Πανδημία, ρύπανση και κλιματική αλλαγή: τα τρία κακά της μοίρας μας!

Πολλοί είναι εκείνοι που, όχι άδικα, θεωρούν τον Ιπποκράτη πατέρα όχι μόνο της ιατρικής αλλά της κλιματολογίας και της βιομετεωρολογίας. Ένα από τα καλύτερα συγγράμματά του είναι το Περί Ανέμων, Υδάτων και Τόπων, στο οποίο εξετάζει τη σχέση του φυσικού περιβάλλοντος με τη ζωή του ανθρώπου. Στο πολύ σπουδαίο αυτό έργο αναλύεται η επίδραση στους υγιείς και τους άρρωστους οργανισμούς όχι μόνο των μετεωρολογικών στοιχείων, όπως είναι ο άνεμος και η ηλιακή ακτινοβολία, αλλά και άλλων παραμέτρων, όπως είναι η ποιότητα του εδάφους και του νερού. Σήμερα, γνωρίζουμε, πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι ο διαχωρισμός της πολιτικής για την υγεία και το περιβάλλον είναι επικίνδυνη αυταπάτη. Η υγεία μας εξαρτάται εξ ολοκλήρου από το κλίμα και τους άλλους οργανισμούς με τους οποίους μοιραζόμαστε τον πλανήτη.

Η ζωή είναι μια χημική αντίδραση στην οποία οι τροφές και το οξυγόνο μετατρέπονται σε ανάπτυξη και κίνηση. Προϊόντα της αντίδρασης είναι τα απορρίμματα και η ρύπανση. Από την άποψη αυτή κάθε ζωντανός οργανισμός ρυπαίνει και αν θέλουμε να περιορίσουμε εντελώς τη ρύπανση πρέπει να περιορίσουμε τη ζωή, πράγμα πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο!   

Τον τελευταίο χρόνο, η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει την πανδημία του COVID-19 σε έναν πλανήτη με ρύπανση απίστευτα υψηλή και με τη θερμοκρασία του να ανεβαίνει εξ αιτίας των δραστηριοτήτων μας τόσο πολύ και τόσο γρήγορα όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορία του. Η πανδημία, η ατμοσφαιρική ρύπανση και η κλιματική αλλαγή είναι διαφορετικά πράγματα που όμως συμβαίνουν ταυτόχρονα στο μεγάλο μας σπίτι, τη Γη, και επηρεάζουν όλα τα πλάσματα που βρίσκονται πάνω σε αυτή. Στα όσα ακολουθούν θα δούμε με τη μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων τις πολύπλοκες μεταξύ τους σχέσεις και τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε.

Πώς η πανδημία επηρεάζει την κλιματική αλλαγή;

Το 2020, το κλείσιμο επιχειρήσεων, οι περιορισμοί των ταξιδιών, η εργασία και η μάθηση από το σπίτι κ.ά. έχουν προκαλέσει απότομες μειώσεις της οικονομικής δραστηριότητας -και της σχετικής κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων- σε όλο τον κόσμο, με αποτέλεσμα τη μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου και κυρίως του διοξειδίου του άνθρακα. Οι διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία που μπορεί να προκύψουν από την πανδημία θα μπορούσαν να μειώσουν περαιτέρω τις εκπομπές, αλλά αυτές οι μετα-πανδημικές μειώσεις θα εξασθενίσουν σε σύγκριση με εκείνες που παρατηρήθηκαν τον προηγούμενο χρόνο. Σε κάθε περίπτωση, οι όποιες μειώσεις των εκπομπών των θερμοκηπικών αερίων είναι απίθανο να συμβάλουν ουσιαστικά στις παγκόσμιες προσπάθειες για την επίτευξη των μακροπρόθεσμων κλιματικών στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι το κλιματικό σύστημα της Γης δεν ανταποκρίνεται άμεσα σε αυτές τις μειώσεις και ότι η άνοδος της θερμοκρασίας που παρατηρούμε σήμερα οφείλεται στην αύξηση των εκπομπών τις προηγούμενες δεκαετίες και θα συνεχιστεί. Επιπλέον, η πανδημία μείωσε τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα, αλλά όχι του μεθανίου και του υποξειδίου του αζώτου.

 

Πώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις πανδημίες;

Δεν έχουμε άμεσες ενδείξεις ότι η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την εξάπλωση του COVID-19, αλλά γνωρίζουμε ότι η κλιματική αλλαγή αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με άλλα είδη στη Γη και αυτό έχει σημασία για την υγεία μας και τον κίνδυνο λοιμώξεων. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη διάφορα είδη του ζωικού βασιλείου μετακινούνται παίρνοντας μαζί τους και τους ιούς τους. Αυτό όχι μόνο αλλάζει τις περιοχές όπου υπάρχουν ιοί, αλλά πιθανότατα επιτρέπει νέες αλληλεπιδράσεις μεταξύ ζώων και ιών, προκαλώντας την εξέλιξη και τη μετάδοση πιο επιβλαβών ιών.

