Οι τρεις φοβεροί χειμώνες του κρύου και του πολέμου!

Αποκλίσεις της μέσης θερμοκρασίας του Ιανουαρίου 1942 από τη μέση θερμοκρασία του συγκεκριμένου μήνα της περιόδου 1900-1939.   Πηγή: Goddard Space Flight Center.

Οι χειμώνες 1939-40,1940-41 και 1941-42 ήταν εξαιρετικά δριμείς σ όλη την Ευρώπη. Οι τρεις αυτοί χειμώνες, που μπορούν άνετα να συγκριθούν με τους χειμώνες της Μικρής Παγετώδους Εποχής, ενέσκηψαν ξαφνικά σε μια περίοδο που το παγκόσμιο κλίμα βρισκόταν σε περίοδο θέρμανσης. Ο πρώτος χρονολογικά χειμώνας, ο χειμώνας 1939-40, ήταν αυτός που: (α) δημιούργησε τρομερά προβλήματα στους Φινλανδούς και τους Σοβιετικούς στον μεταξύ τους πόλεμο (Πόλεμος του Χειμώνα) και (β) ανάγκασε τον Χίτλερ να αναβάλλει για την άνοιξη του 1940 την εισβολή στη Γαλλία που αρχικά είχε προγραμματιστεί για τις 12 Νοεμβρίου 1939.

Ο δεύτερος χειμώνας, ο χειμώνας 1940-41, ήταν εκείνος που εκτός των άλλων επηρέασε σημαντικά τον Ελληνο-Ιταλικό πόλεμο και ο τρίτος χειμώνας, ο χειμώνας 1941-42, ήταν αυτός που κόστισε πολύ ακριβά στους Γερμανούς που επιχείρησαν να καταλάβουν την τότε Σοβιετική Ένωση. Όπως είδαμε αναλυτικά σε παλαιότερα άρθρα, το χειμώνα 1941-42, τον πρώτο κατοχικό χειμώνα, τον πλήρωσε ακριβά και ο σκλαβωμένος Ελληνικός λαός (βλέπε αναρτήσεις 1, 2 & 3-1-2021 με τον τίτλο «Ασιτία και ψύξις»). Σε όσα ακολουθούν θα δούμε τα αίτια που σύμφωνα με τους ερευνητές προκάλεσαν αυτή την κλιματική αναστάτωση.

Από το Ιανουάριο του 1940 ως την άνοιξη του 1942 μεγάλες κλιματικές αποκλίσεις παρατηρήθηκαν όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και σε ολόκληρο το Β. Ημισφαίριο της Γης. Συγκεκριμένα, πολύ υψηλές θερμοκρασίες σημειώθηκαν στην Αλάσκα, την κεντρική Ασία και τον Καναδά. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις δύο πρώτες από τις προαναφερόμενες περιοχές ο χειμώνας του 1941-42 ήταν ο θερμότερος του 20^ου αιώνα. Αντίθετα, πολύ χαμηλές θερμοκρασίες παρατηρήθηκαν στον κεντρικό και τον βόρειο Ειρηνικό καθώς και στη Β-ΒΔ Σιβηρία.

Την προαναφερθείσα περίοδο, οι θερμοκρασιακές ανωμαλίες στην επιφάνεια της Γης βρίσκονταν σε απόλυτη συμφωνία με τις ανωμαλίες της ατμοσφαιρικής πίεσης στη μέση στάθμη της θάλασσας (ισχυρό Αλεούτιο χαμηλό, αδύναμο Ισλανδικό χαμηλό και υψηλές πιέσεις στη Σκανδιναβία). Η εμμονή του Σκανδιναβικού αντικυκλώνα (προϋπόθεση για περισσότερα του κανονικού «ωμέγα μπλόκινγκ» στην Ευρώπη) ήταν η αιτία για τη μεταφορά ψυχρών ηπειρωτικών αερίων μαζών στις ανατολικές περιοχές της ηπείρου μας (Lejenas, H. 1989: The Severe Winter in Europe 1941-42: The Large-scale Circulation, Cut-off Lows, and Blocking).

