Χειμώνας 1822-23: μια τουρκική τραγωδία σε τρεις πράξεις

Στη Δυτική Ελλάδα οι φθινοπωρινοί μήνες τους 1822, ο Δεκέμβριος του ίδιου χρόνου και ο Ιανουάριος του 1823 ήταν ιδιαίτερα βροχεροί. Οι πληροφορίες αυτές προέρχονται είτε απ’ ευθείας από τα γραπτά κείμενα των αυτοπτών μαρτύρων –αγωνιστών της Επανάστασης είτε συνάγονται έμμεσα από τις διασωθείσες ιστορικές περιγραφές. Αναφορικά με τις συνθήκες ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας που επικράτησαν τον Δεκέμβριο του 1822 και τον Ιανουάριο του 1823, οι πολλές βροχές που παρατηρήθηκαν παραπέμπουν σε ασυνήθιστα μεγάλης συχνότητας διελεύσεις βαρομετρικών χαμηλών από τη Δ. Ελλάδα. Τα χαμηλά αυτά κατά βάση κινούνταν από τα Δ-ΝΔ προς τα Β-ΒΑ, γιατί μόνο με αυτού του τύπου την ατμοσφαιρική κυκλοφορία επικρατέστεροι άνεμοι είναι οι νοτιάδες που κρατούν υψηλές τις θερμοκρασίες.

Στη διάρκεια, λοιπόν, αυτού του χειμώνα παίχτηκε μια τουρκική τραγωδία σε τρεις πράξεις. Η πρώτη πράξη έλαβε χώρα τον Δεκέμβριο του 1822 στο Μεσολόγγι, το οποίο οι Ομέρ Βρυώνης και Κιουταχής απέτυχαν να καταλάβουν Οι συνεχείς βροχές που παρατηρήθηκαν στη διάρκεια της πολιορκίας της Ιεράς Πόλεως δυσκόλεψαν και τους δύο εμπολέμους. Όμως, τα μεγαλύτερα προβλήματα αντιμετώπισαν οι πολιορκητές, οι οποίοι βρέθηκαν σε σκηνές επί πολλές εβδομάδες με κλιματικές συνθήκες σχεδόν μουσωνικές.

Στις 31 Δεκεμβρίου του 1822 οι νικητές του Πέτα, απογοητευμένοι και εξαθλιωμένοι από την πείνα και τις κακουχίες έλυσαν την πολιορκία του Μεσολογγίου και πήραν το δρόμο για το Βραχώρι (Αγρίνιο).  Σκοπός τους πλέον ήταν να περάσουν τον Αχελώο και να φθάσουν στην Ήπειρο. Ο καιρός όμως είχε αποφασίσει για αυτούς αλλιώς. Νοτιάδες και βροχές είχαν λιώσει τα χιόνια  στα ορεινά με αποτέλεσμα την υπερχείλιση του ποταμού, ο οποίος είχε καταστεί αδιάβατος. Έτσι, οι Τουρκαλβανοί «επανήλθαν όλοι εις το Βραχώρι, όπου έμειναν ικανάς ημέρας άστεγοι, ασκήνωτοι εν μέσω ερειπίων, τρώγοντες τους ίππους των».¹ 

Ευρισκόμενοι μπροστά σε αδιέξοδο, οι Οθωμανοί σκέφτηκαν να περάσουν από τα Άγραφα και μέσω της Θεσσαλίας να φθάσουν στην Ήπειρο. Στα μέσα Ιανουαρίου του 1823 τρεις χιλιάδες από αυτούς (οι Κουτσονίκας και Κοσομούλης αναφέρουν διπλάσιο αριθμό) ξεκίνησαν από το Βραχώρι για την πραγματοποίηση του φιλόδοξου σχεδίου τους.  Γράφει για την απόφασή τους αυτή ο Κουτσονίκας: «Εσκέφθησαν, λοιπόν, ν’ αλλάξωσι τον δρόμον και να διέλθωσι διά των επαρχιών της Ευρυτανίας και των Αγράφων, ως πότε  ο Ανίβας και ο Ναπολέων διέβησαν τα Άλπεα όρη, αλλά τοιαύτα τολμηρά επιχειρήματα μόνον οι μεγάλοι του κόσμου ήρωες επιχειρίζονται, ουχί ποτέ οι αδύνατοι βάρβαροι».²

Θα νομίσει κάποιος ότι, μεσούντος του χειμώνα, ο καιρός θα ήταν και πάλι αυτός που θα σταματούσε τους Τουρκαλβανούς, αλλά δεν συνέβη κάτι τέτοιο. Ένα χιλιόμετρο πάνω από τον Άγιο Βλάση της Αιτωλοακαρνανίας, στο ύψωμα της Κορομηλιάς που ανήκε άλλοτε στο αρματολίκι του Σοβολάκου, έζησαν τη δεύτερη πράξη της τραγωδίας τους όχι από το χειμώνα, αλλά από τον Γεώργιο Καραϊσκάκη. Ο Καραϊσκάκης βρισκόταν στα Άγραφα και ειδοποιημένος για τις τουρκικές κινήσεις αποφάσισε να εμποδίσει τους εχθρούς, καταλαμβάνοντας το ύψωμα της Κορομηλιάς με 800 πολεμιστές κυρίως από τη γύρω περιοχή. Οι Τουρκαλβανοί, όταν έφτασαν και διαπίστωσαν ότι η διάβαση ήταν κατειλημμένη, προσπάθησαν να έρθουν σε διαπραγματεύσεις μαζί του. Όμως, ούτε οι διαπραγματεύσεις ούτε τα χρήματα που στη συνέχεια πρότειναν στον Καραϊσκάκη είχαν αποτέλεσμα³ και υπέστησαν δεινή ήττα.

Οι Τουρκαλβανοί που γλύτωσαν από τους άνδρες του Καραϊσκάκη στη μάχη της Κορομηλιάς, ηττημένοι, πεινασμένοι και τρισάθλιοι, αναγκάστηκαν να γυρίσουν στο Βραχώρι. Τόσο αυτοί όσο και εκείνοι που δεν τους είχαν ακολουθήσει στην Κορομηλιά είχαν μόνο δύο επιλογές. Είτε θα έμεναν λιμοκτονούντες στο Βραχώρι ώσπου να πέσει η στάθμη των νερών του Αχελώου είτε θα επιχειρούσαν να περάσουν το φουσκωμένο ποτάμι κι όποιος γλύτωνε. Η πλάστιγγα για τους εχθρούς έγειρε προς την παρακινδυνευμένη λύση της διάβασης του Αχελώου, όταν κυκλοφόρησε η φήμη ότι ο Μάρκος Μπότσαρης ετοίμαζε γενική επίθεση εναντίον τους. 

Η επιχείρηση διάβασης του πλημμυρισμένου Αχελώου από τους Τουρκαλβανούς άρχισε στις 28 Ιανουαρίου 1823 από ένα σημείο κοντά στη Λεπενού. Για να τα καταφέρουν έβαλαν κάθετα στο ποτάμι τρεις σειρές δεμένων μεταξύ τους αλόγων για να κόψουν την ορμή του νερού και αυτοί πιασμένοι χέρι-χέρι προσπάθησαν να περάσουν απέναντι. Όταν όμως έφθασαν στο μέσο του ποταμού, έντρομοι είδαν ότι ο πυθμένας του ήταν τόσο λασπώδης και το ρεύμα του νερού τόσο ισχυρό που δεν μπορούσαν να προχωρήσουν. Ήταν όμως πολύ αργά και να γυρίσουν πίσω. Σε ελάχιστο χρόνο άλογα και άνδρες παρασύρθηκαν από τα ορμητικά νερά του Αχελώου που έγινε ο τάφος πολλών από αυτούς. Ο Τρικούπης και ο Κοσομούλης αναφέρουν ότι κατά τη διάβαση του ποταμού πνίγηκαν 500 Τουρκαλβανοί.

Ο Μάρκος Μπότσαρης, αφού κατακερμάτισε την οπισθοφυλακή του εχθρού, έτρεξε γρήγορα προς τη Γουριά να περάσει το ποτάμι με τις περατίδες, ώστε να επιτεθεί στους Τουρκαλβανούς που θα έβγαιναν στην απέναντι όχθη, αλλά δεν τους πρόλαβε. Τελικά, τα υπολείμματα των δυνάμεων του Ομέρ Βρυώνη και του Κιουταχή έφθασαν σε κακή κατάσταση στον Καρβασαρά (Αμφιλοχία) και στις 8 Φεβρουαρίου πέρασαν με πλοία στην Πρέβεζα. Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι αν υπήρχε ομοψυχία μεταξύ των Ελλήνων αρχηγών και δεν άφηναν αφύλακτο το πέρασμα του Αχελώου, η καταστροφή του εχθρού θα ήταν ολοκληρωτική.      

Κλείνουμε τη σημερινή επετειακή ιστορική αναδρομή με τη γλαφυρή περιγραφή της τελευταίας πράξης της τραγωδίας των Τουρκαλβανών, στην οποία πρωταγωνίστησαν ο καιρός και ο Αχελώος: «Ο ωραίος ουρανός της Ελλάδος αγανακτήσας κατά των βαρβάρων, οίτινες καταμίαινον το ιερό έδαφός της, ήνοιξε τους καταρράκτας του εκχέων ραγδαιοτάτους και συνεχείς υετούς επί της εκτεταμένης ταύτης κοιλάδος, το δε γνήσιο τέκνο της αγαθής ταύτης Μητρός, ο Αχελώος, υπερχειλίσας ητοιμάζετο να παραλάβει τους υιούς της Αγάρ και να τους εκπέμψει εις τα Τάρταρα».⁴

Χρόνια πολλά στους απανταχού Έλληνες!

 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

¹ Σπυρίδωνος Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1861. Έκδοσις Δευτέρα, Λονδίνο.  Τόμος Β', Κεφ. Μ΄, σ. 354.

² Λάμπρου Κουτσονίκα,  Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1864. Αθήνα. Τόμος Β΄, σ. 201.

³ Δημητρίου Αινιανού, Η Βιογραφία του Στρατηγού Γεωργίου Καραϊσκάκη, 1903. Έκδοσις Δευτέρα υπό Ι. Βλοχογιάννη, σ.14. 

⁴ Λάμπρου Κουτσονίκα, Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1864. Αθήνα. Τόμος Β΄, σ. 202.