 

Πώς η ατμοσφαιρική ρύπανση επηρεάζει την πανδημία;

Η μακροχρόνια έκθεση σε επιβλαβή σωματίδια που προκαλούνται από τη ρύπανση έχει δυσμενείς επιπτώσεις στους πολίτες με κοινές αναπνευστικές ασθένειες. Σε παγκόσμια κλίμακα, η ατμοσφαιρική ρύπανση εκτιμάται ότι προκαλεί περίπου 7,2 εκατομμύρια θανάτους ετησίως, με τα 1,6 εκατομμύρια από αυτούς να προέρχονται από πνευμονία. Ο COVID-19 έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί συγκεκριμένα αναπνευστικά νοσήματα, θέτοντας αυτούς τους ασθενείς σε μία από τις ομάδες που κινδυνεύουν περισσότερο. Έτσι, οι άνθρωποι που ζουν σε μέρη με κακή ποιότητα αέρα είναι πιο πιθανό να πεθάνουν από τον COVID-19. Τα παραπάνω στοιχεία αντικατοπτρίζουν τη σκληρή αδικία: περίπου το 90% των θανάτων που σχετίζονται με τη ρύπανση συμβαίνουν σε περιοχές περιβαλλοντικής υποβάθμισης που ζουν άνθρωποι με χαμηλά ή μεσαία εισοδήματα.

 

Πώς η πανδημία επηρεάζει την ατμοσφαιρική ρύπανση;

Ο περιορισμός των οικονομικών δραστηριοτήτων προκαλεί μείωση της απελευθέρωσης ανθρωπογενών σωματιδίων στην ατμόσφαιρα. Για την εξέλιξη αυτής της υπόθεσης στα χρόνια και τις δεκαετίες που έρχονται, ισχύουν όσα αναφέρθηκαν στην περίπτωση της επίδρασης της πανδημίας στην κλιματική αλλαγή.

 

Πώς η ρύπανση επηρεάζει την κλιματική αλλαγή;

Τα αιωρούμενα σωματίδια  μειώνουν το φως του  ήλιου που φθάνει στο έδαφος και αλλάζουν  τις ιδιότητες των νεφών και τον κύκλο του υετού.

Τα  σωματίδια  από τη  ρύπανση των πόλεων και τις πυρκαγιές των δασών  επιδρούν  στη σύνθεση των νεφών τα οποία  κάνουν  μακροβιότερα και λαμπρότερα.

Τα  αερολύματα της ατμόσφαιρας είναι σημαντική κλιματική μεταβλητή  που αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο ο πλανήτης απορροφά ή ανακλά τη  θερμότητα. Το τελικό  αποτέλεσμα  είναι η ψύξη του πλανήτη.

Η ηφαιστειακή σκόνη προκαλεί ψύξη στον πλανήτη από 0,2  έως 0,5^οC για χρονικό διάστημα  από 1 έως 3 χρόνια μετά την έκρηξη.

Πώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τη ρύπανση;

Οι αλλαγές στο πεδίο των ανέμων είναι καθοριστικές στη μεταφορά,  την παραμονή ή τη διάχυση των ρύπων.

Οι  επιφανειακές αναστροφές της θερμοκρασίας  παγιδεύουν  τους ρύπους κοντά στο έδαφος, με αποτέλεσμα την αύξηση της συγκέντρωσής τους. Με περισσότερη ξαστεριά και ασθενείς ανέμους οι αναστροφές θα είναι συχνότερες.

Η βροχή, το χιόνι και οι άλλες μορφές του υετού αποτελούν τα φυσικά  καθαριστικά της ατμόσφαιρας. Η μείωση του αριθμού ημερών υετού  έχει ως αποτέλεσμα την  παραμονή των ρύπων στην ατμόσφαιρα για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα.

Η αυξημένη θερμοκρασία του αστικού περιβάλλοντος σε συνδυασμό με την ηλιοφάνεια οδηγεί στην αύξηση της παραγωγής του τροποσφαιρικού όζοντος.

 

Πώς ο καιρός επηρεάζει την εξάπλωση της  πανδημίας;

Δεν έχουμε ακόμη επαρκή γνώση για τον τρόπο που ο καιρός επηρεάζει τη μετάδοση του COVID-19 και επομένως δεν πρέπει να βασιζόμαστε στις καιρικές συνθήκες για να περιορίσουμε την εξάπλωσή του. Είναι όμως πιθανό στο κοντινό μέλλον να ερευνηθεί περισσότερο το θέμα της επίδρασης των μετεωρολογικών παραμέτρων όπως η θερμοκρασία και η υγρασία στον COVID-19, κάτι που θα μπορούσε να βοηθήσει στην πρόβλεψη της εποχικής διακύμανσης στη μετάδοσή του. Τότε, οι καιρικές προβλέψεις θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να παρέχουν έγκαιρες προειδοποιήσεις αυξημένου κινδύνου και να υποστηρίξουν σχεδιασμούς και στρατηγικές αντιμετώπισης του προβλήματος σε διάφορες περιοχές του κόσμου.

 

Ποιες είναι οι διαφορές στην καταπολέμησή της πανδημίας, της ρύπανσης και της κλιματικής αλλαγής;

Οι πανδημίες, η ρύπανση και η κλιματική αλλαγή είναι παγκόσμιας κλίμακας φαινόμενα που σκοτώνουν ανθρώπους και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπιστούν όχι μόνο με βάση τα καθορισμένα πρότυπα κάθε κράτους, αλλά και με την κινητοποίηση της ανθρωπότητας στο σύνολό της. Όμως, σε προσωπικό επίπεδο, η αντιμετώπιση κάθε μιας από τις παραπάνω απειλές είναι διαφορετική.  

Οι μολυσματικές ασθένειες είναι τρομακτικές για τον άνθρωπο επειδή είναι άμεσες και προσωπικές. Αλλάζουν ριζικά και γρήγορα τον τρόπο με τον οποίο ζούμε τη ζωή μας και αποτελούν άμεση απειλή για τις οικογένειές μας και τους φίλους μας. Η κλιματική αλλαγή φαίνεται σε πολλούς ότι είναι κάτι που ακόμη αργεί, με αιτίες και επιπτώσεις που δεν μπορούν επακριβώς να καθοριστούν και κινδύνους ασαφείς και απρόσωπους.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες δαπανώνται πάνω από 3 τρισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο για την υγειονομική περίθαλψη. Κάποιες μελέτες έδειξαν ότι περισσότεροι από τους μισούς θανάτους οφείλονται βασικά στη ρύπανση, την κακή διατροφή, την έλλειψη άσκησης και των συνηθειών όπως το κάπνισμα. Το 2011, μελέτη από την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ έδειξε ότι κάθε ένα δολάριο που επενδύθηκε για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης αποφέρει έως και 30 δολάρια σε οφέλη.

Η εξοικονόμηση χρημάτων από τον περιορισμό των επιπτώσεων της ρύπανσης στην υγεία των ανθρώπων μπορεί να επιτευχθεί σε πολλά κράτη του κόσμου, αλλά υπάρχουν ακόμα δυσκολίες στο να επενδυθούν όσα χρήματα απαιτούνται για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Από όσα συμβαίνουν τον τελευταίο χρόνο στην αντιμετώπιση της πανδημίας εξάγονται χρήσιμα συμπεράσματα που μπορούν να λειτουργήσουν ως οδηγός για την αντιμετώπιση όχι μόνο κάποιας νέας πανδημίας, αλλά και της μεγαλύτερης όλων των απειλών, της κλιματικής αλλαγής. Κανένα σύστημα υγείας και καμιά οικονομία δεν θα μπορεί να αντέξει το κόστος της απειλής αυτής!

 

Ποια είναι τα όπλα μας για την εξουδετέρωση των απειλών του ανθρώπινου είδους;

«Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν», είχε πει ο Ιπποκράτης, θέλοντας να υπογραμμίσει την αξία της πρόληψης για τη διαφύλαξη της καλής υγείας. Στην αντιμετώπιση της πανδημίας τα όπλα μας είναι η πρόληψη και το εμβόλιο, το θαυμαστό αυτό επίτευγμα της επιστήμης και της τεχνολογίας. Η αντιμετώπιση της ρύπανσης είναι δυσκολότερη, αλλά η τεχνολογία μπορεί να μας βοηθήσει αποτελεσματικά.

Για την κλιματική αλλαγή εμβόλιο δεν υπάρχει. Η μόνη σοβαρή λύση είναι ο δραστικός περιορισμός των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου πριν να είναι πολύ αργά. Όταν περάσουμε το σημείο χωρίς επιστροφή, τα όπλα που θα διαθέτουμε θα είναι μόνο οι επιλογές της γεωμηχανικής (κλιματομηχανικής) για να ρυθμίσουμε το κλίμα του πλανήτη, ώστε να επιβιώσουμε. Όμως, με την εφαρμογή των λύσεων της γεωμηχανικής το μόνο που θα καταφέρουμε είναι να επιταχύνουμε την πτώση μας.