Η χιονοθύελλα της Νιάλας


Το λιτό μνημείο στον τόπο της τραγωδίας
Πάνω στα χιόνια και μέσα σε χιονοθύελλες έχουν γραφεί πολλές δραματικές σελίδες της ιστορίας. Αυτό όμως που συνέβη τον Απρίλιο του 1947 στα Άγραφα και συγκεκριμένα στον αυχένα της Νιάλας είναι ένα από τα συγκλονιστικότερα περιστατικά της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Με τον εμφύλιο πόλεμο στο αποκορύφωμά του, αντάρτες και κυβερνητικοί στρατιώτες αδελφώθηκαν για μια μόνο νύχτα μπροστά στη μανία της φύσης. Αλλά, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. 

Στις αρχές Απριλίου του 1947 ο κυβερνητικός στρατός άρχισε την επιχείρηση «Αετός» με στόχο τη συντριβή των ομάδων των ανταρτών που δρούσαν στην περιοχή των Αγράφων. Η επιχείρηση ξεκίνησε από τα νότια Άγραφα και γρήγορα δημιούργησε ασφυκτικό κλοιό στις μονάδες του Δημοκρατικού Στρατού που δρούσαν στην περιοχή. Με αυτές τις συνθήκες, στις 11 Απριλίου 1947, ένα τάγμα του Δημοκρατικού Στρατού με διοικητή τον Σοφιανό βρέθηκε εγκλωβισμένο από τις δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού στα Μεγάλα Βραγγιανά. Η μόνη διέξοδος για τους αντάρτες ήταν ο αυχένας της Νιάλας με υψόμετρο 1.800 με 2.000 μέτρα, αν βέβαια δεν είχε προλάβει να φθάσει εκεί ο κυβερνητικός στρατός. Με πυκνή συννεφιά και κάτω από ψιλή βροχή τρεις λόχοι ανταρτών και μαζί τους γυναίκες, παιδιά, άρρωστοι και τραυματίες πήραν τον ανηφορικό δρόμο προς τον αυχένα. 

Την επομένη, 12η  Απριλίου, Μεγάλο Σάββατο, οι βροχές εντάθηκαν, οι άνεμοι ενισχύθηκαν και σημειώθηκε πτώση της θερμοκρασίας. Έτσι, από κάποιο σημείο και μετά της κοπιαστικής ανηφορικής διαδρομής η βροχή δεν έγινε απλά χιόνι. Έγινε τρομερή χιονοθύελλα που έκοβε την ανάσα των ανθρώπων, ξερίζωνε ότι αντιστεκόταν στην ορμή της και έθαβε στο χιόνι τις βουνοπλαγιές, εξαφανίζοντας κάθε ίχνος του μονοπατιού. Πολλοί αντάρτες και κυρίως γυναίκες και παιδιά γκρεμίστηκαν στις χαράδρες ή αποκαμωμένοι από την τρομερή προσπάθεια σε συνθήκες αβάσταχτου κρύου άφησαν την τελευταία τους πνοή πάνω στο χιόνι. 

