Η Ναυμαχία της Πάτρας

Συμμετέχοντας στον εορτασμό των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, ανεβάζω αυτό το άρθρο στη μνήμη των θαλασσινών αγωνιστών της εθνικής μας παλιγγενεσίας. Στο πρώτο έτος της Ελευθερίας, οι επιτυχίες των αγωνιστών στη στεριά συνδυάστηκαν άριστα με τις επιτυχίες των νησιωτών στη θάλασσα. Όμως, ο ηρωισμός και η αυταπάρνηση των Ελλήνων ναυτικών εναλλάσσονταν με τις έριδες και την έλλειψη πειθαρχίας, όπως ακριβώς συνέβαινε και στην ξηρά. Παρατηρήθηκαν κυρίως προβλήματα πολυαρχίας μεταξύ των καπετάνιων της Ύδρας, των Σπετσών και των Ψαρών που είχαν αναλάβει το μεγαλύτερο βάρος του πολέμου στη θάλασσα και βέβαια την οικονομική του υποστήριξη. Σημειώνεται ότι κάθε εξόρμηση τού ελληνικού στόλου απαιτούσε πολλά χρήματα, τα οποία συχνά δε υπήρχαν και χρειάζονταν εβδομάδες ή και μήνες να εξευρεθούν.

Στις 24 Ιανουαρίου 1822, μεσούντος του χειμώνα, ο τουρκικός στόλος υπό τον Πεπέ-Αλή Καπετάν βγήκε από τα στενά του Ελλησπόντου, κατευθυνόμενος προς τη νότια Ελλάδα. Στην πορεία ο στόλος του Πεπέ-Αλή ενώθηκε με τον υπό τον Ισμαήλ Γιβραλτάρ αιγυπτιακό στόλο και ο ενωμένος πλέον μουσουλμανικός στόλος, που αριθμούσε 70 πολεμικά και φορτηγά πλοία, έφθασε προς το τέλος του μήνα στα νότια παράλια της Πελοποννήσου. Στις 29 Ιανουαρίου οι Μωαμεθανοί ανεφοδίασαν το φρούριο της Μεθώνης με τροφές και πολεμοφόδια, αλλά λόγω κακοκαιρίας δεν μπόρεσαν να κάνουν το ίδιο με το φρούριο της Κορώνης. Στις 30 του μήνα προσπάθησαν να καταλάβουν το φρούριο της Πύλου (Νεόκαστρο) που είχε πέσει στα χέρια των Ελλήνων, αλλά δεν τα κατάφεραν και αποφάσισαν να κατευθυνθούν προς την Πάτρα. Ο καιρός όμως δεν ήταν ευνοϊκός και στις 2 Φεβρουαρίου ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος αναγκάστηκε να καταφύγει στο φιλόξενο γι αυτόν λιμάνι της αγγλοκρατούμενης Ζακύνθου. Εκεί, παρέμεινε επί ένα δεκαήμερο λόγω αντίξοων καιρικών συνθηκών. Στις 13 Φεβρουαρίου οι Τουρκοαιγύπτιοι απέπλευσαν από τη Ζάκυνθο με προορισμό την Πάτρα, όπου τελικά αποβίβασαν 4.000 στρατιώτες, 20 πεδινά κανόνια και άλλες πολεμικές αποσκευές. 

Η εμφάνιση του εχθρικού στόλου στα νότια παράλια της Πελοποννήσου σκόρπισε το φόβο στους Έλληνες. Μπροστά στον τεράστιο κίνδυνο και με δεδομένη την οικονομική αδυναμία της κυβέρνησης, οι Πρόκριτοι των νησιών, αναγκάστηκαν να βάλουν για μια ακόμα φορά το χέρι στα ιδιαίτερα βαλάντιά τους για την οργάνωση στόλου που θα αντιμετώπιζε τον εχθρό. Στις 11 Φεβρουαρίου, νότια της Πελοποννήσου, ο νέος ναύαρχος του ελληνικού στόλου Ανδρέας Μιαούλης με τα υδραίικα και τα σπετσιώτικα πλοία αντάμωσε τους Ψαριανούς με τα δικά τους πλοία και αφού εφοδιάστηκε με 32 βαρέλια μπαρούτι,  πέρασε με φοβερή κακοκαιρία -νοτιάδες και καταιγίδες- τον κάβο Ματαπά (ακρωτήριο Ταίναρο) και έφθασε με εξαιρετικά μεγάλο κίνδυνο στην Κορώνη. Όταν οι καιρικές συνθήκες έγιναν κάπως καλύτερες, ο ελληνικός στόλος που αριθμούσε 64 πλοία (πολεμικά και πυρπολικά) κινήθηκε βόρεια και πλέοντας ανατολικά της Ζακύνθου φούνταρε τη νύχτα της 16^ης Φεβρουαρίου στο Μεσολόγγι.

Στις 17, 18 και 19 Φεβρουαρίου οι πνέοντες πολύ ισχυροί βορειοανατολικοί άνεμοι, «σφοδρή αντίπνοια» κατά τον ιστορικό Σπυρίδωνα Τρικούπη¹, στάθηκαν ανυπέρβλητο εμπόδιο για τους Έλληνες να πλησιάσουν τον ελλιμενισμένο στην Πάτρα τουρκοαιγυπτιακό στόλο.  Με αυτές τις συνθήκες, το βράδυ της 19^ης Φεβρουαρίου, έλαβε χώρα πολεμικό συμβούλιο όλων των ναυάρχων και των πλοιάρχων του ελληνικού στόλου στη ναυαρχίδα του Ανδρέα Μιαούλη. Εκεί αποφασίστηκε να προσβάλλουν πρώτοι οι Έλληνες τους εχθρούς, για να μη δείξουν δειλία «ιστάμενοι εν αμύνη».² Ήταν η πρώτη φορά πού ο ενωμένος ελληνικός στόλος θα αντιμετώπιζε σαν ίσος προς ίσο τον αντίστοιχο τουρκικό.

Στις 3 το πρωί της 20^ης Φεβρουαρίου ο ελληνικός στόλος, με τον άνεμο πάντα αντίθετο, ξεκίνησε για το λιμάνι της Πάτρας, όπου ναυλοχούσε ο εχθρικός στόλος, περιμένοντας καλύτερες καιρικές συνθήκες για την αναχώρησή του. Μπροστά από όλους πήγαινε ο Μιαούλης με το πλοίο του και πίσω του τα άλλα ελληνικά πλοία που δυσκολεύονταν να ακολουθήσουν τον αρχηγό λόγω του ανέμου. Γράφει στο ημερολόγιό του ο Αναστάσιος Τσαμαδός: «Έκαμε σινιάλο ο Κομμαντάντες και εσηκωθήκαμεν εις τα πανιά πηγαίνοντας κατ’ επάνω του εχθρού και πλησιάζοντας εσηκώθη ο εχθρός εις τα πανιά κομμάτια 36 και πλησιάζοντας ο ναύαρχος εις μία φρεγάδα άρχισε τον πόλεμον, ήτο η ώρα 2 της ημέρας (σ.σ. δύο ώρες αφ’ ότου είχε ξημερώσει) και πολεμών τού εχάλασε την γάπια (τετράγωνο πανί) του εχθρού, δεν ήτο όμως όλα τα καράβια συναγμένα τα ιδικά μας διά να έμβουν εις την λίνιαν (γραμμή), ευθύς εφθάσαμεν και ημείς και αρχίσαμε τον πόλεμον έως ότου έφθαναν τα μυσδράλια».³

Ασυγκράτητος ο Μιαούλης κάποια στιγμή βρέθηκε με τη ναυαρχίδα του ανάμεσα σε δύο εχθρικές φρεγάτες τις οποίες άρχισε να χτυπά ταυτόχρονα με τα κανόνια του. Ο Οθωμανικός στόλος σκόρπισε και όταν άρχισαν να καταφθάνουν στην περιοχή τα άλλα ελληνικά πλοία, η ναυμαχία γενικεύτηκε. Τα τουρκοαιγυπτιακά πλοία προσπαθούσαν να βγουν από το λιμάνι, αλλά η τρικυμία και ο φόβος των πυρπολικών έκανε τις κινήσεις των πληρωμάτων τους πολύ δύσκολες. Η ναυμαχία στον Πατραϊκό κράτησε περίπου πέντε ώρες μέσα σε σφοδρή τρικυμία. Το απόγευμα οι δύο αντίπαλοι στόλοι διαχωρίστηκαν και οι Τούρκοι εξαιρετικά φοβισμένοι κατέφυγαν στο ασφαλές γι αυτούς λιμάνι της Ζακύνθου. Ο ελληνικός στόλος έμεινε περιπολώντας έξω από τη Ζάκυνθο δύο μέρες και στη συνέχεια κατέπλευσε στο Κατάκολο για προμήθεια νερού. Η ναυμαχία της Πάτρας κερδήθηκε από τους Έλληνες και καθιέρωσε τον Ανδρέα Μιαούλη ως τον αδιαφιλονίκητο ναύαρχο του στόλου των επαναστατών. Θα ήταν όμως άδικο να μην αποδοθούν τα εύσημα σε όλους τους Έλληνες που έλαβαν μέρος στην ιστορική εκείνη αναμέτρηση.

