Η θλιβερή επέτειος του πιο πολύνεκρου ναυαγίου στη Μεσόγειο

Στις 25 Ιουλίου 1943 το Ανώτατο Φασιστικό Συμβούλιο στη Ρώμη εκδίωξε τον Μουσολίνι και ο βασιλιάς Βιτόριο Εμμανουέλε ανέθεσε την πρωθυπουργία στον στρατηγό Πιέτρο Μπαντόλιο. Στις 3 Σεπτεμβρίου μεταξύ των Συμμάχων και της νέας ιταλικής κυβέρνησης υπογράφηκε ανακωχή που ανακοινώθηκε το βράδυ της 8ης Σεπτεμβρίου. Σε μικρό χρονικό διάστημα από την ανακοίνωση της συνθηκολόγησης, σχεδόν 700.000 άνδρες του ιταλικού στρατού που βρίσκονταν διασκορπισμένοι στην Κορσική, τη N. Γαλλία, την Ελλάδα και τις λοιπές βαλκανικές χώρες εξουδετερώθηκαν από τους Ναζί με γρήγορες και αποφασιστικές κινήσεις. Στη Ρόδο και τη Λέρο οι ιταλικές δυνάμεις πρόβαλαν αντίσταση, αλλά οι Γερμανοί που έσπευσαν στα δύο νησιά ήταν αυτοί που τελικά επικράτησαν. Έτσι, οι Ιταλοί, που υπερέβαιναν τους 40.000 άνδρες, βρέθηκαν υπό καθεστώς αιχμαλωσίας.

Για τους Γερμανούς οι αιχμάλωτοι Ιταλοί αποτελούσαν μεγάλο πρόβλημα, το οποίο προσπάθησαν να επιλύσουν παραβιάζοντας τους κανονισμούς του Διεθνούς Δικαίου Ναυσιπλοΐας. Συγκεκριμένα, με βάση σχετικές οδηγίες του Χίτλερ, που παραβίαζαν κάθε διεθνή συνθήκη θαλάσσιων μεταφορών, άρχισαν τη μεταφορά τους εκμεταλλευόμενοι στο έπακρο τη δυνατότητα φόρτωσης των πλοίων. Τα πλοία, στα οποία επέβαιναν στοιβαγμένοι οι άτυχοι Ιταλοί, έγιναν πολλές φορές βορά των συμμαχικών δυνάμεων με τραγικές γι αυτούς συνέπειες.

Την 11^η Φεβρουαρίου 1944 στο λιμάνι της Ρόδου πάνω από 4.000 Ιταλοί στρατιωτικοί στοιβάχτηκαν στα αμπάρια του νορβηγικού πλοίου «Όρια», που είχε επιταχθεί από τις γερμανικές αρχές. Στο μόλις 2.127 τόνων φορτηγό πλοίο επέβαιναν ακόμα 30 Γερμανοί στρατιώτες ως φρουρά και άλλοι 60 στρατιώτες που το χρη­σιμοποιούσαν ως μεταφορικό μέσο. Το πλήρωμα του πλοίου αποτελούνταν από 7 άτομα στα οποία συγκαταλεγόταν ένας Έλληνας μηχανικός. Στις 17:40΄ κάτω από σχετικά δύσκολες καιρικές συνθήκες το «Όρια» αναχώρησε από το λιμάνι της Ρόδου με προορισμό τον Πειραιά, συνοδευόμενο από τρία γερμανικά (πρώην ιταλικά) αντιτορπιλικά. Ανοιχτά της Κω το πλοίο δέχθηκε επίθεση από αγγλικά πολεμικά πλοία, αλλά βγήκε αλώβητο. Την επόμενη μέρα, 12^η Φεβρουαρίου 1944, ο καιρός παρουσίασε επιδείνωση, η οποία από τη μια μεριά «προστάτευε» το πλοίο από τις επιθέσεις των συμμαχικών πλοίων και αεροπλάνων, αλλά από την άλλη  δυσκόλευε πλέον πολύ το ταξίδι του. Τελικά, το άτυχο πλοίο θα γλυτώσει από τις τορπίλες και τις βόμβες των Συμμάχων, αλλά όχι και από τον καιρό.