Το βράδυ της 12ης Απριλίου οι δύο από τους τρεις λόχους των ανταρτών, που προπορεύονταν,  κατάφεραν, με σημαντικές βέβαια απώλειες, να περάσουν τον αυχένα και να βρουν καταφύγιο στα βλάχικα κονάκια της Σάικας. Όμως, οι άνδρες του τρίτου λόχου, επικεφαλής του οποίου ήταν ο Γιάννης Παπαϊωάννου (Ερμής), και μαζί τους πολλοί άμαχοι έχασαν τον προσανατολισμό τους και, φθάνοντας από άλλο σημείο στον αυχένα, έπεσαν αναπάντεχα πάνω στα καταλύματα ενός τάγματος του κυβερνητικού στρατού που είχε πιάσει το πέρασμα τις προηγούμενες μέρες. Τσακισμένοι από το κρύο και την κούραση οι άνδρες και οι γυναίκες του αντάρτικου λόχου χώθηκαν στις σκηνές του στρατού. Η αφήγηση του αυτόπτη μάρτυρα των συγκλονιστικών εκείνων στιγμών αντάρτη Μενέλαου Μούστου, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ριζοσπάστης της 12ης Απριλίου 1997, είναι συγκλονιστική:
«Σαστισμένοι οι φαντάροι κοιτάνε τους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού να κατεβάζουν τους γυλιούς τους και ν' αποθέτουν τα όπλα τους σαν να ήταν παλιοί γνώριμοι ή νοικοκύρηδες στις σκηνές. Παίρνουν κι αυτοί θάρρος. Ξεκουκουλώνονται.
-Είμαστε αδέλφια, λένε, μη μας πειράξετε, ούτε εμείς θα σας πειράξουμε.
-Αδέρφια, αδέρφια, απαντάνε οι δικοί μας.
-Καθίστε απόψε, να περάσει αυτό το κακό και το πρωί, σαν καλοσυνέψει ο καιρός, φύγετε. Κάθισαν, αγκαλιάστηκαν σαν πραγματικά αδέρφια που είχαν χρόνια ν’ ανταμωθούν…»

Η τρομερή χιονοθύελλα είχε παραμερίσει το μίσος που χώριζε τα δύο στρατόπεδα. Αξιωματικοί και οπλίτες του κυβερνητικού στρατού πρόσφεραν στους αντάρτες κουραμάνες, σταφίδες και κονιάκ και η ιστορική εκείνη νύχτα, νύχτα Ανάστασης, πέρασε με συζητήσεις για τα δεινά που είχε φέρει ο αδελφοκτόνος πόλεμος. Η αδελφοσύνη και το μεγαλείο της ψυχής του Έλληνα είχαν νικήσει τον εμφύλιο σπαραγμό! Θα ήταν ωραίο η ιστορία να είχε τελειώσει στο σημείο αυτό, αλλά δυστυχώς η προσωρινή εκείνη συμφιλίωση κατέληξε σε τραγωδία. Η εξιστόρηση των γεγονότων που ακολούθησαν παρουσιάζεται με διαφορετικό τρόπο από τις διάφορες πηγές λόγω πολιτικών σκοπιμοτήτων. Οι περισσότερες όμως αναφορές συμφωνούν ότι το πρωί ο ταγματάρχης του κυβερνητικού στρατού Δήμος Αλευράς έστειλε τηλεγράφημα στη διοίκησή του με το οποίο την ενημέρωνε ότι είχε αιχμαλωτίσει ένα λόχο του Δημοκρατικού Στρατού και ζητούσε να του στείλουν άνδρες για να παραλάβουν τους αιχμαλώτους. Η ενέργεια αυτή έγινε αντιληπτή από τους αντάρτες και σε λίγο ο ταγματάρχης Αλευράς έπεσε νεκρός πυροβολημένος από τον Γιάννη Παπαϊωάννου.

Παροδόξως, μετά το θάνατο του Αλευρά επικράτησε ηρεμία. Δύο ντόπιοι πολίτες, οδηγοί του κυβερνητικού στρατού, προθυμοποιήθηκαν να συνοδεύσουν τους αντάρτες στα κονάκια του χωριού Σάικα. Ο Παπαϊωάννου με τους περισσότερους άνδρες του λόχου του έφυγαν, αλλά αρκετοί από τους αντάρτες και  τους αμάχους, μισοπεθαμένοι από την εξαντλητική πορεία, δεν μπόρεσαν να τους ακολουθήσουν. Ο επίλογος γι αυτούς ήταν τραγικός: συνελήφθησαν, οδηγήθηκαν στα στρατοδικεία της Λαμίας και της Καρδίτσας, δικάστηκαν και πολλοί στήθηκαν μπροστά στο απόσπασμα.

