Η μαρμότα, η αρκούδα κι ο καιρός

Η μαρμότα και η αρκούδα ανήκουν στην κατηγορία των ζώων που πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Έχουν όμως και ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό. Κάνουν μακροπρόθεσμες προγνώσεις ή, καλύτερα, παρακολουθώντας τη συμπεριφορά τους, εμείς οι άνθρωποι βγάζουμε(;) συμπεράσματα για τον καιρό της τελευταίας φάσης του χειμώνα. Ας το δούμε αυτό πιο αναλυτικά. Στις ΗΠΑ και τον Καναδά θεωρούν ότι κάθε χρόνο στις 2 Φεβρουαρίου η μαρμότα, που είναι ένα είδος μεγαλόσωμου σκίουρου, ξυπνά από τη χειμερία νάρκη και κάνει την πρώτη προσπάθεια να ξεμυτίσει από τη φωλιά της. Αν η μέρα είναι συννεφιασμένη και δεν μπορέσει να δει τη σκιά της, βγαίνει τελείως από τη φωλιά, κάτι που ερμηνεύεται πως η άνοιξη βρίσκεται κοντά. Αν όμως η μέρα είναι ηλιόλουστη και δει τη σκιά της, η μαρμότα ξαναμπαίνει στη φωλιά, γεγονός που σημαίνει ότι ο χειμώνας θα διαρκέσει ακόμα έξι εβδομάδες.

Στη χώρα μας το ρόλο της μαρμότας τον παίζει η αρκούδα. Η έκφραση: «Έλιασε στις 2 του Φλεβάρη η αρκούδα; Ο χειμώνας είναι πίσω» σημαίνει παράταση του χειμώνα. Και επειδή όλοι οι Έλληνες δεν έχουμε τη δυνατότητα να βλέπουμε αρκούδες, δημιουργήθηκαν και εναλλακτικές εκφράσεις : «Καλοκαιριά της Παπαντής, μαρτιάτικος χειμώνας», «Παπαντίτσα μου καλή, χειμωνίτσα μου κακή». Οι παραπάνω λαϊκές εκφράσεις έχουν κάποια βάση, καθώς μια καλοκαιρία στις αρχές του Φεβρουαρίου στατιστικά είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ακολουθηθεί από μια ή περισσότερες χειμωνιάτικες κακοκαιρίες. 

Σημειώνεται ότι η “Ημέρα της Μαρμότας”, είναι μια σχετικά καινούργια έκφραση, η οποία χρησιμοποιείται μεταφορικά για να περιγράψει μια δυσάρεστη κατάσταση που επαναλαμβάνεται συνεχώς. Παράδειγμα, η κατάσταση που βιώνει ένας πεδινός χιονόφιλος, ο οποίος, παρακολουθώντας καθημερινά τα μοντέλα, δεν βλέπει φως στο τούνελ. Υπεύθυνη για τη διάδοση αυτής της σημασίας είναι η ομότιτλη κινηματογραφική ταινία του 1993 στην οποία οι πρωταγωνιστές της ζούσαν τον εφιάλτη της καθημερινής επανάληψης των ίδιων εμπειριών, το μαρτύριο της ακινησίας.

Αναφορικά με τη λαϊκή κλιματολογία του Φεβρουαρίου, οι παροιμίες «Ο Τρύφωνας ελάλησε, ήρθε το καλοκαίρι», «Στις δεκαπέντε του Φλεβάρη βαρεί τ άλογο το ποδάρι, στις δεκαεφτά του Φλεβαριού θα ζεσταθεί το νύχι του βοδιού», «Ο Φλεβάρης ανοίγει τις φλέβες του νερού» κ.ά. περιγράφουν για τους χιονόφιλους εφιάλτες. Ίσες αποστάσεις κρατάει η γνωστότερη παροιμία του Φλεβάρη: «Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει. Μα αν τυχόν και θα θυμώσει, μέσ' τα χιόνια θα μας χώσει» και σαφώς υπέρ τους είναι η παροιμία που λέει ότι «Ο Κουτσοφλέβαρος έβαλε τη γριά στο χάλκωμα από κάτω».

Με βάση τις πρώτες ενδείξεις των μοντέλων, για το φετινό Φεβρουάριο μπορούμε να πούμε καταρχάς ότι ο Άγιος Τρύφωνας (1^η Φεβρουαρίου) θα λαλήσει καλοκαίρι και την επομένη (2^α Φεβρουαρίου) κατά πάσα πιθανότητα η αρκούδα δεν θα λιαστεί. Για τη συνέχεια, όλα είναι ακόμη θολά.

Καλή Κυριακή, φίλοι μου