Στις 18:30΄της 12^ης Φεβρουαρίου το «Όρια» έπλεε κοντά στο Σούνιο, όπου έπνεαν άνεμοι του νότιου τομέα με ένταση 9 με 10 μποφόρ. Ο κυβερνήτης ενός από τα τρία αντιτορπιλικά που συνόδευαν το «Όρια» ειδοποίησε τον Νορβηγό καπετάνιο του πλοίου να μην επιχειρήσει να περάσει από τα στενά μεταξύ της νήσου Πάτροκλος και της Αττικής λόγω του αυξημένου κινδύνου προσάραξης στους υφάλους και τις βραχονησίδες του περάσματος, αλλά να παραπλεύσει τον Πάτροκλο.  Ο κυβερνήτης του «Όρια» προσπάθησε να ακολουθήσει τις συγκεκριμένες οδηγίες, αλλά τελικά δεν τα κατάφερε. Στις 18:45΄ μια κόκκινη φωτοβολίδα και η κραυγή «προσαράξαμε» που ακούστηκε στον ασύρματό του πλοίου σήμαναν την αρχή μιας απίστευτης τραγωδίας. Το «Όρια» έπεσε με τη δεξιά πλευρά του πάνω στο βράχο Μεδίνα που βρίσκεται στη ΝΑ ακτή του Πάτροκλου και σε ελάχιστα λεπτά πλημμύρισε και αναποδογύρισε με την πλώρη του να εξέχει από το νερό. Από τους άνδρες που επέβαιναν στο πλοίο πνίγηκαν 4.184 Ιταλοί και 15 Γερ­μανοί. Σώθηκαν 49 Ιταλοί, που βγήκαν στα βράχια τραυματισμέ­νοι, τα μέλη του πληρώματος και οι υπόλοιποι Γερμανοί.

Οι μετεωρολογικές συνθήκες

Με βάση τα διαθέσιμα μετεωρολογικά στοιχεία, στις 00:00 UTC της 11^ης Φεβρουαρίου 1944 το κυρίαρχο βαρομετρικό σύστημα στην περιοχή της Μεσογείου ήταν μια βαθιά μετωπική ύφεση με κέντρο 990 hPa στην κεντρική Ιταλία-Τυρρηνικό πέλαγος. Στην περιοχή του Αιγαίου και των Δωδεκανήσων το ρεύμα ήταν Ν-ΝΔ 5 με 6 μποφόρ με τάση ενίσχυσης. Τη νύχτα της 11^ης προς την 12^η Φεβρουαρίου η ύφεση που προαναφέρθηκε κινήθηκε ανατολικά και οι νοτιάδες στο Αιγαίο που ταξίδευε το ατμόπλοιο «Όρια» ενισχύθηκαν στα 8 με 9 μποφόρ. Το βράδυ της 12^ης Φεβρουαρίου η ύφεση βρισκόταν πλέον στη Β-ΒΔ Ελλάδα και το ψυχρό μέτωπο που τη συνόδευε εκτεινόταν κατά μήκος της γραμμής: Β. Σποράδες- Σαρωνικός- Δ. Κρήτη. Με αυτά τα δεδομένα, εκτιμάται ότι την ώρα που βυθίστηκε το «Όρια» (18:30 της 12^ης Φεβρουαρίου) στην περιοχή του ναυαγίου πλησίαζε το οργανωμένο ψυχρό μέτωπο (βλέπε χάρτη).

Όπως είναι γνωστό, σε μια περιοχή, λίγο πριν την άφιξη ενός ψυχρού μετώπου παρατηρείται η μεγαλύτερη ένταση των νότιων ανέμων και ακριβώς με το πέρασμα του μετώπου από την περιοχή παρατηρούνται εξαιρετικά ισχυροί Δ-ΒΔ άνεμοι. Έτσι εξηγούνται και οι πληροφορίες που αναφέρουν κάποιες πηγές ότι την ώρα του ναυαγίου επικρατούσαν στην περιοχή δυτικοί άνεμοι 10 μποφόρ. Σε κάθε περίπτωση, το άτυχο «Όρια» βρέθηκε να παλεύει με τους πιο επικίνδυνους ανέμους που συνδέονται με το πέρασμα ενός ψυχρού μετώπου. Οι ναυτικοί αυτό το γνωρίζουν καλά και συνιστούν: «Γέρο βοριά αρμένιζε και νότο παλικάρι».  Το «Όρια» είχε την ατυχία να αρμενίζει με γέρο νοτιά!

Το ναυάγιο του «Όρια» υπήρξε η μεγαλύτερη ναυτική τραγωδία της Μεσογείου όλων των εποχών, η οποία από πλευράς αριθμού θυμάτων ξεπερνά κατά πολύ την τραγωδία του «Τιτανικού». Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η βύθιση του πλοίου οφείλεται στην κακοκαιρία και ενδεχομένως στους κακούς χειρισμούς του Νορβηγού πλοιάρχου.  Όμως, η τραγωδία θα μπορούσε να αποφευχθεί ή τουλάχιστον οι απώλειες να είχαν περιοριστεί, αν οι Γερμανοί του Χίτλερ σέβονταν το Διεθνές Ναυτικό Δίκαιο και λάμβαναν ασφαλή μέτρα ναυσιπλοΐας, όχι μόνο για τους εαυτούς τους, αλλά και για τους αιχμαλώτους τους. Αυτό όμως ήταν το τελευταίο που τους ενδιέφερε.