Πού πάμε;

 

Αποκλίσεις της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη της περιόδου 1940-2023 με αναφορά στη μέση θερμοκρασία της τριακονταετίας 1991-2020

Όταν υπογράφηκε η Συμφωνία του Παρισιού (Δεκέμβριος του 2015), οι προβλέψεις έλεγαν ότι η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5 βαθμούς θα πραγματοποιούνταν ως τον Μάρτιο του 2045. Σήμερα οι προβλέψεις λένε ότι αυτό θα γίνει ως τον Φεβρουάριο του 2034.

Στον δεύτερο τόμο του βιβλίου μου «ΚΑΙΡΟΣ. Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ» που κυκλοφόρησε το 2009 γράφω για τους παράγοντες που τείνουν να επιταχύνουν την κλιματική αλλαγή (θετικές αναδράσεις) και εστιάζοντας στο μεθάνιο ανέφερα ότι το 2005 η συγκέντρωση του συγκεκριμένου θερμοκηπικού αερίου στην ατμόσφαιρα του πλανήτη ήταν 1.774 σωματίδια στο δισεκατομμύριο και ότι η τιμή αυτή υπερβαίνει κατά πολύ τα φυσικά επίπεδα της συγκέντρωσης των τελευταίων 650.000 ετών, που κυμάνθηκαν από 320 έως 790 σωματίδια στο δισεκατομμύριο. Στα παρακάτω διαγράμματα που αναρτήθηκαν πρόσφατα στην ιστοσελίδα https://climate.copernicus.eu παρατηρούμε ότι το 2022 η μέση συγκέντρωση του μεθανίου ανήλθε στα 1894 σωματίδια στο δισεκατομμύριο. Για το ρόλο του μεθανίου στην υπόθεση της υπερθέρμανσης του πλανήτη υπάρχει παραπομπή στο τέλος του άρθρου^*.

Το κείμενο της συμφωνίας που επιτεύχθηκε πριν από λίγες μέρες στο Ντουμπάι στα πλαίσια της COP28 καλεί σε «μετάβαση προς την απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα στα ενεργειακά συστήματα, με τρόπο δίκαιο, συντεταγμένο και ισότιμο, επιταχύνοντας τη δράση σε αυτήν την κρίσιμη δεκαετία, προκειμένου να επιτευχθεί η ουδετερότητα άνθρακα το 2050 σύμφωνα με τις επιστημονικές συστάσεις». Πολλοί είπαν ότι η συμφωνία της COP28 σηματοδοτεί μια σταθερή δέσμευση για βιώσιμη μετάβαση, αλλά υπολείπεται της ρητής δέσμευσης για τη σταδιακή κατάργηση όλων των ορυκτών καυσίμων και στερείται σαφούς χρονοδιαγράμματος για τη μείωση της χρήσης τους. Εμένα μου ήρθαν στο νου τα λόγια του Παπαφλέσσα στην ομώνυμη ταινία του 1971: «Λόγια, λόγια, λόγια και χαρτιά χωρίς αξία…».

Οι βασικές επιλογές των οικολογικών κινημάτων είναι η αειφόρος ανάπτυξη που βασίζεται στη χρήση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και η εξοικονόμηση ενέργειας. Οι συγκεκριμένες θέσεις είναι η έσχατη ελπίδα μας, αλλά έχω δύο απορίες:

(α)  Μπορεί η αειφόρος ανάπτυξη και η όποια εξοικονόμηση ενέργειας να σώσουν τον πλανήτη στα στενά χρονικά πλαίσια που υπάρχουν;

(β) Δεν είναι λίγο εξωπραγματικό να λέμε και να πιστεύουμε ότι γνώμονας της αειφορίας είναι η μέγιστη δυνατή απολαβή αγαθών από το περιβάλλον, χωρίς να διακόπτεται η φυσική παραγωγή αυτών σε ικανοποιητική ποσότητα και στο μέλλον;

Το πρώτο διάγραμμα του παρόντος άρθρου που αναρτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2023 στην ιστοσελίδα του https://climate.copernicus.eu είναι «γροθιά στο στομάχι». Μπορεί στην άνοδο της θερμοκρασίας του τρέχοντος έτους να έβαλε το χεράκι του και το Ελ Νίνιο, αλλά η πραγματικότητα είναι ζοφερή, αν αναλογιστούμε ότι οι θερμοκρασιακές αποκλίσεις του διαγράμματος έχουν περίοδο αναφοράς την τριακονταετία 1991-2020. Ποτέ άλλοτε στην κλιματική ιστορία του πλανήτη δεν παρατηρήθηκε τόσο μεγάλη άνοδος της θερμοκρασίας σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα (μερικές δεκαετίες) και ποτέ άλλοτε εξ αιτίας του ανθρώπου.

