Τέσσερις ερωτο-απαντήσεις και δύο συμπεράσματα

Τι είναι η ξηρασία;

Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ορίζει την ξηρασία ως «μια περίοδο ασυνήθιστα ξηρού καιρού με αρκετή διάρκεια ικανή να προκαλέσει υδρολογική ανισορροπία». Αυτές οι περίοδοι οφείλονται κυρίως σε χαμηλές βροχοπτώσεις και μπορούν να ενταθούν περαιτέρω από υψηλές θερμοκρασίες, ισχυρούς ανέμους που επιταχύνουν την εξάτμιση του νερού και από ανθρώπινες δραστηριότητες (IPCC, 2022).

Ποιοι είναι οι παράγοντες της ξηρασίας;

Οι παράγοντες της ξηρασίας είναι κλιματικοί και ανθρωπογενείς. Στους κλιματικούς ανήκουν οι αλλαγές στα πρότυπα της βροχόπτωσης και οι αυξανόμενες θερμοκρασίες που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή και στους ανθρωπογενείς παράγοντες περιλαμβάνονται η (υπερ)άντληση νερού και οι αλλαγές στη χρήση γης.

Πώς η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη επηρεάζει την ξηρασία; 

Η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας λόγω της κλιματικής αλλαγής αποτελεί βασικό παράγοντα για υψηλότερους ρυθμούς εξάτμισης, δηλαδή για τη μεταφορά υγρού νερού από το έδαφος, τα ποτάμια και τις λίμνες στην ατμόσφαιρα, γεγονός που με τη σειρά του ενισχύει τον κίνδυνο ξηρασίας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι θερμοκρασίες της επιφάνειας των ηπείρων αυξάνονται σταθερά από το 1965, φτάνοντας κατά μέσο όρο τους 1,8°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα (IPCC, 2022). Αυτή η τάση θέρμανσης συνδέεται στενά με τους αυξανόμενους ρυθμούς εξάτμισης που παρατηρήθηκαν μεταξύ 1980 και 2020. Η αύξηση της ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας επηρεάζει τη διαπνοή των φυτών, δηλαδή την απελευθέρωση υδρατμών από τα φυτά κατά τη φωτοσύνθεση. Οι ρυθμοί διαπνοής εξαρτώνται από την ατμοσφαιρική θερμοκρασία καθώς και από τον τύπο βλάστησης και τις συγκεντρώσεις ορισμένων ατμοσφαιρικών αερίων, όπως το διοξειδίου του άνθρακα.

Τι είναι το Έλλειμμα Πίεσης Ατμών;

Το Έλλειμμα Πίεσης Ατμών (Vapor Pressure Deficit -VPD) είναι ένα μέτρο της διαφοράς μεταξύ της πραγματικής πίεσης των υδρατμών του αέρα και της πίεσης που θα ασκούσε αυτός αν ήταν κορεσμένος υδρατμών σε μια δεδομένη θερμοκρασία. Η συγκεκριμένη διαφορά είναι αυτή που οδηγεί την κίνηση του νερού από τα φύλλα του φυτού μέσω των στομάτων (μικροσκοπικών πόρων) στον ξηρότερο αέρα (διαπνοή). Όσο υψηλότερο είναι το VPD τόσο περισσότερο ο αέρας του περιβάλλοντος απορροφά νερό από το έδαφος και τα φυτά.

 Συμπεράσματα:

Α) Η κλιματική αλλαγή καθιστά την ατμόσφαιρα όλο και πιο «διψασμένη». Εκείνη για να ξεδιψάσει αναζητεί όλο και περισσότερο νερό απευθείας από το έδαφος μέσω της εξάτμισης και εμμέσως από τα φυτά μέσω της διαπνοής.

Β) Η απόκλιση της βροχόπτωσης (συνολικό ύψος, αριθμός ημερών βροχής) από την αναμενόμενη µε βάση τα κλιματικά δεδομένα μιας περιοχής (μετεωρολογική ξηρασία) έχει ως συνέπεια την ανεπάρκεια της εδαφικής υγρασίας για την κάλυψη των αναγκών της διαπνοής των φυτών (γεωργική ξηρασία). Σε δεύτερο χρόνο, οι αλλαγές της εποχικής κατανομής του υετού -όπως π.χ. είναι η μείωση του χειμερινού υετού- και άλλοι παράγοντες οδηγούν στην υδρολογική ξηρασία. Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα των περισσότερων περιοχών των μέσων γεωγραφικών πλατών, συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας.