Τελικά, τι έπεσε στον Όλυμπο στις 30 Αυγούστου;

Είδα δύο βιντεάκια με τον υετό που έπεσε πρόσφατα (30/8) στις υψηλότερες περιοχές του Ολύμπου. Στο πρώτο από αυτά, που ήταν μικρής διάρκειας, φαινόταν χωρίς αμφιβολία ότι επρόκειτο γι αυτό που οι περισσότεροι ονομάζουν χιονοχάλαζο. Στο δεύτερο βίντεο που ήταν το πιο διαδεδομένο, λίγο μεγαλύτερης διάρκειας και περιείχε αντιδράσεις και σχόλια ορειβατών η εικόνα δεν ήταν πολύ διαφωτιστική και μου έδωσε την εντύπωση ότι ίσως υπήρξε και χιονόπτωση. Η εντύπωσή μου αυτή ενισχύθηκε από το γεγονός ότι ορισμένοι από τους παρευρισκομένους ορειβάτες μίλησαν για χιονόπτωση. Η αλήθεια είναι ότι ένας επαγγελματίας μετεωρολόγος - παρατηρητής θα κατέγραφε με περισσότερη ακρίβεια το είδος και τον τύπο του υετού, αλλά νομίζω ότι και οι άνθρωποι που βρέθηκαν στο βουνό ήταν σε θέση να διακρίνουν στοιχειωδώς τις νιφάδες από το χιονοχάλαζο. Αν, λοιπόν, υποθέσουμε ότι εκτός από το χιονοχάλαζο παρατηρήθηκε και περιορισμένης διάρκειας χιονόπτωση, μπορεί η τελευταία να δικαιολογηθεί;

Ας αρχίσουμε από την επίσημη ονοματολογία του φαινομένου. Στη διεθνή βιβλιογραφία για το χιονοχάλαζο χρησιμοποιούνται οι λέξεις: (α) graupel που μπορούμε να το πούμε μόρφωμα πάγου, (β) soft hail (μαλακό χαλάζι) και (γ) snow pellets (χιονοσφαιρίδια). Στη χώρα μας, όπως προαναφέρθηκε, χρησιμοποιείται ευρέως η λέξη χιονοχάλαζο, αλλά εμείς στην Κόνιτσα και γενικότερα στην Ήπειρο το λέμε κοκορόχιονο!

«Βροχή. Ψιχαλιστή ποτιστική δαρτή.
Υετός. Ομηρική βροχή.
Όμβρος. Αρχαία βροχή - καταρρακτώδης.
Βροχή και άλλα κατακρημνίσματα.
Χιών. Χιόνι κοκορόχιονο χιονόνερο  Νιφετός.
Χάλαζα χαλάζι χαλαζόκοκκος...»
 (Μιχάλη Γκανά, «Βροχή και άλλα κατακρημνίσματα» από την ποιητική συλλογή ''Αψινθος»).

Με απλά λόγια, το χιονοχάλαζο αποτελείται από μπάλες πάγου σκληρότερες από το χιόνι και μαλακότερες από το χαλάζι που μοιάζουν με μπάλες από φελιζόλ σε μέγεθος μπιζελιού και όταν τις πιέζουμε ανάμεσα στα δάχτυλά σας, θρυμματίζονται. Για το τι είναι και πώς σχηματίζονται τα μορφώματα πάγου μάς πληροφορεί η Μικροφυσική των Νεφών: «Τα μορφώματα πάγου (graupels) είναι ακανόνιστου σχήματος κομμάτια πάγου μέσης διαμέτρου 2 ως 5 χιλιοστών που σχηματίζονται όταν πάνω σε νιφάδες που βρίσκονται σε πτωτική τροχιά συγκεντρώνονται και παγοποιούνται υπέρψυχρα υδροσταγονίδια (…) Η αύξηση του όγκου των σωματιδίων του πάγου επιτυγχάνεται με τη διαδικασία της σύμφυσης (accretion ή riming). Με τη σύμφυση, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως ένα είδος παχνιάσματος, αυξάνεται ο όγκος ενός υδρομετεώρου στερεάς μορφής με τη σύγκρουσή του με υπέρψυχρα νεφοσταγονίδια, τα οποία τη στιγμή της επαφής παγοποιούνται. Αν η παγοποίηση των υπέρψυχρων υδροσταγονιδίων είναι άμεση, οι δομές του πάγου που δημιουργούνται είναι πορώδεις. Αντίθετα, αν η παγοποίηση δεν είναι άμεση, η δομή του πάγου είναι πυκνή. Το τελευταίο συμβαίνει στην περίπτωση δημιουργίας των χαλαζοκόκκων. Σημειώνεται ότι τα υπέρψυχρα υδροσταγονίδια, που είναι γνωστά και ως υδροσταγονίδια σε υπέρτηξη, είναι υδροσταγονίδια που διατηρούν την υγρή τους μορφή, αν και οι θερμοκρασίες του περιβάλλοντος είναι αρνητικές». (Από το βιβλίο ΚΑΙΡΟΣ Ο ΓΙOΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΤΟΜΟΣ ΙΙI «Ο έλεγχος»).

Το χιονοχάλαζο, που είναι συχνό στις υψηλές ορεινές περιοχές το καλοκαίρι, παράγεται συνήθως από υψηλά σωρειτόμορφα σύννεφα που εκτείνονται πάνω από το επίπεδο της ισόθερμης του μηδενός. Στις 30/8 στην περιοχή του Ολύμπου η ατμόσφαιρα ήταν ασταθής με συνέπεια την ανάπτυξη σωρειτομελανιών. Τα ισχυρά ανοδικά ρεύματα του θερμού αέρα που ξεκινούσαν από το έδαφος μετέφεραν στο εσωτερικό των σωρειτομελανιών τεράστιες ποσότητες υδροσταγονιδίων που παρέμειναν σε υγρή μορφή ακόμα και όταν ξεπέρασαν το επίπεδο παγοποίησης και βρέθηκαν στο δρόμο των νιφάδων που κατευθύνονταν προς το έδαφος. Εκεί, με τη διαδικασία που περιγράφτηκε παραπάνω και αναπαριστάνεται στο σχήμα μας, οι νιφάδες έγιναν μπάλες χιονοχάλαζου που κάποια στιγμή έπεσαν στο έδαφος.

Τα πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι  αν κάποιες από τις νιφάδες σε μια φάση του υετού κατάφεραν να φθάσουν στο έδαφος χωρίς να πάρουν τη μορφή χιονοχάλαζου. Η απάντηση είναι ότι μπορεί να συνέβη κάτι τέτοιο, δεδομένου ότι συχνά παρατηρείται χιονόπτωση είτε λίγο πριν από την πτώση του χιονοχάλαζου είτε ταυτόχρονα με την πτώση αυτού. Το δεύτερο, σημαντικότερο ίσως, ερώτημα είναι αν οι θερμοκρασιακές συνθήκες ήταν ανεκτές ώστε κατά το τελευταίο στάδιο της διαδρομής τους οι νιφάδες να μη λιώσουν πριν φθάσουν στο έδαφος. Ας το δούμε αυτό αναλυτικά. Η πρωινή ραδιοβόληση της Θεσσαλονίκης της 30^ης Αυγούστου έδωσε θερμοκρασία 8,6 βαθμών Κελσίου σε ύψος 2.640 μέτρων, πράγμα που σημαίνει ότι η αντίστοιχη θερμοκρασία στην περιοχή του Ολύμπου λίγο ή πολύ ήταν κοντά σε αυτή την τιμή. Έτσι, δεν θα είμαστε μακράν της πραγματικότητας αν θεωρήσουμε ότι στα τελευταία 300 μέτρα της διαδρομής των νιφάδων αρκούσε μια θερμοκρασία κατά 5 με 7 βαθμούς χαμηλότερη για την επιβίωση μέρους τουλάχιστον από αυτές ως το έδαφος. Κατά τη γνώμη μου, αυτή τη μικρότερη θερμοκρασία την έδωσε η «ψυχρή λίμνη» που σχηματίζεται κάτω από τους σωρειτομελανίες. Σας θυμίζω ότι σε μια τέτοια περίπτωση χιόνισε, πέραν κάθε προσδοκίας, στα Γιάννενα τον περασμένο Φεβρουάριο (βλέπε την ανάρτηση με τον τίτλο «Η απρόσμενη χιονόπτωση των Ιωαννίνων» της 16^ης Φεβρουαρίου 2022). Και κάτι ακόμα. Μην ξεχνάτε ότι τη θερινή περίοδο στα ψηλά βουνά η σχετική υγρασία στα χαμηλά στρώματα της ατμόσφαιρας είναι χαμηλή, γεγονός που αυξάνει την εξάτμιση, η οποία, με τη σειρά της, προσφέρει στο περιβάλλον ψύξη «θεόσταλτη» για την επιβίωση μέρους των νιφάδων.

Καλό Σαββατοκύριακο σε όλους