Από μετεωρολογικής πλευράς, γενικά μπορούμε να πούμε ότι τις τρεις πρώτες εβδομάδες του Φεβρουαρίου του 1822 στη Ν-ΝΔ Ελλάδα επικράτησαν αλλεπάλληλες κακοκαιρίες. Αν και είναι πολύ δύσκολο να αναφερθούμε με λεπτομέρειες στις ατμοσφαιρικές διαταραχές που πέρασαν από την περιοχή και επηρέασαν τις πολεμικές επιχειρήσεις, μπορούμε βάσιμα να εικάσουμε ότι:

      (α) Στις 30 Ιανουαρίου 1822, ημέρα που ξεκίνησαν οι Τούρκοι από την Πύλο για την Πάτρα, ο καιρός αρχικά ήταν καλός, αλλά στη συνέχεια επικράτησε κακοκαιρία που τους ανάγκασε να καταφύγουν στη Ζάκυνθο. Εκεί έμειναν ως τις 12 Φεβρουαρίου λόγω αντίξοων καιρικών συνθηκών. Στη διάρκεια των πρώτων 9 ημερών του Φεβρουαρίου οι Τούρκοι έμειναν καθηλωμένοι στη Ζάκυνθο είτε εξαιτίας της διέλευσης από την περιοχή αλλεπάλληλων μετωπικών υφέσεων είτε λόγω επίμονων ΒΑ ανέμων. Από πλευράς συνοπτικής κλιματολογίας, το δεύτερο φαίνεται πιο πιθανό.

     (β) Στις 10 Φεβρουαρίου οι άνεμοι στο Ιόνιο άρχισαν να γίνονται νοτιάδες που βαθμιαία ενισχύθηκαν. Το γεγονός αυτό οφειλόταν στο πλησίασμα ενός ψυχρού μετώπου, το οποίο προκάλεσε την κακοκαιρία με τους θυελλώδεις νοτιάδες και τις καταιγίδες της 11^ης Φεβρουαρίου που συνάντησε ο ελληνικός στόλος νότια της Πελοποννήσου. Με το πέρασμα του ψυχρού μετώπου, που συνέβη το απόγευμα της 11^ης Φεβρουαρίου, επικράτησαν ισχυροί ΒΔ άνεμοι, οι οποίοι στη διάρκεια της 12^ης Φεβρουαρίου σταδιακά εξασθένησαν. Έτσι, στις 13 Φεβρουαρίου, με τους ευνοϊκούς γι αυτούς εξασθενημένους Δ-ΒΔ ανέμους, οι Τούρκοι ξεκίνησαν από τη Ζάκυνθο για την Πάτρα.

       (γ) Από τις 14 ως τις 16 Φεβρουαρίου οι καιρικές συνθήκες στο Ν. Ιόνιο και τον Πατραϊκό ήταν καλές και επέτρεψαν στον ελληνικό στόλο να ξεκινήσει από την Κορώνη και να φθάσει άνετα στο Μεσολόγγι.

       (δ)  Από τις 17 ως τις 20 του μήνα  στον Πατραϊκό κόλπο επικράτησε καιρός ισχυρού ΒΑ ρεύματος που είναι αρκετά συνηθισμένος για τον Φεβρουάριο. Οι αναφορές ότι τις κινήσεις των Τουρκοαιγυπτίων, εκτός από τον άνεμο, δυσκόλευε και το κρύο δείχνουν ότι η ψυχρή εισβολή ήταν έντονη και κράτησε αρκετές ημέρες.

 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

¹  Σπυρίδωνος Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1861. Έκδοσις Δευτέρα, Λονδίνο. Τόμος Β', Κεφ. ΚΗ, σ. 152-153.

² Αναστάσιου Ορλάνδου, Ναυτικά, ήτοι Ιστορία των κατά τον υπέρ Ανεξαρτησίας της Ελλάδος Αγώνα Πεπραγμένων υπό  των Τριών Ναυτικών Νήσων, ιδίως δε των Σπετσών, 1869. Αθήνα, τυπογραφείο Χ. Ν. Φιλαδέλφεως. Τόμος Α΄, σ. 229.

³ Αναστάσιου Τσαμαδού, Ιστορικά ημερολόγια των ελληνικών ναυμαχιών του 1821. Εκδόσεις Καραβία, 2007.