Στα δραματικά χρόνια του εμφυλίου πολέμου υπήρξαν πολλές περιπτώσεις που ο καιρός έπαιξε σημαντικό ρόλο στις σκληρές αδελφοκτόνες επιχειρήσεις. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι από τις δύο παρατάξεις περισσότερο υπέφεραν οι αριστεροί που βρέθηκαν στο βουνό και ήταν εκτεθειμένοι στα κρύα, τις βροχές και τα χιόνια χωρίς να έχουν τα αναγκαία εφόδια. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του δύσκολου χειμώνα 1947-48 στην Πελοπόννησο, όπου οι άνδρες του Δημοκρατικού Στρατού  νικήθηκαν κατά κράτος από την 9η Μεραρχία του Εθνικού Στρατού. Οι ηττημένοι είχαν εν μέρει αποδώσει την ήττα τους και στα πολλά χιόνια: «Η Ενάτη και η Χιονάτη μάς έφαγαν!», έλεγαν όσοι είχαν επιζήσει. 

Καλό Σαββατοκύριακο, φίλοι μου

12 σχόλια:

  1. Άλλη μία άγνωστη ιστορία που μας μαθαίνει ο κ. Ζιακόπουλος και η οποία θυμίζει λίγο την ανακωχή που είχαν κάνει στην αρχή του Α' Παγκόσμιου Πολέμου Γερμανοί από τη μία και Γάλλοι και Άγγλοι στρατιώτες από την άλλη, αφήνοντας για λίγο τα όπλα και παίζοντας ποδόσφαιρο στο μέτωπο. Τότε αφορμή δεν ήταν ο καιρός, αλλά τα Χριστούγεννα του 1914.
    Βαγγέλης Σπανός

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αυτό ακριβώς μου θύμισε το περιστατικό αυτό του εμφυλίου, το οποίο ομολογώ ότι αγνοούσα. Σ΄έναν εμφύλιο συμβαίνουν πάντα αγριότητες εκατέρωθεν (τρανταχτό παράδειγμα ο αμερικάνικος εμφύλιος). Το να οδηγείς μισοπεθαμένους αιχμαλώτους στο απόσπασμα είναι μιά χαρακτηριστική πράξη βαναυσότητας. Ο ταγματάρχης Αλευράς, σύμφωνα με την εξιστόρηση, δεν κράτησε την "μπέσα", οπότε δικαίως εκτελέστηκε.

      Διαγραφή
    2. Δε μπορώ να πω δικαίως εκτελέστηκε. Μου φαίνεται κάπως βαρύ.
      Το σίγουρο είναι ότι όποιος παίρνει μέρος σε έναν εμφύλιο, από οποιαδήποτε πλευρά, είναι αναγκασμένος να κάνει πράξεις για τις οποίες δε μπορεί να καυχηθεί.
      Νίκος Μπελογιάννης (δεν είναι δικό μου)

