Ο «Ντάνιελ» αφήνει πίσω του θανάτους, συντρίμμια αλλά και διδάγματα

ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Γιατί η απελθούσα σφοδρή κακοκαιρία ήταν πρωτοφανής;

Για τη μεγάλη διάρκεια, την ένταση και την έκτασή της.

Ποιο είναι το μεγάλης κλίμακας αίτιό της;

Το μπλοκάρισμα τύπου «Ωμέγα» της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας στην Ευρώπη που προκάλεσε πολύ υψηλές θερμοκρασίες στις κεντρικές περιοχές της ηπείρου μας και κακοκαιρίες στις κεντροδυτικές περιοχές της Ιβηρικής Χερσονήσου και στην περιοχή μας. Ο κανόνας λέει ότι οι περιοχές που βρίσκονται κάτω από ένα τέτοιο μποτιλιάρισμα επί πολλές ημέρες θα έχουν ανώμαλο καιρό (ανομβρία και υψηλές θερμοκρασίες κάτω από τις υψηλές πιέσεις και κακοκαιρίες κάτω από τις χαμηλές πιέσεις). 

Υπάρχει σύνδεση της κλιματικής κρίσης με τη συχνότητα εμφάνισης μπλοκαρισμάτων στην ατμοσφαιρική κυκλοφορία;

Μελέτες έδειξαν ότι υπάρχει αυξητική τάση που συνδέεται με τη συχνότερη εξασθένηση του πολικού αεροχειμάρρου. Το θέμα όμως παραμένει ανοιχτό καθώς η τυχαιότητα παίζει σημαντικό ρόλο. Σε κάθε περίπτωση η έρευνα για το θέμα είναι συνεχής.

Από πλευράς της συνοπτικής μετεωρολογίας και κλιματολογίας τι σας ξένισε στη συγκεκριμένη κυκλοφορία που έφερε τον «Ντάνιελ»  στην κεντρική Μεσόγειο, νοτιοδυτικά της χώρας μας;

Το γεγονός ότι η ψυχρή μάζα που κατέβηκε στη Μεσόγειο ήταν μεγάλης έκτασης και αρκετά ψυχρή για την εποχή (πρώτο δεκαήμερο Σεπτεμβρίου). Με αυτές τις ιδιότητες οργανώθηκε πολύ καλά το ευρωπαϊκό μπλοκάρισμα της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας με αποτέλεσμα τη μακροημέρευσή του αποκομμένου χαμηλού σε μια περιοχή πολύ κοντά στη χώρα μας.

Ποιοι άλλοι παράγοντες συνοπτικής ή υποσυνοπτικής κλίμακας συνετέλεσαν ώστε η κακοκαιρία να έχει μεγάλη διάρκεια, έκταση και ένταση;

Καταρχάς σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι υψηλές πιέσεις που εγκαταστάθηκαν στα Β. Βαλκάνια που σε συνδυασμό με το σχεδόν στάσιμο χαμηλό της κεντρικής Μεσογείου προκάλεσαν τη σύγκλιση ΒΑ και ΝΑ ανέμων πάνω από τη χώρα και κυρίως πάνω από τις κεντροανατολικές ηπειρωτικές περιοχές της. Στη συνέχεια σημαντικό ρόλο έπαιξε το Β. Αιγαίο ως πηγή υδρατμών και θερμότητας που με τους ανέμους μεταφέρονταν σχεδόν επί τριήμερο προς τη Θεσσαλία και τις όμορες περιοχές της. Τέλος, στην κατανομή του υετού ρόλο έπαιξε και το ανάγλυφο της περιοχής.

