Κλιματική αλλαγή ή κλιματική κρίση;

Σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε το 1992 στη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, «Κλιματική αλλαγή (climate change) είναι αυτή που αποδίδεται άμεσα ή έμμεσα σε ανθρώπινη δραστηριότητα που μεταβάλλει τη σύνθεση της ατμόσφαιρας του πλανήτη και η οποία προστίθεται στις φυσικές κλιματικές διακυμάνσεις που παρατηρούνται κατά τη διάρκεια συγκρίσιμων χρονικών περιόδων». Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, η κλιματική αλλαγή αναφέρεται στην αύξηση της θερμοκρασίας της Γης λόγω της υπερσυγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.

Ακαδημαϊκοί και περιβαλλοντικοί ακτιβιστές θεωρούν ότι η «κλιματική αλλαγή» είναι ένας αδύναμος όρος για να περιγράψει τα όσα συμβαίνουν στο κλίμα του πλανήτη και θέλοντας να εκφράσουν τον επείγοντα χαρακτήρα της κρίσιμης κατάστασης χρησιμοποιούν τους όρους «κλιματική κρίση» (climate crisis) ή «κλιματική έκτακτη ανάγκη»(climate emergency). Αναμφίβολα, οι όροι αυτοί ενέχουν και ένα είδος θυμού λόγω της απάθειας του ευρύτερου κοινού απέναντι στην κλιματική αλλαγή, η οποία ως όρος στερείται της έννοιας μιας επείγουσας κατάστασης.

Ως γνωστό, κρίση είναι η απότομη όξυνση ενός προβλήματος, η κορύφωση μιας δύσκολης εξελικτικής πορείας με επιδείνωση όλων των αρνητικών φαινομένων, από το ξεπέρασμα της οποίας εξαρτάται η επιστροφή στη φυσιολογική κατάσταση. Από αυτή την πλευρά, υπάρχει κάποιο πρόβλημα με τον όρο «κλιματική κρίση», ο οποίος ενέχει την έννοια της προσωρινότητας. Οι κρίσεις επιλύονται ή περνούν, αλλά για την κλιματική κρίση δεν ισχύει το ίδιο. Η υπερθέρμανση του πλανήτη πιθανότατα δεν θα σταματήσει (ποτέ;) και απέχουμε πολύ από την εξεύρεση λύσης στο πρόβλημα. Ούτε, ασφαλώς, είναι δυνατή η επιστροφή στην κανονικότητα.

Οι όροι «κλιματική αλλαγή» και «κλιματική κρίση» ή «κλιματική έκτακτη ανάγκη» βοηθούν στην προσπάθεια αφύπνισης των ανθρώπων για ανάληψη δράσης με σκοπό τον μετριασμό των επιπτώσεων της ανόδου της θερμοκρασίας του πλανήτη, αλλά το φαινόμενο περιγράφεται με μεγαλύτερη ακρίβεια με τους όρους «παγκόσμια θέρμανση» ή «κλιματική θέρμανση». Προσωπικά προτιμώ τον όρο  «υπερθέρμανση του πλανήτη», θεωρώντας ότι η κλιματική αλλαγή σχετίζεται με το συνολικό κλίμα, ενώ η  υπερθέρμανση του πλανήτη αναφέρεται συγκεκριμένα στη μεγάλη αύξηση της θερμοκρασίας του που έχει επιπτώσεις στην ατμόσφαιρα, την κρυόσφαιρα, την υδρόσφαιρα, τη λιθόσφαιρα και τη βιόσφαιρά του. Πάντως, στα κείμενά μου χρησιμοποιείται συχνά ο όρος κλιματική αλλαγή με την έννοια που αναφέρθηκε στην πρώτη παράγραφο της απάντησής μου.

Ορισμένοι, εκτιμώντας ότι η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη θα ξεπεράσει κατά πολύ το όριο της Συμφωνίας του Παρισιού και ως εκ τούτου πρέπει να ασκηθεί ισχυρότερη επίδραση στην κοινή γνώμη και όχι μόνο για ανάληψη δράσης, χρησιμοποιούν τους όρους «κλιματική καταστροφή», «κλιματική κατάρρευση» ή «κλιματική αποκάλυψη». Σημειώνεται ότι η «κλιματική αποκάλυψη» είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει ένα προβλεπόμενο σενάριο που περιλαμβάνει την παγκόσμια κατάρρευση του ανθρώπινου πολιτισμού λόγω της κλιματικής αλλαγής. Μια τέτοια κατάρρευση θα μπορούσε θεωρητικά να φτάσει μέσω ενός συνόλου αλληλένδετων παραγόντων, όπως η πείνα, οι ακραίες καιρικές συνθήκες, ο πόλεμος και οι συγκρούσεις και οι ασθένειες. Όμως, η χρήση των όρων της παρούσας παραγράφου χρειάζεται προσοχή γιατί αυτό μπορεί να αποδειχθεί αντιπαραγωγικό ή να προκαλέσει αντιδράσεις λόγω της αντίληψης περί συναγερμού υπερβολής.

Οι ακτιβιστές χρησιμοποιούν και τον όρο «κλιματική δικαιοσύνη» για να επιστήσουν την προσοχή στην κλιματική αλλαγή ως πρόκληση για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στην προσέγγιση αυτή υπάρχει αλήθεια γιατί σε όλο τον κόσμο οι άνθρωποι με χαμηλό εισόδημα υποφέρουν περισσότερο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, παρόλο που είναι οι λιγότερο υπεύθυνοι για την πρόκλησή της. Ωστόσο, οι οικείοι όροι είναι πιο πιθανό να έχουν απήχηση στους ανθρώπους. Με άλλα λόγια, ένας απλός άνθρωπος είναι δύσκολο να αισθανθεί ανησυχία για κάτι για το οποίο δεν είναι σίγουρος ότι έχει ακούσει ή για κάτι που δεν το έχει κατανοήσει πλήρως.