      Διαγραφή
  2. Πέρυσι εδω στα Γιάννενα μια γιαγιά μου μίλησε για τον Μάρτιο του 1948 θυμόταν οτι είχε πολλές χιονοπτώσεις.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Από τους επιζήσαντες ήταν ο Βασίλης Φυτσιλής ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο που περιγράφει τα πάντα. Τίτλος του βιβλίου "Βαγγελίτσα Κουσιάντζα – μια ηρωϊδα του λαού". Μικρό βιβλίο μόλις 76 σελίδες - παλιά έκδοση, η 2η το 1987. Επίσης έγινε ντοκιμαντέρ με τίτλο "Νιάλα - μια ξεχασμένη σελίδα της ιστορίας" του Στάθη Γαλαζούλα.
    Πολυχρόνης Κοϊμτσίδης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ακόμα κι ο καιρός προσπάθησε να μονιάσει τους σπαρασσόμενους αδερφούς, μα που,
    τα "δικά" του το μυαλό κι ο εγωϊσμός του ανθρώπου...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Απόλυτη δικαίωση του Γιώργου Λαμέρα έχουμε, όσον αφορά τις αστάθειες. Απόλυτη επιτυχία και στη χθεσινή πρόγνωση του κ. Ζιακόπουλου για την Αττική, καθώς είχαμε και βροχές και καταιγίδα πλέον στο Π. Φάληρο. Κι εκεί που λέγαμε, εντάξει βγήκε ήλιος, ο ουρανός μαύριζε σιγά, σιγά και έβρεχε ξανά. Στο Θυμάρι, πάντως, έχουμε θερμική αστάθεια και στον βυθό. Με αυτό εννοώ ότι τα νερά της επιφάνειας είναι θερμότερα από αυτά του πυθμένα ακόμα και σε πολύ μικρά βάθη. Το διαπίστωσα και την Παρασκευή μαζεύοντας δύο σακούλες σκουπίδια από τα ρηχά στη μεγάλη αμμουδιά, ενώ άλλες τέσσερις είχα μαζέψει πριν από την παραλία με τις ομπρέλες και την αγαπημένη μου ακτή. Τουλάχιστον μέχρι το επόμενο κύμα η δαντελένια ακρογιαλιά θα είναι καθαρή. Σχετικά, γιατί υπάρχουν και ένα σωρό πλαστικά που δεν φαίνονται με την πρώτη ματιά. Σαν τον γόνο που κολυμπάει ανάμεσα στις σακούλες και τις ποσειδωνίες στα κρυστάλλινα νερά.

    Η άνοιξη να δούμε πότε θα έρθει, πάντως. Ή, αν θα πάμε κατευθείαν για καλοκαίρι τελικά. Με αφορμή, εξάλλου, τα τελευταία γεγονότα σε Αλγερία, Σουδάν και Λιβύη, κάποιοι έχουν αρχίσει να κάνουν λόγο για δεύτερη αραβική άνοιξη. Και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προειδοποίησε για τον κίνδυνο μολυσματικών ασθενειών, εξαιτίας του βρώμικου νερού, κι ενώ ήδη 6.000 άνθρωποι έχουν φύγει για να γλιτώσουν από τις μάχες στην πρωτεύουσα Τρίπολη της Λιβύης, όπως μεταδίδει το Reuters. Μετά από μία εβδομάδα εχθροπραξιών οι νεκροί έχουν φτάσει τους 75 και οι τραυματίες τους 323. Ανάμεσά τους είναι και εφτά νεκροί και δέκα τραυματίες πολίτες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει παραδώσει φάρμακα και επιδέσμους στα νοσοκομεία, αλλά αυτές οι προμήθειες θα κρατήσουν για δύο εβδομάδες, ενώ έχει και σχέδια έκτακτης ανάγκης σε περίπτωση που χιλιάδες ή, και εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι εκτοπιστούν αν οξυνθεί η σύρραξη.
    https://www.reuters.com/article/us-libya-security-health/disease-outbreaks-feared-in-libya-as-supplies-stretched-who-idUSKCN1RO0XD?il=0
    Βαγγέλης Σπανός

