Πόσο ένοχα είναι τα μελτέμια για το κάψιμο των δασών μας;

Στη Σιθωνία της Χαλκιδικής, του Τρύφωνα.

Τα μελτέμια μάς δροσίζουν, αλλά και μάς καίνε. Μάς εμποδίζουν ορισμένες φορές να ταξιδέψουμε, να ψαρέψουμε ή να κολυμπήσουμε, αλλά μάς χαρίζουν ατμοσφαιρική διαύγεια και εκείνο το μπλε του ουρανού που όμοιό του δεν υπάρχει στον κόσμο. Απομακρύνουν τους ατμοσφαιρικούς ρύπους από τις μεγάλες πόλεις, αλλά ξηραίνουν το έδαφος και τα φυτά μας. Αποτελούν πηγή αιολικής ενέργειας, αλλά και αυξάνουν τον αριθμό των θυμάτων από πνιγμούς. Αυτά είναι τα μελτέμια του Αιγαίου, τα μελτέμια μας, που μαζί τους ορισμένες φορές η ζωή μας γίνεται δύσκολη, αλλά που χωρίς αυτά το καλοκαίρι μας θα ήταν τελείως διαφορετικό.

Τα μελτέμια είναι βασική συνιστώσα του καλοκαιρινού μας κλίματος, η οποία δεν μπορεί να παραμένει ανεπηρέαστη από την υπερθέρμανση του πλανήτη. Για τις πλανητικής κλίμακας αλλαγές στο σύστημα των μουσώνων της Ν. Ασίας που μέσω του θερμικού χαμηλού της Α. Μεσογείου επηρεάζουν τα μελτέμια του Αιγαίου, η έρευνα δεν έχει καταλήξει σε ασφαλή συμπεράσματα. Αναφορικά με με τις αλλαγές που φέρνει η κλιματική αλλαγή στον άλλο πυλώνα των μελτεμιών, τις υψηλές πιέσεις των Β. Βαλκανίων, η τάση επέκτασης προς τους πόλους του κυττάρου κυκλοφορίας του Χάντλεϊ, υπαινίσσεται λιγότερες αντικυκλωνικές εισβολές στα Βαλκάνια που σημαίνει λιγότερα περάσματα ψυχρών μετώπων από τη συγκεκριμένη περιοχή. Συνέπεια αυτής της τάσης είναι και η εμφάνιση εντονότερων, διαρκέστερων και συχνότερων καυσώνων στη Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας.  Με την συχνότερη μεταφορά θερμών αερίων μαζών προς τα Β. Βαλκάνια, τη Μαύρη Θάλασσα και σε ότι αφορά το Α. Αιγαίο και τα Δωδεκάνησα τη Μικρά Ασία  εξηγείται γιατί τα μελτέμια γίνονται όλο και λιγότερο δροσιστικά.

Αναφορικά με τη διαχρονικά γνωρίσματα των μελτεμιών, από την ελληνική βιβλιογραφία ξεχωρίζω την εργασία του αείμνηστου δασκάλου και πανεπιστημιακού Διονυσίου Μεταξά, ο οποίος πριν από αρκετές δεκαετίες είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι στις θερμές περιόδου τα μελτέμια στη χώρα μας είναι ασθενέστερα και πιο περιορισμένα σε έκταση σε σχέση με τις ψυχρές περιόδους που είναι ισχυρότερα και επηρεάζουν πιο εκτεταμένες περιοχές. Με αυτή την υπόθεση, ακόμα και στο μέλλον, αυτά καθαυτά τα μελτέμια δεν θα ευθύνονται για τις δασικές πυρκαγιές, τουλάχιστον περισσότερο από όσο στο παρελθόν. Άλλοι παράγοντες κάνουν την επίδρασή τους καταστροφική.

Φίλοι μου, ας μην κλείνουμε πλέον τα μάτια. Η κλιματική αλλαγή ευνοεί την εμφάνιση ξηρασίας, με τις αλλαγές στα πρότυπα των βροχοπτώσεων που οδηγούν σε ελλείμματα σε περιοχές, όπως οι μεσογειακές που είναι επιρρεπείς στο φαινόμενο. Τα ακραία μοτίβα των βροχοπτώσεων, που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή, αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο ξηρασίας. Οι έντονες βροχοπτώσεις μετά από παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας μπορούν να αποτρέψουν την αποτελεσματική διείσδυση νερού στο έδαφος, επιδεινώνοντας τους κινδύνους τόσο της γεωργικής όσο και της υδρολογικής ξηρασίας. Πέρα από τις συνολικές ποσότητες βροχόπτωσης, ο χρόνος των βροχοπτώσεων είναι εξίσου κρίσιμος για τον ορισμό του κινδύνου ξηρασίας. Για παράδειγμα, οι χειμερινές βροχοπτώσεις παίζουν κρίσιμο ρόλο στην αναπλήρωση των υδροφορέων, καθώς η λιγότερη βλάστηση επιτρέπει τη διείσδυση περισσότερου νερού στο έδαφος. Αντίθετα, οι μειωμένες χειμερινές βροχοπτώσεις περιορίζουν την αποθήκευση των χιονοστιβάδων στις ορεινές περιοχές, αυξάνοντας τον κίνδυνο ξηρασίας το καλοκαίρι με τη μείωση του διαθέσιμου νερού που προέρχεται από την τήξη των πάγων και του χιονιού.

Σε πλανητικό επίπεδο, καμιά χώρα δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής από μόνη της, αλλά ούτε και υπάρχει θέληση μεταξύ των χωρών για την ανάληψη κοινής δράσης αντιμετώπισης του ζητήματος. Δυστυχώς, για ορισμένες μεγάλες χώρες η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής όχι μόνο δεν αποτελεί προτεραιότητα, αλλά δεν βρίσκεται καν στην ατζέντα τους. Πέρα από  αυτά, περιφερειακές διενέξεις και συρράξεις, οικονομικές κρίσεις και τυχαία γεγονότα όπως οι πανδημίες και οι φυσικές καταστροφές απομακρύνουν πιο πολύ τις χώρες από το να συνεργαστούν ειλικρινά για την εύρεση τρόπων σωτηρίας του πλανήτη.

Η συμφωνία πάνω σε ένα ρεαλιστικό σχέδιο περιορισμού των εκπομπών των θερμοκηπικών αερίων στην ατμόσφαιρα όχι μόνο φαίνεται ανέφικτη, αλλά  κάποιοι γυρίζουν προς τα πίσω, έχοντας αποφασίσει ότι πουλώντας ή καίγοντας ορυκτά καύσιμα θα εξασφαλίζουν μεγάλα οικονομικά οφέλη. Είναι μια συμφωνία με τον διάβολο για την οποία αυτοί που την υπέγραψαν γρήγορα θα μετανιώσουν, αλλά θα την πληρώσουμε όλοι, συμφωνούντες και διαφωνούντες!

Είμαι βέβαιος ότι, αν δεν το έχουμε ήδη περάσει, είμαστε κοντά στο σημείο χωρίς επιστροφή σε ό,τι αφορά τη σωτηρία του πλανήτη. Το να αποδεχθούμε τη μοίρα μας δεν είναι λύση. Οι προσπάθειες πρέπει να συνεχιστούν τόσο προς την κατεύθυνση του περιορισμού του περαιτέρω αντίκτυπου που έχουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες στην ατμόσφαιρα του πλανήτη όσο και προς την κατεύθυνση της ταχείας προσαρμογής της κοινωνίας μας στη νέα πραγματικότητα που αντιμετωπίζουμε.