Η πλημμύρα του Οκτωβρίου του 1994 στην Αθήνα όπως την έζησα

Υετόγραμμα του Μετεωρολογικού Σταθμού του ΕΜΠ στου Ζωγράφου 

από 21-10-1994/10:00 ως 22-10-1994/04:00¹

Από την 20^ή ως την 23^η Οκτωβρίου 1994 στη χώρα μας σημειώθηκαν ισχυρές και επίμονες καταιγίδες που προκάλεσαν πλημμυρικά φαινόμενα με ανθρώπινα θύματα και τεράστιες υλικές καταστροφές. Αναφορικά με τον τραγικό απολογισμό των θυμάτων, στις 20 Οκτωβρίου χάθηκαν στη Ρόδο τέσσερις τουρίστες και την επομένη, 21^η Οκτωβρίου, πνίγηκαν δέκα άνθρωποι στην ευρύτερη περιοχή των Αθηνών και τρεις άλλοι σε διάφορες περιοχές της χώρας. Η πλημμύρα της Αθήνας της 21^ης Οκτωβρίου 1994, που ήταν η τρίτη κατά σειρά μεγάλη πλημμύρα της πρωτεύουσας τη μεταπολεμική περίοδο, έχει χαραχθεί ανεξίτηλα στη μνήμη μου διότι έζησα τα δραματικά εκείνα γεγονότα τόσο ως μετεωρολόγος της εφιαλτικής εκείνης νυχτερινής βάρδιας όσο και ως προϊστάμενος του Τμήματος Προγνώσεων του Εθνικού Μετεωρολογικού Κέντρου της ΕΜΥ.

Αναφορικά με τις προειδοποιήσεις της ΕΜΥ πριν από την εκδήλωση των φαινομένων, το πρώτο Έκτακτο Δελτίο Πρόγνωσης Επικίνδυνων Καιρικών Φαινομένων (ΕΔΠΕΚΦ) εκδόθηκε στις 20-10-1994/ 12:00 και αφορούσε σχεδόν στο σύνολο των περιοχών της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της Αττικής. Στην τακτική πρόγνωση Αττικής που εκδόθηκε στις 21-10-1994/13:00 έγινε αναφορά για εκδήλωση πολύ ισχυρών καταιγίδων στην πρωτεύουσα για να ακολουθήσει στις 21-10-1994/19:00 νέο Έκτακτο Δελτίο Πρόγνωσης Επικίνδυνων Καιρικών Φαινομένων πραγματικού χρόνου (nowcasting).  Για την πρωτεύουσα εκδόθηκαν άλλα δύο ΕΔΠΕΚΦ. Ένα στις 22-10-1994/01:00 και  ένα στις 22-10-1994/11:00. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Τη νύχτα της 21^ης προς την 22^α Οκτωβρίου 1994 είχα νυχτερινή υπηρεσία 12,5 ωρών που άρχιζε στις 21/19:30 και τελείωνε στις 22/08:00. Όταν ξεκίνησα από το σπίτι μου να πάω στην ΕΜΥ, είχαν ήδη αρχίσει να εκδηλώνονται ισχυρές καταιγίδες. Είδα κι έπαθα να διασχίσω με τα πόδια την κατηφορική οδό Δοϊράνης της Κυψέλης, καθώς το ύψος των ορμητικών νερών ξεπερνούσε τα 20 εκατοστά. Βρεγμένος ως το γόνατο, έφθασα κάποια στιγμή στο παρκαρισμένο αυτοκίνητο  και πήρα την ανηφόρα του περιφερειακού. Πριν φθάσω στο ψηλότερο σημείο του δρόμου, με περίμενε νέα δοκιμασία. Μεγάλες πέτρες που είχαν κατρακυλήσει από τα Τουρκοβούνια στο οδόστρωμα δυσκόλευαν αφάνταστα την κυκλοφορία των αυτοκινήτων. Με χίλια βάσανα κατάφερα να φθάσω στη διασταύρωση της Κηφισίας με την Κατεχάκη, όπου άκουσα στο ραδιόφωνο τις πρώτες ειδήσεις για νεκρούς και αγνοούμενους. Γεμάτος αγωνία για τα συμβαίνοντα και φοβούμενος μήπως μείνω στο δρόμο από με την καταιγίδα που μαινόταν, έφθασα κάποια στιγμή στην ΕΜΥ, όπου βρίσκονταν ήδη οι συνάδελφοι της νυχτερινής βάρδιας: η Μάγδα και ο Χρήστος. Φίλοι καλοί και ικανότατοι μετεωρολόγοι. Στο γραφείο γινόταν χαμός από τα τηλεφωνήματα και ευτυχώς οι μετεωρολόγοι της απογευματινής βάρδιας έμειναν πέραν του ωραρίου τους για να μας βοηθήσουν.

