Οι θόλοι θερμότητας με ερωτοαπαντήσεις

Χάρτης μέσης τροπόσφαιρας στα τέλη Ιουνίου του 2021

 

Τι είναι θερμό κύμα;

Θερμό κύμα (heat wave) ή κύμα καύσωνα είναι μια παρατεταμένη περίοδος (συμβατικά 3 ή περισσότερων ημερών) ασυνήθιστα θερμού καιρού.

 

Τι είναι θόλος θερμότητας;

Ο θόλος θερμότητας (heat dome) είναι ένα φαινόμενο, αν θέλετε, μια ατμοσφαιρική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από ένα σύστημα υψηλής πίεσης που παγιδεύει ζεστό αέρα. Το σύστημα της υψηλής πίεσης (αντικυκλώνας) της ανώτερης ατμόσφαιρας όχι μόνο παγιδεύει τον ζεστό αέρα από κάτω του εμποδίζοντας τον ψυχρότερο αέρα να εισέλθει στην περιοχή που επηρεάζει, αλλά τον ωθεί και προς τα κάτω, συμπιέζοντάς τον. Με τη συμπίεση ο αέρας θερμαίνεται ακόμα περισσότερο, γεγονός που επιδεινώνει περαιτέρω τις θερμές συνθήκες στο έδαφος. Πέρα από αυτά, τα συστήματα υψηλής πίεσης συνήθως φέρνουν καθαρό ουρανό, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει λιγότερη ανάκλαση του ηλιακού φωτός και μεγαλύτερη απορρόφηση θερμότητας από το έδαφος.

 

Τι άλλο γνωρίζουμε αναφορικά με τις περιοχές προτίμησης και τη δομή των θόλων θερμότητας;

Ο John Abatzoglou, καθηγητής κλιματολογίας στο UC Merced, ο οποίος συνυπέγραψε μελέτη σχετικά με τον ισχυρό θόλο θερμότητας του 2021 που έπληξε στη ΒΔ Αμερική, σημειώνει ότι οι θόλοι θερμότητας δεν είναι απλώς μεγάλοι και επίμονοι, αλλά συνήθως δημιουργούνται πάνω από την ξηρά και σε θερμές εποχές, συγχρονίζοντας ζεστές και μερικές φορές πολύ ξηρές συνθήκες. O Αμερικανός κλιματολόγος Michael Mann στο Πανεπιστήμιο της Pennsylvania προσθέτει ότι οι θόλοι θερμότητας δεν είναι απλώς ζεστοί στην επιφάνεια όπως τα κύματα καύσωνα, αλλά έχουν ένα βαθύ στρώμα θερμού αέρα και υψηλή πίεση που σχετίζεται με τον βυθιζόμενο ξηρό θερμό αέρα.

 

Ποια είναι η διακριτή διαφορά μεταξύ ενός θόλου θερμότητας και ενός θερμού κύματος;

Ουσιαστικά, ένας θόλος θερμότητας περιγράφει τον μηχανισμό ανόδου της θερμοκρασίας και ένα θερμό κύμα περιγράφει την επίδραση του στο έδαφος. Έτσι, ένας θόλος θερμότητας μπορεί να είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην πρόκληση ή/και την εντατικοποίηση ενός κύματος καύσωνα. Παρά την παραπάνω διάκριση, οι όροι θόλος θερμότητας και θερμό κύμα αρκετά συχνά χρησιμοποιούνται εναλλακτικά στα ΜΜΕ.

 

Πόσο επιστημονικός είναι ο όρος θόλος θερμότητας;

Ο όρος θόλος θερμότητας δεν είναι αυστηρά επιστημονικός. Η Εθνική Υπηρεσία Καιρού των ΗΠΑ δεν τον έχει συμπεριλάβει στο γλωσσάρι της και τα στελέχη της βασικά χρησιμοποιούν τον όρο «θερμό κύμα». Αντίθετα, το 2022, η Αμερικανική Μετεωρολογική Εταιρεία πρόσθεσε το όρο «θόλος θερμότητας» στο δικό της γλωσσάρι.

