Ελ Νίνιο: ο πυρετός του ανατολικού τροπικού Ειρηνικού Ωκεανού

Σχεδόν κάθε χρόνο, γύρω στον Δεκέμβριο, ένα ωκεάνιο ρεύμα ελαφρά θερμότερο από τη μέση θερμοκρασία του ανατολικού Ειρηνικού κυλά από το ύψος του Ισημερινού προς νότο κατά μήκος των ακτών του Εκουαδόρ και του Περού. Επειδή το ρεύμα αυτό εμφανίζεται κοντά στα Χριστούγεννα, ονομάστηκε Ελ Νίνιο (Το Μικρό Αγόρι ή το Βρέφος). Το Ελ Νίνιο συνοδεύεται από μεταβολές στη θαλάσσια πανίδα των παραλίων και από την εποχική εμφάνιση ελαφρών βροχοπτώσεων με ευεργετικά αποτελέσματα στην αλιεία και την αγροτική οικονομία της περιοχής. 

    Ορισμένες χρονιές, το Ελ Νίνιο δεν διαρκεί μόνο 2 ή 3 μήνες, αλλά συνεχίζεται για διάστημα 12 ή ακόμη και 18 μηνών και στη διάρκειά του η θερμοκρασία των νερών του ωκεανού υπερβαίνει κατά αρκετούς βαθμούς την κανονική τιμή. Στις περιπτώσεις αυτές, που εμφανίζονται σε ακανόνιστα χρονικά διαστήματα κατά μέσο όρο 4 ή 6 ετών, παρατηρούνται: ισχυρές βροχοπτώσεις, πλημμύρες στις ερήμους, προσβολές των φυτών από σμήνη εντόμων, αναταραχές στο θαλάσσιο οικοσύστημα και γενικότερα ακραία καιρικά φαινόμενα σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Την περίοδο 1982-83, συνέβη ένα από τα εντονότερα επεισόδια του Ελ Νίνιο του 20ού αιώνα. Το επεισόδιο αυτό προκάλεσε τεράστιες καταστροφές λόγω της μεγάλης κλιματολογικής αναστάτωσης που επέφερε σε μεγάλη έκταση. Σημειώθηκαν ισχυρότατες χιονοθύελλες και καταιγίδες στην Καλιφόρνια, τρομερές ξηρασίες σε Αυστραλία, Ινδονησία και νότια Αφρική και πλημμύρες σε πολλές περιοχές. Εξαιρετικά έντονο ήταν επίσης και το επεισόδιο του 1997-98.

     Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Γκίλμπερτ Γουόκερ είχε ανακαλύψει περιοδικές μεταβολές στην ατμοσφαιρική πίεση σε περιοχές του Ειρηνικού κατά μήκος του Ισημερινού οι οποίες σχετίζονταν με ακραία καιρικά φαινόμενα ιδιαίτερα στις τροπικές και τις υποτροπικές περιοχές. Στο φαινόμενο αυτό, που είχε αναγνωριστεί ως μια σαφής μεταβολή της ατμοσφαιρικής πίεσης στο Νότιο Ημισφαίριο, δόθηκε το όνομα Νότια Ταλάντωση, διεθνώς SO (Southern Oscillation). Από τη δεκαετία του 1970, οι επιστήμονες είχαν κατανοήσει ότι το Ελ Νίνιο και η Νότια Ταλάντωση ήταν οι δύο πλευρές –ωκεανογραφική και μετεωρολογική– του ίδιου φαινομένου  που έκτοτε είναι γνωστό ως ENSO (El Nιno Southern Oscillation).

   Για την περιγραφή του φαινομένου χρησιμοποιείται ο Δείκτης Νότιας Ταλάντωσης, διεθνώς SOI (Southern Oscillation Index), που ορίζεται ως η διαφορά της πίεσης μεταξύ της Ταϊτής στο μέσον του νότιου Ειρηνικού και του Ντάργουϊν στη βόρεια Αυστραλία. Οι δύο αυτοί Μετεωρολογικοί Σταθμοί σε κανονικές συνθήκες αντιπροσωπεύουν αντίστοιχα την περιοχή των υψηλών πιέσεων του νοτιοανατολικού Ειρηνικού και το ινδονησιακό χαμηλό. Στην περίπτωση ενός έντονου επεισοδίου Ελ Νίνιο η κατάσταση που διαμορφώνεται στον Ειρηνικό αποτυπώνεται στο παραπάνω σχήμα. Λόγω των ρευμάτων των επιφανειακών ανέμων και των ωκεανών, αυξάνεται η θερμοκρασία των νερών στον κεντρικό και τον ανατολικό τροπικό Ειρηνικό και δημιουργούνται συνθήκες κατακόρυφης κυκλοφορίας που οδηγούν στην αύξηση της ατμοσφαιρικής πίεσης στο Ντάργουϊν και στην πτώση της ατμοσφαιρικής πίεσης στην περιοχή της Ταϊτής. Στις καθοδικές κινήσεις του αέρα οφείλεται η ανομβρία στην Ινδονησία και τη βόρεια Αυστραλία, ενώ λόγω των ανοδικών κινήσεων του αέρα εκδηλώνονται βροχές στην περιοχή της Ταϊτής και ανατολικότερα. Στην περίπτωση αυτή ο Δείκτης Νότιας Ταλάντωσης (πίεση στην Ταϊτή μείον πίεση στο Ντάργουϊν) είναι αρνητικός. 

(Απόσπασμα από το βιβλίο ΚΑΙΡΟΣ, ΟΓΙΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, Τόμος ΙΙ. ¨Η πρόγνωση¨")