Πριν προλάβουμε καλά-καλά να ενημερωθούμε για την κατάσταση, χτύπησε το υπηρεσιακό τηλέφωνο. Στην άλλα άκρη της γραμμής ήταν ο Υφυπουργός Εθνικής Άμυνας, ο πολιτικός προϊστάμενος της ΕΜΥ. Οι λέξεις του λίγες και κοφτές: «Πότε θα σταματήσει η βροχή;». Ο τρόπος που είχε διατυπώσει την ερώτηση και το αυστηρό ύφος του δεν σήκωναν ασαφή απάντηση. Είναι μια από τις περιπτώσεις εκείνες που έχεις ή δεν έχεις στοιχεία, είσαι ή δεν είσαι βέβαιος για τις προβλέψεις σου πρέπει να δώσεις συγκεκριμένη απάντηση. «Μπορεί να κρατήσει για λίγες ώρες ακόμα η βροχή, κ Υπουργέ, αλλά όχι με μεγάλη ένταση. Τα χειρότερα πέρασαν», του απάντησα. Εκείνος, λέγοντας απλά «ευχαριστώ», έκλεισε το τηλέφωνο.

Όσο οι ώρες περνούσαν, η εικόνα της καταστροφής γινόταν όλο και πιο ξεκάθαρη. Στη Αθήνα είχαν χάσει τη ζωή τους 10 άνθρωποι και είχαν προκληθεί τεράστιες υλικές καταστροφές με τα πλημμυρισμένα σπίτια και καταστήματα να φθάνουν τα 2.700.  Οι αιτίες της τραγωδίας ήταν οι πλημμύρες του Ποδονίφτη  και του Κηφισού στο ύψος της γέφυρας που βρισκόταν επί της Λεωφόρου Κηφισού αρ. 36. Πολύ ισχυρές καταιγίδες που είχαν προκαλέσει καταστροφές είχαν εκδηλωθεί και σε άλλες περιοχές της χώρας, όπως στο Λουτράκι και τη Λειβαδιά.

Η εφιαλτική εκείνη νύχτα κύλησε χωρίς να πάρουμε ανάσα. Αυτό όμως που μας τσάκιζε περισσότερο δεν ήταν η σωματική κούραση. Ήταν η θλίψη για την απώλεια ανθρώπινων ζωών και τις τεράστιες υλικές καταστροφές. Η πίκρα γιατί παρά τις προειδοποιήσεις μας, τα χειρότερα δεν αποφεύθηκαν. Η αλήθεια είναι ότι δεν είναι εύκολο να φθάσει έγκαιρα σε κάθε πολίτη μια προειδοποίηση για επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα. Όμως, ακόμα κι αν αυτό γινόταν κατορθωτό, πώς να σταματήσεις τις δραστηριότητες των ανθρώπων και γενικότερα τη ζωή μιας μεγάλης πόλης με μια γενικόλογη ανακοίνωση που δεν περιλαμβάνει χρόνους έναρξης και λήξης των έντονων φαινομένων; Ενδεχομένως, οι θάνατοι να μπορούσαν να περιοριστούν, αν οι προβλέψεις των Μετεωρολογικών Υπηρεσιών ήταν όσο έπρεπε ακριβείς χρονικά και χωρικά. Δυστυχώς, όμως, η ακριβής πρόγνωση της διάρκειας και της έντασης της βροχής από σωρειτόμορφα νέφη παραμένει ζητούμενο για την επιχειρησιακή  μετεωρολογία.

Την επόμενη μέρα είδαμε την καταστροφή μέσα από τις βροχομετρικές παρατηρήσεις. Στην περιοχή του Μ. Σ. της ΕΜΥ στη Νέα Φιλαδέλφειας από το απόγευμα της 21^ης Οκτωβρίου ως το πρωί της επομένης 22ας Οκτωβρίου 1994 έπεσαν 108,6 χιλιοστά βροχής. Την ίδια περίοδο έπεσαν στο Αστεροσκοπείο 85,0 χιλ. και στο Ελληνικό 47,0 χιλ. Η μέγιστη ωριαία ένταση της βροχής στη Ν. Φιλαδέλφεια ήταν 42,7 χιλ. (περί την 19:00 της 21^ης Οκτωβρίου) και η μέγιστη ένταση 10λέπτου  26,0 χιλιοστά. Στα Σπάτα η ωριαία ένταση ήταν 48,9 χιλιοστά και η μέγιστη ένταση δεκαλέπτου 19,6 χιλιοστά. Ιδιαίτερα αποκαλυπτικές για την ένταση του φαινομένου ήταν οι μετρήσεις του Μ.Σ. του ΕΜΠ στου Ζωγράφου (βλέπε σχήμα)¹. Σε μία ώρα (από 19:30 ως 20:30 της 21/10/1994) είχαν πέσει στην περιοχή 67,7 χιλιοστά!  

^{-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------}

¹Evelpidou Niki and all: Flooding in Athens: The Kephisos River flood event of 21-22/10/1994 https://www.itia.ntua.gr/getfile/1163/1/documents/Kifissos_Chapter_COST22_v3.pdf