Από τα ύψη βροχής που καταγράφηκαν στους μετεωρολογικούς σταθμούς συνάγεται το συμπέρασμα ότι το φαινόμενο ήταν πρωτοφανές για την περιοχή μας;

Επαρκείς πληροφορίες για τις ωριαίες εντάσεις και τα ύψη βροχής 12ώρου, 24ώρου δεν έχω. Αναφέρθηκε ύψος βροχής στη Ζαγορά 754 χιλιοστών σε διάστημα περίπου 20 ωρών καθώς και ύψη βροχής διάρκειας μεγαλύτερης της μιας ημέρας σε πεδινές περιοχές της Θεσσαλίας σε εύρος από 400 ως 600 χιλιοστά. Από τη μέτρηση της Ζαγοράς οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για το μεγαλύτερο 24ωρο ύψος βροχής που έχει καταγραφεί ποτέ στη χώρα. Σημειώνεται ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο το μεγαλύτερο ύψος 24ώρου ανέρχεται στα 883,8 χιλ. και σημειώθηκε στις 5-10-2021 στο Ροσιλιόνε, ημιορεινή κωμόπολη στη Λιγουρία της Ιταλίας περί τα 40 χιλιόμετρα ΒΔ της Γένοβας. Μάλιστα, στην περίπτωση εκείνη το ρόλο του Β. Αιγαίου έπαιξε η Μεσόγειος και το ρόλο του Πηλίου οι νότιες πλαγιές των Άλπεων. Αναφορικά με την περίοδο επαναφοράς μιας τέτοιας πλημμύρας, λεπτομερείς μελέτες δεν έχουν γίνει ακόμα, αλλά οι υδρολόγοι ανεπίσημα μιλούν για περίοδο επαναφοράς μεγαλύτερη των 1000 ετών.

Ποιες είναι οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ των πλημμυρών που σημειώθηκαν στη Μαγνησία και στον κάμπο της Θεσσαλίας;

Το κοινό στοιχείο είναι το γεγονός ότι έπεσε πάρα πολύ νερό και στις δύο περιοχές με μεγάλες εντάσεις. Οι διαφορές συνδέονται με τα χαρακτηριστικά των λεκανών απορροής και κυρίως με την παροχευτικότητά τους.

Είναι πιθανό να σημειωθεί ένα τέτοιο επεισόδιο βροχής στην Αθήνα;

Με τη φύση κανείς δεν γνωρίζει τι μπορεί να του προκύψει, αλλά η πιθανότητα ενός τέτοιου συμβάντος είναι εξαιρετικά μικρή. Οι λόγοι έχουν να κάνουν με τη διάταξη των βαρομετρικών συστημάτων που σύμφωνα με τη συνοπτική κλιματολογία δεν είναι εύκολο να παρατηρηθεί στην Αττική και βέβαια με τη διαφορετική γεωγραφία των δύο περιοχών. Όμως, η Αθήνα δεν χρειάζεται 400 χιλιοστά για να πνιγεί. Αρκούν 150 χιλιοστά σε λίγες ώρες για να γίνει το κακό. Στην πλημμύρα της 21^ης Οκτωβρίου 1994, στην οποία έχασαν τη ζωή τους 10 άνθρωποι, στο σταθμό του ΕΜΠ στου Ζωγράφου είχαν πέσει σε μία ώρα 68 χιλιοστά βροχής και στο σταθμό της ΕΜΥ στη Ν. Φιλαδέλφεια 43 χιλιοστά.

Οι πολύ μεγάλης έντασης, διάρκειας και έκτασης βροχές  που έπληξαν το τελευταίο τετραήμερο τη χώρα μας κατά πόσο οφείλονται στην κλιματική αλλαγή;

Αναμφίβολα, το ατμοσφαιρικό μπλοκάρισμα τύπου «Ωμέγα» που είναι το γενεσιουργό μεγάλης κλίμακας αίτιο της κακοκαιρίας γεννήθηκε, αναπτύχθηκε και μακροημέρευσε σε ένα περιβάλλον (ατμόσφαιρα, στεριά και θάλασσα) που είναι σημαντικά θερμότερο από όσο ήταν πριν από κάποιες δεκαετίες. Αυτό ισχύει  και για τους θερμοδυναμικούς παράγοντες μικρότερης κλίμακας που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του συμβάντος. Η Φυσική μάς λέει ότι όταν σε ένα σύστημα εισάγεται θερμότητα, αυτό αποκτά μεγαλύτερη δυναμική και γίνεται περισσότερο απρόβλεπτο. Με αυτή την έννοια ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής δεν αμφισβητείται. Στην ερώτηση για το ποιο είναι το ποσοστό συμβολής της κλιματικής αλλαγής στην ένταση, τη διάρκεια και την έκταση του επεισοδίου η απάντηση δεν είναι εύκολη. Τα εργαλεία που έχουμε για να απαντήσουμε είναι: (α) η στατιστική που όμως χρειάζεται μεγαλύτερο από όσο έχουμε δείγμα (παρόμοια περιστατικά) και (β) τα μαθηματικά μοντέλα με τα οποία γίνεται σύγκριση του κλιματικού συστήματος όπως είναι με το κλιματικό σύστημα που θα είχαμε χωρίς τα αέρια του θερμοκηπίου. Με την ευκαιρία της ερώτησης αυτής, θα παρακαλούσα το πολιτικό προσωπικό της χώρας να μη επικαλείται κατά το συμφέρον του την πολύ σοβαρή υπόθεση της κλιματικής αλλαγής.  Άθελά του την ευτελίζει και την υπονομεύει.

Μπροστά στα τραγικά γεγονότα που συμβαίνουν κάθε τόσο στην πατρίδα μας θα καθόμαστε «δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι αντάμα προσμένοντας ίσως κάποιο θάμα» που λέει ο Βάρναλης;

Όχι! Καταρχάς θα πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε ότι: (α) ο καιρός ήταν, είναι και θα είναι πάντα εξαιρετικά μεταβλητός, αλλά η κλιματική αλλαγή τον κάνει πιο ακραίο και (β) η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε  δεν είναι μόνο ο περιορισμός του περαιτέρω αντίκτυπου που θα έχουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες στην ατμόσφαιρα του πλανήτη, αλλά και η ταχεία προσαρμογή της κοινωνίας μας στα νέα δεδομένα.

Έχετε κατά νου κάποιες αλλαγές που πρέπει να γίνουν στο θέμα της πρόβλεψης και της επιχειρησιακής αντιμετώπισης των ακραίων καιρικών φαινομένων;

Α. Στα θέματα που αφορούν στην ΕΜΥ

Καταρχάς νομίζω ότι απαιτείται η εκ βάθρων αναδιοργάνωση της ΕΜΥ και ο εξοπλισμός της με σύγχρονα μέσα και επιστημονικά εργαλεία (από όσα γνωρίζω ο εξοπλισμός της Υπηρεσίας έχει δρομολογηθεί, αλλά απαιτείται επιτάχυνση των διαδικασιών) για να προσφέρει όσα εκ του νόμου οφείλει στην αντιμετώπιση των ακραίων καιρικών φαινομένων στο στάδιο της πρόβλεψης και της παρακολούθησης της εξέλιξής τους. Επειδή στο θέμα αυτό εμπλέκεται η ΓΓΠΠ, απαιτείται στενότερη συνεργασία μεταξύ των δύο Φορέων. Το Εθνικό Μετεωρολογικό Κέντρο (ΕΜΚ) της ΕΜΥ που εκδίδει τα έκτακτα δελτία δεν μπορεί να βρίσκεται μακριά από το Εθνικό Συντονιστικό Κέντρο Διαχείρισης Κρίσεων (Ε.Σ.ΚΕ.ΔΙ.Κ.) του Υπουργείου ΚΚΠΠ.

Για το επιχειρησιακό έργο της Μετεωρολογίας στη χώρα μας αρμόδια είναι η ΕΜΥ και για το ερευνητικό έργο αρμόδια είναι τα Πανεπιστήμια και τα Ερευνητικά Ινστιτούτα. Η συνεργασία μεταξύ των δύο μερών είναι αναγκαία, αλλά όχι και οι επικαλύψεις στο επιχειρησιακό έργο που για πολλούς και διάφορος λόγους πρέπει να εκλείψουν.

Β. Στα θέματα που αφορούν στη λήψη αποφάσεων για την αντιμετώπιση των ακραίων φαινομένων από το Εθνικό Συντονιστικό Κέντρο.