 

Υπάρχει κάποιος θόλος θερμότητας του πρόσφατου παρελθόντος που σας έκανε  εντύπωση;

Ένας από τους πιο ισχυρούς και επίμονους θόλους θερμότητας των τελευταίων ετών σημειώθηκε περί τα τέλη Ιουνίου του 2021 στις δυτικές περιοχές των ΗΠΑ και τη Βρετανική Κολομβία του Καναδά, προκαλώντας εξαιρετικά θερμές και ξηρές συνθήκες, με συνέπεια τον θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων. Το τριήμερο 26-28/6 στις περιοχές που προαναφέρθηκαν σημειώθηκαν εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες, με αποκορύφωμα το απίστευτο ρεκόρ των 49.6 βαθμών της 29^ης Ιουνίου 2021 στο Λίτον της Βρετανικής Κολομβίας.

 

Μπορεί να παρατηρηθούν  στην Ελλάδα θόλοι θερμότητας με ένταση και διάρκεια όπως εκείνου του 2021 στη ΒΔ Αμερική;

Με τη θέρμανση του πλανήτη να έχει ήδη επηρεάσει τα πρότυπα της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας του και τη θέρμανση αυτή να συνεχίζεται, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει οποιοδήποτε ακραίο καιρικό φαινόμενο στο μέλλον. Ωστόσο, κάποια πράγματα που έχουν να κάνουν με τις ιδιαιτερότητες της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας τη θερινή περίοδο  στην περιοχή μας περιορίζουν τις πιθανότητες να παρατηρηθεί κάτι τέτοιο.

Κατά αρχάς, ο αντικυκλώνας, που, παραμένοντας επί πολλές ημέρες πάνω από την περιοχή μας, θα δημιουργήσει τον θόλο θερμότητας είναι ένας στάσιμος αντικυκλώνας που συνήθως δημιουργείται λόγω μπλοκαρίσματος της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας και στη διαδικασία αυτή κρίσιμο ρόλο παίζει ο πολικός αεροχείμαρρος. Όμως, την καλοκαιρινή περίοδο η ΝΑ Ευρώπη είναι «εχθρική» για τον συγκεκριμένο αεροχείμαρρο και τα της κυκλοφορίας στην περιοχή κανονίζει ο υποτροπικός αεροχείμαρρος.

Ο υποτροπικός αεροχείμαρρος είναι αυτός που με τις προς τον βορρά μετατοπίσεις του επιτρέπει τη μεταφορά θερμών και ξηρών υποτροπικών αερίων μαζών προς τη χώρα μας υπό τη μορφή αντικυκλωνικών εξάρσεων (βλέπε χάρτη). Οι εξάρσεις αυτές πάνω από την περιοχή μας προκαλούν βύθιση του αέρα και ως εκ τούτου περαιτέρω θέρμανση, όχι όμως στο βαθμό και με τον τρόπο που προκαλεί ο θόλος θερμότητας. Ούτε η ευρύτερη περιοχή μας είναι εκτεταμένη θερμή και ξηρή στεριά πάνω στην οποία όταν επικρατήσει ένας τυπικός ή άτυπος θόλος θερμότητας θα δημιουργήσει ιδιαίτερα επικίνδυνες καταστάσεις.

Αναμφίβολα, ένα έντονο θερμό κύμα δημιουργεί προβλήματα και συχνά οι υψηλές θερμοκρασίες δοκιμάζουν τις αντοχές των ανθρώπων και των υποδομών. Προσωπικά, με φοβίζει εξίσου και η αυξημένη συχνότητα αντικυκλωνικών εξάρσεων με μικρά ενδιάμεσα διαστήματα που δεν τα πολύ-καταλαβαίνουμε και συχνά νομίζουμε ότι η ροή θερμού αέρα από τη Β. Αφρική προς την περιοχή μας είναι συνεχής.