«Ασιτία και ψύξις» Μέρος 3ο (τελευταίο), ο χειμώνας του 1941-42 σε άλλες περιοχές της χώρας

Αποκλίσεις της μέσης θερμοκρασίας του Ιανουαρίου 1942 από τη μέση θερμοκρασία του συγκεκριμένου μήνα της περιόδου 1900-1939.   Πηγή: Goddard Space Flight Center.

Το χειμώνα του 1941-42 δεν επλήγη μόνο η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη από τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Ολόκληρη η χώρα βρέθηκε στο έλεος σφοδρής κακοκαιρίας που είχε μεγάλη ένταση και μεγάλη διάρκεια. Όπως θα δούμε στις επόμενες παραγράφους, σε πανελλήνια κλίμακα, τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της κακοκαιρίας ήταν οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και τα μεγάλα ύψη του υετού, ο οποίος στις περισσότερες περιοχές είχε τη μορφή χιονιού.

Ο Απόστολος Φλόκας, χρησιμοποιώντας ως κριτήριο την απόκλιση από τη μέση θερμοκρασία των χειμωνιάτικων μηνών (Δεκέμβριος, Ιανουάριος, Φεβρουάριος), βρήκε ότι στη Λάρισα, με κανονική (μέση) θερμοκρασία του συγκεκριμένου τριμήνου 6,13^οC, ο πιο δριμύς χειμώνας της περιόδου 1899-1973 ήταν ο χειμώνας 1941-42 με μέση θερμοκρασία 3,2^οC και 10 ημέρες ολικού παγετού. Ακολουθούν ο χειμώνας 1931-32 (2^ος), ο χειμώνας 1928-29 (3^ος)  και ο χειμώνας 1904-05 (4^ος).  Ψυχροί χειμώνες ήταν οι χειμώνες 1908-09, 1939-40 και 1948-49¹⁰.

Πληροφορίες για το βαρύ χειμώνα του 1941-42 υπάρχουν και για πολλές άλλες περιοχές της χώρας. Στην Κρήτη οι χιονοπτώσεις της 1^ης και της 2ας Ιανουαρίου 1942 ήταν σφοδρές, αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Από τον Δεκέμβριο του 1941 μέχρι και τον Φεβρουάριο του 1942 το νερό που έπεσε στο νησί ήταν τόσο πολύ, ώστε γίνονταν δεήσεις να σταματήσουν οι βροχές.¹¹

 Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί και η μαρτυρία που καταγράφεται σε προσωπικό ημερολόγιο για τον καιρό της Μυτιλήνης. Σύμφωνα με συγκεκριμένη μαρτυρία, τη νύχτα της 23^ης προς την 24^η Ιανουαρίου 1942 «χιόνισε πάρα πολύ, πράγμα παράξενο, πράγμα σπάνιο, για την πόλη της Μυτιλήνης».¹²

Ιδιαίτερα βαρύς ήταν ο πρώτος κατοχικός χειμώνας και στην Ήπειρο. Στις αρχές Ιανουαρίου του 1942 στην περιοχή των Ιωαννίνων τα χιόνια, οι πάγοι και οι εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες έκαναν τις συνθήκες διαβίωσης εξαιρετικά δύσκολες. Γράφει χαρακτηριστικά ο Παναγιώτης Τζιόβας: «Το έτος 1942, την παραμονή των Φώτων, ημέρα Δευτέρα, ολόκληρη η πόλη και οι δρόμοι είναι παγωμένοι. Επάγωσε και η λίμνη. Δριμύτατο ψύχος 17 υπό το μηδέν. Τα πάντα παγωμένα και σκεπασμένα από χιόνια. Οι άνθρωποι τρέμαν από το ανυπόφορο κρύο».¹³ 

Στην επαρχία της Κόνιτσας το χειμώνα του 1941-42 οι κάτοικοί της υπέφεραν πολύ όχι μόνο από την πείνα αλλά και από το δριμύ ψύχος. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν εξαιρετικά δύσκολες κυρίως για τους κατοίκους των ορεινότερων χωριών, πολλοί από τους οποίους έμεναν σε σπίτια χωρίς ταβάνια και με τις χιονοθύελλες νιφάδες τρύπωναν και μέσα στα δωμάτια. Η μοναδική πηγή θερμότητας ήταν το τζάκι, το οποίο βέβαια ήταν αδύνατο να ζεστάνει όλο το σπίτι. Ακόμα και η λιγοστή  μπομπότα (ψωμί από καλαμποκάλευρο) που φυλασσόταν στα ντουλάπια πάγωνε συχνά από τις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες.