Για τη λήψη αποφάσεων το  Εθνικό Συντονιστικό Κέντρο είναι αναγκαίο να υποστηρίζεται από ολιγομελείς ομάδες ειδικών επιστημόνων (μετεωρολόγων, υδρολόγων, δασολόγων, γεωλόγων, χημικών μηχανικών κ.λπ.), οι οποίοι θα κάνουν εκτιμήσεις κινδύνου βασιζόμενοι σε επιστημονικά εργαλεία. Για να αποδώσει η προαναφερθείσα διαδικασία απαιτείται η σύσταση και η λειτουργία Εθνικής Βάσης Δεδομένων για τη Μείωση της Επικινδυνότητας των Καταστροφών, πρακτική που ακολουθείται ήδη από πολλές χώρες της Ευρώπης και της Β. Αμερικής. Εξ όσων γνωρίζω η διαδικασία αυτή έχει ξεκινήσει και την έχει αναλάβει το Κέντρο Μελετών Διαχείρισης Κρίσεων της ΓΓΠΠ.  

Σκοπός της Εθνικής Βάσης Δεδομένων είναι η μείωση της επικινδυνότητας των καταστροφών και αντικείμενό της η επιστημονική, επιχειρησιακή και τεχνολογική υποστήριξη του Εθνικού Μηχανισμού Διαχείρισης Κρίσεων μέσω έγκυρης και έγκαιρης συλλογής και διάθεσης των απαραίτητων δεδομένων, πληροφοριών και τεχνολογικών εργαλείων. Με την Εθνική Βάση Δεδομένων θα γίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα η διασύνδεση των επιστημονικών/ερευνητικών φορέων της χώρας μας με τον επιχειρησιακό φορέα της Πολιτείας στην αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών. Με άλλα λόγια, οι γνώσεις που παράγονται στα Πανεπιστήμια και τα Ερευνητικά Ινστιτούτα δεν θα ανακοινώνονται μόνο στα συνέδρια και τα επιστημονικά περιοδικά, αλλά με τη βοήθεια των ερευνητών θα μετατρέπονται στα επιστημονικά εκείνα εργαλεία που έχει ανάγκη η ΓΓΠΠ για να φέρει εις πέρας το έργο της.

Για να κάνω πιο σαφή τη σπουδαιότητα που θα έχει η Εθνική Βάση Δεδομένων σε ένα επεισόδιο πλημμύρας σαν αυτό των τελευταίων ημερών, λέω ότι ο μετεωρολόγος που θα βοηθούσε το Ε.Σ.ΚΕ.ΔΙ.Κ θα ήθελε μέσω της Εθνικής Βάσης Δεδομένων να είχε στη διάθεσή του ένα εθνικό μοντέλο πρόγνωσης καιρού πυκνού πλέγματος (ένα αξιόπιστο παγκόσμιο μοντέλο προσαρμοσμένο στη χώρα μας και τις ιδιαιτερότητές της που θα χρησιμοποιούσε όλες τις διαθέσιμες παρατηρήσεις και θα έτρεχε τέσσερις φορές το εικοσιτετράωρο), ένα σύστημα nowcasting και ένα εθνικό δίκτυο πιστοποιημένων μετεωρολογικών σταθμών. Χρήσιμο θα ήταν να έβλεπε ακόμα το ιστορικό των ισχυρών βροχοπτώσεων στη χώρα μας, διαγνωστικές μελέτες για την επίδραση των συγκεκριμένου τύπου ατμοσφαιρικών διαταραχών κ.ά. Το ίδιο χρήσιμο θα ήταν για τον υδρολόγο να είχε στη διάθεσή του τα ιστορικά των πλημμυρών στη χώρα, τις περιοχές με τη μεγαλύτερη ευπάθεια και τα αναγκαία προγνωστικά μοντέλα πλημμυρών.

Είπα πρόσφατα ότι καμιάς χώρας οι υποδομές δεν αντέχουν 500 χιλιοστά βροχής στους χρόνους που σημειώθηκαν στην κακοκαιρία των προηγούμενων ημερών χωρίς σοβαρότατες επιπτώσεις. Αυτό δεν αποτελεί δικαιολογία για κάποια πράγματα που θα μπορούσαν να γίνουν καλύτερα και δεν έγιναν. Αυτά ας τα ψάξουν οι ειδικοί και οι αρμόδιοι. Νομίζω, όμως, ότι δεν είναι σωστό να κάνουμε τους προφήτες εκ των υστέρων. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να βγάζουμε συμπεράσματα και να παίρνουμε διδάγματα, ώστε την επόμενη φορά να είμαστε καλύτερα ή περισσότερο προετοιμασμένοι.