Η επέτειος του μεγαλύτερου χιονιά της Αθήνας

Πηγή: http://www.e-typos.com/gr

Στο βιβλίο μου ΚΑΙΡΟΣ, Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ τόμος ΙΙ «Η πρόγνωση» αναφέρω ότι «τα τελευταία 100 χρόνια, το μεγαλύτερο πάχος χιονιού στην Αθήνα παρατηρήθηκε στις 8-2-1911 και ήταν 1,5 μέτρο». Την πληροφορία αυτή την πήρα από μία εργασία του αείμνηστου καθηγητή μετεωρολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Βασίλη Κυριαζόπουλου  (1903-1991) με τίτλο Το χιόνι στην Ελλάδα (Κυριαζόπουλος Β., 1948: Το χιόνι στην Ελλάδα. Ανάτυπο από το «Βουνό» του Ελληνικού Ορειβατικού Συνδέσμου). Ο αείμνηστος καθηγητής δεν αναφέρει αν το ύψος αυτό του χιονιού σημειώθηκε στο κέντρο της πόλης ή σε περιοχές της Αθήνας μεγαλύτερου υψομέτρου. 

Θυμάμαι ότι όταν το πρωτοδιάβασα είχα ξαφνιαστεί με το συγκεκριμένο ύψος, αλλά τότε δεν είχα χρόνο να ψάξω το θέμα. Πέρα από αυτό, εντύπωση προκαλεί και η ημέρα του χιονιά που αναφέρει ο Βασίλης Κυριαζόπουλος, δηλαδή η 8^η αντί της 10^ης Φεβρουαρίου 1911. Έχοντας, λοιπόν, αρκετές τύψεις που δεν διασταύρωσα την πληροφορία  πριν τη συμπεριλάβω στο βιβλίο, σκέφτηκα, έστω και κάπως αργά, να διερευνήσω την υπόθεση αυτή με βάση τους διαθέσιμους χάρτες, τις εφημερίδες εκείνης της εποχής, άλλες πηγές και την κλιματολογία των χιονοπτώσεων στην Αττική.  Αυτό το κάνω με όλο το σεβασμό προς τον εκλιπόντα καθηγητή που δεν είναι πια μαζί μας να μας διαφωτίσει. 

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες αναλύσεις (Archiv der NOAA-CR20 und NCEP Reanalysis), από τα τέλη Ιανουαρίου του 1911 ως τη 10^η Φεβρουαρίου του ίδιου χρόνου, αλλεπάλληλες ψυχρές εισβολές είχαν επηρεάσει την ανατολική ηπειρωτική Ελλάδα, προκαλώντας κατά διαστήματα ισχυρές χιονοπτώσεις. Στην Αττικοβοιωτία και την Εύβοια, την 6^η Φεβρουαρίου 1911, ο καιρός είχε παρουσιάσει σχετική βελτίωση, αλλά την 7^η του μηνός, σημειώθηκε νέα ψυχρή εισβολή που έφερε χιόνια από το απόγευμα αυτής της μέρας ως το πρωί της επομένης, 8^ης Φεβρουαρίου 1911.  Στις περιοχές που χιόνισε συμπεριλαμβάνεται και η Αθήνα. Πριν καλά-καλα τελειώσει αυτός ο χιονιάς, στις 9 Φεβρουαρίου, νέα πιο ισχυρή ψυχρή εισβολή  έφερε καινούριο πιο βαρύ από τον πρώτο χιονιά, ο οποίος στην Αθήνα άρχισε το βράδυ εκείνης της μέρας. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες της εποχής, χιόνιζε ασταμάτητα όλη τη νύχτα και όλο το πρωινό της 10^ης Φεβρουαρίου (το χιόνι σταμάτησε λίγο μετά το μεσημέρι). Η μέγιστη θερμοκρασία της 10^ης Φεβρουαρίου στο Θησείο ήταν -0,3 βαθμοί Κελσίου (ολικός παγετός) και το χιόνι έμεινε στην πόλη τέσσερις μέρες. 