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Την πιο συγκλονιστική μαρτυρία για τα χρόνια του εμφύλιου μου την έχει διηγηθεί ένας μοναχός του αγίου όρους το 1993 στην διαδρομή δάφνη ουρανόπολη.
    Η κουβέντα είχε ξεκινήσει από την προκατοχική επίσκεψη και γνωριμία του με το Όρος ως έφεδρος αξιωματικός. Στην συνέχεια, εκ παραδρομής, μου είπε ότι όταν έφυγαν οι Γερμανοί το 47 … κάπου εκεί τον διέκοψα και του είπα ότι κατάλαβα.
    Αμήχανος και με δάκρυα επί δυο ώρες «εξαναγκάστηκε» να περιγράψει ιστορίες που θα ήθελα να ακούω για ημέρες και όχι για λίγη ώρα. Πρωτοπαλίκαρο του Άρη, μετά καπετάνιος ως το τέλος του εμφυλίου που τον βρήκε στο χωριό του, σε κάποιο νησί της Επτανήσου, όπου τον εντόπισαν και του ζήτησαν να παραδοθεί – εκτελεστεί.
    Τότε θυμήθηκε το Όρος στο οποίο βρήκε καταφύγιο – άσυλο μέχρι τα 85 του χρόνια που τον συνάντησα και μου κίνησε την περιέργεια ότι έκανε τον σταυρό του με το αριστερό χέρι!
    Όταν τον ρώτησα αν έχει κάποια σημειολογία αυτό που κάνει, μου έδειξε το τραύμα στον δεξιό ώμο από σφαίρα εμφυλιακή.
    Όταν προς το τέλος και λίγο πριν αποχωριστούμε του ζήτησα να ξανασυναντηθούμε και να μου τα εξιστορήσει απομαγνητοφωνώντας τον, μου αρνήθηκε ευγενικά, « θέλω να τα ξεχάσω όλα αυτά που έζησα στο βουνό, τόσο με εχθρούς τους Ιταλούς και τους Γερμανούς όσο και με τα «αδέρφια» μας, πολύ αίμα και κτηνωδία που δεν θα κάνει καλό να μάθεις», μου είπε. «Τώρα το μόνο που ελπίζω είναι μια ανεχτή τιμωρία από το Χριστό, στον οποίο αφιέρωσα την ζωή μου δίχως να τολμώ να του ζητήσω συγχώρεση».
    Το 2005 σε επίσκεψη κοντά στο κελί του έμαθα από έναν μοναχό που τον γνώριζε ότι αναπαύθηκε; η ψυχή του λίγα χρόνια πριν, σε βαθειά γεράματα.
    Πολλά κελιά στο όρος φιλοξένησαν όσους αντάρτες δεν ήθελαν να περάσουν σε χώρες του ανατολικού μπλοκ, εκεί βρίσκονται κειμήλια και έγγραφα από την εποχή του εμφυλίου και δυστυχώς η ορκισμένη αποσιώπηση δεν τα έφερε ούτε θα τα φέρει στο φως.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. μακάρι να μας τα έγραφες όσο πιο αναλυτικά γίνεται... - μήπως έμαθες ποιός απ' όλους ήταν ? - κάπου είχα κάνει ένα μικρό αρχείο με τα ονόματά τους και την κατάληξη τους αλλά δεν το βρίσκω...
      Πολυχρόνης Κοϊμτσίδης

      Διαγραφή
    2. Η δράση του στην κατοχή ήταν στην Πελοπόννησο με κέντρο την ορεινή Αρκαδία. Μου είχε εξιστορήσει και αποστολές στην Ρούμελη, όταν το ζήταγε ο Βελουχιώτης. Το συνθηματικό παρατσούκλι του μου το είχε πει, αλλά δυστυχώς όσο και αν προσπαθώ δεν μπορώ να το θυμηθώ.

      Διαγραφή
  7. Και να μην ξεχασουμε τα λόγια του Μανου Χατζιδακη για το ΕΑΜ και τους ανταρτες μας ποτέ ! ... Αλλιως χαθήκαμε ...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Μιάς και μιλάμε για μάχες, και για να ξαναγυρίσουμε στα καιρικά, να μια ...επική εικόνα από το 6άρι του GFS:

    http://www2.wetter3.de/Animation_06_UTC/168_3.gif

    Απέναντι στις συντριπτικά υπέρτερες δυνάμεις της ερήμου που προελαύνουν, ένας ηρωϊκός ελληνικός θύλακας ψύχους δίνει την έσχατη, απελπισμένη μάχη του, την ίδια στιγμή που το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης φαίνεται να έχει συνθηκολογήσει. Φυσικά ο αγώνας είναι άνισος και η κατάληξη προδιαγεγραμμένη. Οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή