή. Όλοι βλέπουμε στους προγνωστικούς χάρτες σενάρια βαριά ή ελαφριά, αλλά όσοι ενημερώνουν υπεύθυνα το κοινό δεν πρέπει να σπεύδουν να μιλήσουν για τάσεις που τρομοκρατούν τον κόσμο νωρίτερα από όσο πρέπει.

Έχω πει και άλλες φορές ότι η πρόγνωση του καιρού μοιάζει αρκετά με το παιχνίδι με τα βελάκια. Μπορείς από μακρινή απόσταση να βρεις κέντρο, ακόμα και αν οι πιθανότητες να το επιτύχεις είναι 3 ή 4 στις 10. Όμως, αυτού του είδους η προσέγγιση  στην πρόγνωση κακοκαιριών δεν είναι η επιστημονικώς ενδεδειγμένη.  Ο μετεωρολόγος θα πρέπει να κάνει τις υπεύθυνες προγνώσεις του όσο νωρίτερα γίνεται για να υπάρχει χρόνος προετοιμασίας και όσο αργότερα γίνεται για να αποκτήσουν αυτές την απαιτούμενη αξιοπιστία. Θα πρέπει ακόμα να περνάει στο κοινό τη γνώση ότι οι προγνώσεις μέρα με τη μέρα τροποποιούνται εκ των πραγμάτων με τα νεότερα τρεξίματα των μοντέλων και να θυμάται ότι δεν είναι σωστό να μεταφέρει την αβεβαιότητα των μοντέλων στους πολίτες, αναλύοντας τις διχογνωμίες τους. Μόνο σύγχυση προκαλεί με αυτόν τον τρόπο.

Υπάρχει και κάτι άλλο, πιστεύω σοβαρό. Όταν ο επίσημος φορέας της Πολιτείας εκδίδει ένα έκτακτο δελτίο επικίνδυνων καιρικών φαινομένων, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν εκφράζουμε δημόσια τις διαφωνίες μας, επηρεάζοντας μέρος της κοινής γνώμης. Είναι σαν ένας υπουργός να εκφράζει δημόσια τις διαφωνίες του για τις αποφάσεις που πάρθηκαν στο υπουργικό συμβούλιο ή σαν ένας γιατρός που συμμετέχει σε μια επιτροπή για τη λήψη μέτρων αντιμετώπισης μιας πανδημίας να διαφωνεί δημόσια με τη συλλογική απόφασή της.

Φίλοι μου, έχω τη γνώμη ότι κατά βάθος όλοι οι συνάδελφοι που παρουσιάζουν τον καιρό στα ΜΜΕ έχουν συναίσθηση της ευθύνης τους απέναντι στην κοινωνία. Ο ανταγωνισμός και η ανάγκη που νιώθουν να πουν κάτι πρώτοι ή κάτι που θα τους ξεχωρίσει από τους άλλους τούς κάνει μερικές φορές να το ξεχνούν. Όμως είναι ανάγκη να αίρονται στο ύψος των περιστάσεων που δημιουργούν τα επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα. Αυτό δεν μπορεί -ούτε πρέπει- να επιβληθεί με το νόμο. Οι ίδιοι πρέπει να το ενστερνιστούν.