Οι πορφυροί υψισωρείτες του Κανάρη

Την 1^η Ιουνίου 1822 δύο πυρπολικά, ένα ψαριανό με κυβερνήτη τον Κωνσταντίνο Κανάρη και ένα υδραίικο με κυβερνήτη τον Ανδρέα Πιπίνο, συνοδευόμενα από δύο ψαριανά και δύο υδραίικα πολεμικά πλοία, ξεκίνησαν από τα Ψαρά με σκοπό να κάψουν με πυρπολικά τον τουρκικό στόλο που ήταν αγκυροβολημένος στο στενό της Χίου. Σύμφωνα με το σχέδιο, τα ψαριανά πολεμικά με τα δύο πυρπολικά θα πήγαιναν στο βόρειο μέρος της Χίου, ενώ τα υδραίικα πολεμικά θα πήγαιναν στο νότιο στόμιο του πορθμού για να παραλάβουν τους πυρπολητές με τις λέμβους τους μετά την ολοκλήρωση της επιχείρησης.

Τις πρώτες μέρες του Ιουνίου ο μικρός ελληνικός στόλος ταξίδεψε από τα Ψαρά ως τη θαλάσσια περιοχή που βρίσκεται βόρεια της Χίου με βόρειους ανέμους, οι οποίοι, όμως, στη συνέχεια εξασθένησαν σημαντικά. Η μπουνάτσα δυσκόλευε πολύ τις κινήσεις των δύο πυρπολικών, τα οποία, τελικά, στις 6 Ιουνίου έβαλαν πλώρη για τον πορθμό. Τότε έπεσαν πάνω σε εχθρικά πλοία που περιπολούσαν στην περιοχή. Οι Τούρκοι ρώτησαν τους πυρπολητές που πάνε. Εκείνοι αποκρίθηκαν ότι κατευθύνονται φορτωμένοι με εμπορεύματα στη Σμύρνη. Για καλή τους τύχη, οι Τούρκοι τους πίστεψαν και τους άφησαν να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Όταν έπεσε το σκοτάδι, επικράτησε ευνοϊκός για τους Έλληνες βόρειος άνεμος και τα πυρπολικά, χωρίς χρονοτριβή, κατευθύνθηκαν νότια από το κανάλι μεταξύ των Οινουσσών και της Μικρασιατικής ακτής, όπου τα νερά ήταν ρηχά και η φύλαξη των Τούρκων πλημμελής.

Την επικράτηση βόρειων ανέμων στο στενό της Χίου το βράδυ της 6^ης Ιουνίου 1822 πρόβλεψε με εξαιρετική επιτυχία ο Κωνσταντίνος Κανάρης. Ο μεγάλος πρωταγωνιστής εκείνης της ιστορικής ημέρας είπε στον Άγγλο πλοίαρχο Κλοτς μερικούς μήνες μετά το περιστατικό: «Είμεθα δύο πυρπολικά δια την εκστρατείαν της Χίου. Η γαλήνη μας κατέλαβε προ των Οινουσσών υπό την όψιν δύο εχθρικών κορβετών αίτινες κατεσκόπευον. Οι ναύται μου εφοβήθηκαν μήπως αναγνωρισθώμεν και κρεουργηθώμεν και εξηγέρθηκαν εναντίον μου. Τότε είπον εις αυτούς: Τι θέλετε; Εάν φοβήσθε, ριφθήτε εις την θάλασσαν και επανέλθετε εις Ψαρά, εγώ θα μείνω. Απεφάσισαν τότε να μείνωσιν. Ας μη σας ανησυχεί η γαλήνη αύτη, τους είπον· εμποδίζει τους εχθρούς μας όπως και ημάς· εις τας 9 θα έχωμεν άνεμον. Πράγματι, κατά τας 9 και ½ ηγέρθη άνεμος ωθήσας ημάς εις το στενόν της Χίου και ½ ώραν μετά το μεσονύκτιον η τουρκική ναυαρχίς επυρπολείτο». Η επικράτηση βόρειων ανέμων στο στενό της Χίου μετά τη δύση του ηλίου της 6^ης Ιουνίου 1822 επιβεβαιώνεται από όλες τις ιστορικές πηγές. Ο Αναστάσιος Ορλάνδος αναφέρει ότι τα δύο πυρπολικά «ωφελήθησαν από τον πνέυσαντα ούριο άνεμο»¹ και ο Σπυρίδων Τρικούπης γράφει ότι το βράδυ της 6^ης Ιουνίου «ήρχισεν να πνέει αρκτικός άνεμος».² 