Παράλληλα, ο πολικός στρόβιλος ήταν αδύναμος (λιγότερο ψυχρή η πολική στρατόσφαιρα, δηλαδή είχαν προηγηθεί στρατοσφαιρικές θερμάνσεις) με συχνότερες του κανονικού κατά μεσημβρινό επεκτάσεις του και τους τρεις χειμώνες (Labitzke, K. G. and van Loon, H. 1999: Warm and Cold Winters in the Stratosphere).

Η έρευνα έδειξε ακόμα ότι από το φθινόπωρο του 1939 ως την άνοιξη του 1942 βρισκόταν σε εξέλιξη παρατεταμένο επεισόδιο Ελ Νίνιο. Κατά ορισμένους, το χειμωνιάτικο σήμα του Ελ Νίνιο στην Ευρώπη συνίσταται στις χαμηλές θερμοκρασίες στη βόρεια Ευρώπη, τις υψηλές πιέσεις στην περιοχή που εκτείνεται από την Ισλανδία ως τη Σκανδιναβία και τις χαμηλές πιέσεις στην κεντροδυτική Ευρώπη (Fraedrich and Mόller 1992, Merkel and Latif 2002). Άλλοι ερευνητές βρήκαν ότι τα ισχυρά επεισόδια Ελ Niνιο σχετίζονται με ασθενείς πολικούς στροβίλους καθώς και με συχνότερες και εντονότερες στρατοσφαιρικές θερμάνσεις (Van Loon and Labitzke, 1987: The Southern Oscillation). Από τα παραπάνω αλλά και από άλλες σχετικές μελέτες φαίνεται ότι όλες οι ανωμαλίες που βρέθηκαν κατά την περίοδο 1940-1942 στην επιφάνεια και στην ελεύθερη ατμόσφαιρα βρίσκονταν σε συμφωνία με τις πιθανές συνέπειες του Ελ Νίνιο (Stefan Brοnnimann, 2005: The global climate anomaly 1940–1942).

Τη φετινή χρονιά εξελίσσεται ένα αξιόλογης έντασης Ελ Νίνιο που αναμένεται να κορυφωθεί τον Φεβρουάριο του 2024. Αναμφίβολα, οι αλλαγές στη θερμοκρασία του ανατολικού τροπικού Ειρηνικού επηρεάζουν την ατμοσφαιρική κυκλοφορία μεγάλου μέρους του πλανήτη. Σε ό,τι αφορά την Ευρώπη, το κλειδί βρίσκεται στην ισορροπία μεταξύ των υψηλών πιέσεων στην περιοχή των Αζορών και των χαμηλών πιέσεων στην περιοχή της Ισλανδίας. Σύμφωνα με την επικρατούσα θεωρία, σε περιόδους Ελ Νίνιο και τα δύο κέντρα πιέσεων χάνουν την ισχύ τους και ο αεροχείμαρρος φέρνει πιο υγρές συνθήκες στη Ν, Ευρώπη. Με άλλα λόγια, το Ελ Νίνιο μπορεί να οδηγήσει σε ψυχρότερους και ξηρότερους χειμώνες στο βορρά και σε υγρότερους χειμώνες στο νότο της ηπείρου μας. Η θέση αυτή βρίσκεται σε συμφωνία με όσα αναφέρθηκαν στις προηγούμενες παραγράφους για επικράτηση υψηλών πιέσεων στις Β-ΒΔ περιοχές της Ευρώπης τους τρεις πρώτους χειμώνες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Αναφορικά με τα αποτελέσματα της σύνδεσης του επικείμενου χειμώνα με το Ελ Νίνιο, ας είμαστε λίγο επιφυλακτικοί. Στις εποχικές προγνώσεις που γίνονται με βάση τον «πυρετό» του ανατολικού τροπικού Ειρηνικού τα πράγματα πολλές φορές δεν εξελίσσονται όπως ακριβώς τα περιμένουμε. Το κλίμα είναι γεμάτο εκπλήξεις και στη συγκεκριμένη περίπτωση ας μην ξεχνάμε ότι το Ελ Νίνιο είναι μόνο μία από τις πολλές επιρροές στα καιρικά μοτίβα της Ευρώπης.

 

Χρόνια πολλά στους Έλληνες απανταχού της Γης!