Αναφορικά με το ύψος του χιονιού που είχε πέσει, η εφημερίδα ΣΚΡΙΠ της 11^ης Φεβρουαρίου (π.η. 29-1-1911) έγραφε τα εξής: «Το πάρκον του Ζαππείου είχε στρωθεί από της νυκτός με παχύτατα στρώματα χιόνος (…) Εις τους δρόμους τους κεντρικούς διάφοροι εργάται μαζεύουν το χιόνι και το τοποθετούν εις σωρούς προ των πεζοδρομίων (…) Εις το χωρίον Βίλλια το χιόνι ανήλθεν εις μέγα ύψος, οι δε κάτοικοι κινδυνεύουν εντός των οικιών τους (…) Εις την Μαλακάσαν της Αττικής το χιόνι ανήλθεν εις ύψος δύο μέτρων (…) Ολόκληρη η Θεσσαλική πεδιάς είναι κεκαλυμμένη υπό χιόνων, αίτινες εις πλείστα μέρη ανήλθον εις ύψος τριών μέτρων (…) Η Κηφισιά έχει αποκλειστεί υπό χιόνος ανελθούσης εις ύψος πλέον του μέτρου». Στις 11 Φεβρουαρίου ο Νομάρχης της Εύβοιας έστειλε δύο τηλεγραφήματα στα υπουργεία Εσωτερικών και Γεωργίας στα οποία αναφέρει τις τεράστιες καταστροφές στο φυτικό και ζωικό κεφάλαιο και τις υποδομές του νομού. Λέει χαρακτηριστικά ο Νομάρχης: «Από της 17^ης τρέχοντος (με το νέο ημερολόγιο από της 30^ης Ιανουαρίου 1911) πίπτει ενταύθα αδιακόπως χιών» (…) Η χιών ανήλθεν εις ύψος 2 μέτρων. Αι χαμόγειοι οικίαι  εκαλύφθησαν υπό χιόνος».  Το ύψος των δύο μέτρων προφανώς δεν αφορά στη Χαλκίδα. Ο Νομάρχης μάλλον αναφέρεται στα ανατολικά και βόρεια του νομού, αν λάβουμε υπόψη ότι και ο Δήμαρχος Αγίας Άννης σε δικό του τηλεγράφημα ανέφερε ότι στην περιοχή του το ύψοςτης χιόνος υπερέβη τα δύο μέτρα. Το ΣΚΡΙΠ αναφέρει ακόμα ότι στον Πειραιά το χιόνι έφθασε τους 20 πόντους. Η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της 11^ης Φεβρουαρίου αναφέρει το περιεχόμενο των τηλεγραφημάτων των τοπικών αρχόντων της Εύβοιας και ότι το χιόνι στην Κηφισιά είχε φθάσει το ένα μέτρο. Πέρα από αυτά, δεν γράφει κάτι για το ύψος της ύψος της χιονόστρωσης στον Πειραιά, αλλά αναφέρει ότι «Οι γεροντότεροι Πειραιείς δεν ενθυμούνται αγριωτέραν χιονοθύελλαν από τη χθεσινήν». Για την Αθήνα γράφει ότι το ύψος χιονιού ανήλθε περίπου στα 20 εκατοστά, αλλά ταυτόχρονα επισημαίνει ότι «Το φαινόμενον τούτο από του 1864 είχε να εμφανιστεί εις τας Αθήνας». 

Είναι πιθανό τα ύψη χιονιού των δύο μέτρων που αναφέρουν οι εφημερίδες ότι υπήρχαν στις 10 Φεβρουαρίου στην Αττικοβοιωτία και την Εύβοια να είναι τα σωρευτικά ύψη του χιονιού που είχε πέσει από τις προηγούμενες μέρες και δεν είχε λιώσει. Αναφορικά με το ύψος του χιονιού στην Αθήνα, λαμβάνοντας υπόψη ότι: (α) στην Κηφισιά το χιόνι έφθασε ή και ξεπέρασε το ένα μέτρο, (β) στον Πειραιά η ακραία, όπως χαρακτηρίστηκε, εκείνη χιονοθύελλα είχε στρώσει χιόνι 20 εκατοστών, (γ) στο Ζάππειο το στρώμα του χιονιού ήταν παχύτατο, (δ) οι συνθήκες ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας εκείνων των ημερών ήταν πολύ ευνοϊκές για σημαντικές χιονοπτώσεις και χιονοστρώσεις και (ε) τη μικρή επίδραση της θερμικής νησίδας λόγω μεγέθους και δόμησης της πόλης, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το ύψος χιονιού στο κέντρο της Αθήνας πρέπει να ανήλθε σε ύψος μεταξύ 25 και 40 εκατοστών. Με αυτά τα δεδομένα, είναι πολύ πιθανό ο χιονιάς της 10^ης Φεβρουαρίου 1911 να είναι ο ισχυρότερος χιονιάς των νεότερων χρόνων για την Αθήνα. Ωστόσο, χρειάζεται λίγο ψάξιμο ακόμα για κάποιους χιονιάδες που τον ανταγωνίζονται, όπως ο χιονιάς της 15^ης Φεβρουαρίου 1934 και κάποιοι χιονιάδες του χειμώνα 1928-29.