Με τη βοήθεια του βοριά, τα ελληνικά πυρπολικά έφθασαν γρήγορα κοντά στα τουρκικά πλοία, αλλά κάποιοι σκοποί τα αντιλήφθηκαν κι αυτά αναγκάστηκαν να απομακρυνθούν προς την κατεύθυνση του Τσεσμέ για να μη φαίνονται. Περί τα μεσάνυχτα όμως επανήλθαν και για το τι επακολούθησε μας πληροφορεί ο Μιχαήλ Οικονόμου: «Ο μεν Κανάρης επέτυχε να κολλήση το πυρπολικόν του εις την ναυαρχία αυτήν, ο δε Πιπίνος επί της του καπετάνμπεην (υποναυάρχου), και τούτο μεν απωθηθέν έπεσεν επ' άλλου, και έβλαψεν μεν αμφότερα, αλλά δεν τα έκαυσεν. Αλλ' εις την ναυαρχίδα το πυρ διεδόθη ακατάσκετον και εκ του εμπρησμού αυτής μεγίστη ταραχή και φθορά επροξενήθη. Εξ αυτής πηδήσας τότε εις λέμβον ο Αλής, ο καπετάν πασάς αυτός, διά να φύγη εσώζετο, αλλά και μακρυνθείς μέχρι της ακτής, εκτυπήθη κατά την κεφαλήν και την ράχιν από τεμάχιον ξύλου ή δοκού εκ της καιομένης ναυαρχίδος εκσφενδονισθέν και εξαχθείς εις την ξηράν εξέπνευσεν». ³

Για τα γεγονότα που προηγήθηκαν κατά λίγες ώρες της πυρπόλησης της τουρκικής ναυαρχίδας άγνωστη στο ευρύ κοινό είναι η μαρτυρία ενός νεαρού Χιώτη, του Χριστόφορου Καστάνη, ο οποίος είχε καταφέρει να γλυτώσει από τις σφαγές των Τούρκων και βρισκόταν στο νησί. Ο Καστάνης σε βιβλίο του που εκδόθηκε λίγες δεκαετίες αργότερα στις ΗΠΑ γράφει: «Αμέσως μετά το ηλιοβασίλεμα, ο παρατηρητής από τη στεριά και από το στόλο, κοιτάζοντας προς τα πάνω παρατηρούσε ένα μυστηριώδες φαινόμενο στον ουρανό, το οποίο αναφέρουμε όχι για να ενθαρρύνουμε τη δεισιδαιμονία, αλλά απλά σαν γεγονός. Στο ήρεμο, με πλήρη άπνοια γαλάζιο, υψώθηκε ένα φλεγόμενο σύννεφο, με σχήμα σαν σπαθί, με τη λαβή να αιωρείται πάνω από τα Ψαρά και την άκρη της λεπίδας να έχει κατεύθυνση προς την αρμάδα. Το φαινόμενο αυτό χαιρετίστηκε από τους Έλληνες που βρίσκονταν στα προξενεία και πάνω στα βουνά σαν αίσιος οιωνός. Ο Ολλανδός πρόξενος, ένας παλαίμαχος των Ναπολεόντειων Πολέμων, δήλωσε ότι αυτό ήταν ο πρόδρομος του θανάτου κάποιας σημαντικής προσωπικότητας το ίδιο εκείνο βράδυ».⁴

Η σύνδεση της εμφάνισης των πορφυρών νεφών στον ουρανό της Χίου με το θάνατο του Καρά Αλή ανήκει στη σφαίρα της δεισιδαιμονίας. Όμως, τα συγκεκριμένα νέφη ίσως να ήταν αυτά που εκείνο το σούρουπο βοήθησαν τον Κανάρη να κάνει την επιτυχημένη πρόγνωσή του για την έλευση του βοριά. Οι έμπειροι ναυτικοί όλων των εποχών ήταν και είναι σε θέση να προβλέπουν επικείμενες μεταβολές του καιρού, παρατηρώντας λίγες ώρες πριν τις μικρές αλλαγές τόσο στο πεδίο των ανέμων όσο και στην όψη του ουρανού. Είναι, λοιπόν, πιθανό τα φλεγόμενα σύννεφα, που παρατηρήθηκαν όταν ο ήλιος βασίλευε πίσω από τα βουνά του ματωμένου νησιού, να ήταν προ-μελτεμικοί υψισωρείτες, πάνω στους οποίους βάσισε την πρόγνωσή του ο ατρόμητος μπουρλοτιέρης από τα Ψαρά.

Χρόνια πολλά, φίλοι μου

Πηγές:

¹ Αναστάσιου Ορλάνδου, Ναυτικά, ήτοι Ιστορία των κατά τον υπέρ Ανεξαρτησίας της Ελλάδος Αγώνα Πεπραγμένων υπό  των Τριών Ναυτικών Νήσων, ιδίως δε των Σπετσών, 1869, Αθήνα. Τόμος Α΄, σ. 267. 

² Σπυρίδωνος Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1861. Έκδοσις Δευτέρα,  Λονδίνο. Τόμος Β' Κεφ. Λ΄ σ. 202.

³ Μιχαήλ Οικονόμου, Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ή ο Ιερός των  Ελλήνων Αγών, 1873, Αθήνα. σ. 274-275.

⁴ Χριστόφορου Καστάνη, Ο ‘Ελληνας Εξόριστος, 1851. Φιλαδέλφεια ΗΠΑ.