Από τη μελέτη των διαθέσιμων μετεωρολογικών χαρτών προκύπτει ότι το χειμώνα του 1941-42 στην Ευρώπη κυριάρχησε ένα σχεδόν στάσιμο ατμοσφαιρικό κύμα που τροφοδοτούσε το μεγαλύτερο μέρος της ηπείρου μας με πολικές αέριες μάζες (βλέπε αρχικό χάρτη). Οι εξαιρετικά ψυχρές αυτές μάζες, που κατευθύνονταν από τις Β-ΒΑ προς τις Ν-ΝΔ περιοχές της Ευρώπης, επηρέασαν και τη Ελλάδα. Η πρώτη ψυχρή εισβολή εκείνου του δραματικού χειμώνα παρατηρήθηκε την 1^η εβδομάδα του Δεκεμβρίου, αλλά οι δύο τρομερές επελάσεις του ψύχους και του χιονιά, που προκάλεσαν μεγάλα προβλήματα στο λιμοκτονούντα ελληνικό λαό, ήλθαν αργότερα και ήταν πολυήμερες. Η πρώτη από αυτές παρατηρήθηκε μέσα στις γιορτές του Δωδεκαημέρου (27/12/41-5/1/42) και η δεύτερη, που επηρέασε περισσότερο τη Β. Ελλάδα, έλαβε χώρα το τρίτο δεκαήμερο του Ιανουαρίου.

 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

¹ Ευγενία Μπουρνόβα, Θάνατοι από πείνα. Η Αθήνα το χειμώνα του 1941 – 1942. Αρχειοτάξιο, τ. 7, Μάιος 2005. 

² Χρήστου Λούκου, Η πείνα στην Κατοχή: δημογραφικές, κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις. Ομιλία σεμιναρίου 6^ης Μαρτίου 2015 στην Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού. Διοργανωτές: ΑΣΚΙ-ΚΙΚΠΕ.        

 

³ Βασιλείου Α. Σακαλή,  Το κλίμα της πόλεως: συμβολή εις την μικροκλιματικήν έρευναν των Αθηνών και γενικώς των μεγαλουπόλεων, 1951. Δεύτερη έκδοση, σ. 206.

⁴ ΕΜΥ, Κλιματικά Στοιχεία του Ελληνικού Δικτύου περιόδου 1930-1975. Διεύθυνση Κλιματολογίας, 1978.

⁵ Βασιλείου Α. Σακαλή,  Το κλίμα της πόλεως: συμβολή εις την μικροκλιματικήν έρευναν των Αθηνών και γενικώς των μεγαλουπόλεων, 1951. Δεύτερη έκδοση, σ. 207. 

⁶ Αποστόλου Φλόκα, Winter and Summer indices in Athens, 1975. ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ Ν0 53. Εκδόσεις Μετεωρολογικού Ινστιτούτου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

⁷ G. Livadas and Ang. Arseni-Papadimitriou, Meteorological Observations of the German Weather Station in Thessaloniki 1941-1944. Publications of the Meteorological-Climatological Institute of the University of Thessaloniki, 1972.

⁸ G. Livadas and A. Stergiou, Snow in Thessaloniki, 1975. ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ Ν0 54. Εκδόσεις Μετεωρολογικού Ινστιτούτου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

⁹ Σ. Μπαρσάκη και Τ. Μακρογιάννη, Κλιματική και Θερμοδυναμική Ανάλυση του Φαινομένου της Χιονόπτωσης στην Περιοχή της Θεσσαλονίκης, 2000. Πρακτικά 5^ου Πανελληνίου Συνεδρίου Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας-Φυσικής της Ατμόσφαιρας.  

¹⁰ Αποστόλου Φλόκα, Winter and Summer indices in Thessaloniki and Larissa, 1975. ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ, Ν0 50. Εκδόσεις Μετεωρολογικού Ινστιτούτου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

¹¹ Δημητρίου  Γαλάνη, Καταγραφή ιστορικών στοιχείων και επεξεργασία μετεωρολογικών δεδομένων Μ. Σ. Χανίων περιόδου 1933-1940. Πτυχιακή εργασία. Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης, Παράρτημα Χανίων, Τμήμα Φυσικών Πόρων & Περιβάλλοντος, Τομέας Μετεωρολογίας, 2010. Οι πληροφορίες προέρχονται από το αρχείο του Γιώργου Στυλιανάκη,

 ¹² Εσπεντίτο Ντάνκα, Ημερολόγιο Κατοχής της Μυτιλήνης 1942-1944.

Πηγή:  http://www.lesvosoldies.gr/gr/1183982148/1300229795.html.

 ¹³ Παναγιώτη Τζιόβα, Τα μικρά χρονικά των Ιωαννίνων (1879-1946),1995. Ηπειρωτικό Ημερολόγιο, ΕΗΜ.