Από την παρουσίαση με τον τίτλο «Κλιματική κρίση και ακραία καιρικά φαινόμενα» που έγινε στις 13 Δεκεμβρίου 2023 στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν παραθέτω το βασικό συμπέρασμα ότι η κλιματική κρίση προκαλεί ακραία καιρικά φαινόμενα. Όπως ανέφερα και στην ομιλία μου, πεποίθησή μου είναι ότι οι παρατεταμένες περίοδοι ανώμαλου καιρού συνδέονται άμεσα με αλλαγές στα μοτίβα της γενικότερης ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας. Ισχυρότατη ένδειξη προς αυτή την κατεύθυνση είναι και το γεγονός ότι η παγκόσμια υπερθέρμανση δεν είναι ομοιόμορφη.

Αναμφίβολα, αυτό που πρέπει να κάνουμε από εδώ και πέρα είναι να πιέσουμε προς την κατεύθυνση της κατάργησης των ορυκτών καυσίμων και να κάνουμε την κοινωνία μας πιο ανθεκτική στα ακραία φαινόμενα. Το τελευταίο ζήτημα είναι εξαιρετικά δύσκολο και κοστοβόρο γιατί η κλιματική κρίση πλήττει όλους τους τομείς των δραστηριοτήτων μας. Έχω τις αμφιβολίες μου αν τελικά η ανθρωπότητα τα καταφέρει και καλό είναι αυτοί που αποφασίζουν για τις τύχες του κόσμου μας να ετοιμάσουν ένα εναλλακτικό σχέδιο για τη σωτηρία του πλανήτη. Το σχέδιο αυτό θα απαιτήσει κόστος και θυσίες, αλλά θα περισώσει πολλά από αυτά που καταφέραμε τα τελευταία 10.000 χρόνια!

ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ 

*Αν και το ποσοστό συγκέντρωσης του μεθανίου στην ατμόσφαιρα είναι πολύ πιο μικρό σε σχέση με το ποσοστό συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα, στη λειτουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου το μόριό του είναι 20 φορές πιο δραστικό από το μόριο του διοξειδίου του άνθρακα. Τεράστιες ποσότητες μεθανίου βρίσκονται θαμμένες στον πυθμένα της θάλασσας με τη μορφή υδριτών. Οι υδρίτες (ενυδατωμένοι υδρογονάνθρακες) είναι χημικές ενώσεις που ανήκουν στους κλειθρίτες (clathrates), δηλαδή σε ενώσεις που εγκλείουν άλλες ενώσεις. Στην περίπτωσή μας οι υδρίτες είναι συγκεκριμένης κρυσταλλικής δομής πάγος με διάκενα (κελιά) μέσα στα οποία έχει εγκλωβιστεί μεθάνιο. Σχηματίζονται σε βάθη που κυμαίνονται από 200 έως 2.500 μέτρα και παραμένουν σε στερεά κατάσταση λόγω της μεγάλης πίεσης του νερού και των χαμηλών θερμοκρασιών. Αν η θερμοκρασία στον πυθμένα της θάλασσας αυξηθεί, οι υδρίτες θα αποσυντεθούν σε πάγο που θα λιώσει και σε αέριο μεθάνιο που θα απελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα. Η θετική αυτή ανάδραση στη διαδικασία υπερθέρμανσης του πλανήτη αποτελεί τεράστια απειλή, που δυστυχώς είναι πλέον ορατή. Μεγάλες ποσότητες μεθανίου άρχισαν ήδη να αναβλύζουν από τον πυθμένα της θάλασσας του Λάπτεφ και της ανατολικής Σιβηρικής Θάλασσας λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας των νερών στις παραπάνω περιοχές. Μεγάλος είναι επίσης ο κίνδυνος απελευθέρωσης του μεθανίου που είναι αποθηκευμένο στα παγωμένα εδάφη και τα πετρώματα λόγω της θέρμανσης που προκαλεί η κλιματική αλλαγή. Το μεθάνιο που απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα με τις παραπάνω διαδικασίες οξυγονώνεται ταχύτατα και μετατρέπεται σε διοξείδιο του άνθρακα και νερό. Είναι προφανές ότι με την απορρόφηση τεράστιων ποσοτήτων οξυγόνου από την ατμόσφαιρα και την απελευθέρωση σε αυτήν διοξειδίου του άνθρακα οι συνέπειες θα είναι τρομακτικές. Στο μακρινό παρελθόν, φαίνεται ότι παρόμοια γεγονότα επέφεραν μεγάλες αλλαγές στη βιόσφαιρα του πλανήτη και οδήγησαν σε εξαφάνιση πολλά είδη ζωής.